Partnerblog: Over het verschil tussen dingen goed doen en de goede dingen doen

Dinsdag 1 november 2022

Dit blog is eerder gepubliceerd op gelukcentraal.nl

Ook voor mij is het lastig om de goede dingen te doen, of de juiste vragen te stellen (leiderschap). Makkelijker is het om concreet bezig te zijn met de dingen zo goed mogelijk te doen (projectmanagement). In mijn team, onder mijn (co)leiderschap vragen ook wij ons veel te weinig af of we wel de goede dingen doen. Trots posten we bijvoorbeeld dat de cobot (een robot die met een werknemer “samenwerkt”) steeds meer terrein wint en dat dit begrijpelijk is gezien de grote personeelstekorten en de behoefte van bedrijven om efficiënter en effectiever te gaan opereren. Klinkt logisch, maar ik ga zo beargumenteren waarom dit net zomin de goede dingen doen betreft als het ontwikkelen van nieuwe technologieën voor de stikstofproblematiek, zolang de groeiende wereldbevolking per persoon steeds meer vlees consumeert en er voor de productie van veevoer steeds meer bos moet wijken. Zowel maak- als bio-industrie kan technisch nog wel iets verder worden geoptimaliseerd (het goed doen), maar dat is niet het goede om te doen. Waarom niet?

De cobot, is dat een goed plan?

Eerst de cobot! Gebrek aan arbeidskracht? Wereldwijd wordt ondertussen meer massa geproduceerd aan mensgemaakte materialen (anthropogenic mass: plastics, beton, etc.), dan al het organisch materiaal (planten, dieren) op de planeet bij elkaar. In 2050 zal er zelfs twee keer zo veel antropogene- als organische massa zijn (Elhacham et al., 2020). De elementen kunnen maar één keer tegelijk ergens inzitten, dus gaat deze groei (“efficiënter en effectiever”) ten koste van leven (massa extinctie, verlies aan biodiversiteit). Gebrek aan arbeidskracht? Er leven nu meer mensen op aarde dan ooit tevoren; op dit moment tegelijkertijd bijna 8% van alle mensen die ooit hebben geleefd! Als mensheid nemen we sinds 1970 systematisch meer dan onze planeet kan geven, met als gevolg een ontluisterende ontwrichting van het leven op aarde. In het geheel van deze ontwrichtende activiteiten, constateren we gebrek aan arbeidskracht en suggereren we dit op te lossen door aan de huidige vraag en productie te voldoen door de inzet van robots of andere nieuwe technieken, zodat … we niets hoeven te veranderen aan al die ontwrichtende activiteiten. Dat is niet het goede doen. Maar het bedrijfsleven, subsidieverstrekkers en werkgevers verwachten dit van ons.

Onzinbanen

Er is arbeidskracht genoeg (7,95 miljard mensen!), maar vanuit een duurzaamheidsperspectief zijn er heel veel mensen bezig met onzinbanen, of, erger, banen die de ontwrichting (op termijn) verder doen toenemen. Beide categorieën worden vaak beter betaald dan mensenwerk zoals zorg en dienstbaarheid. De status quo behouden, is geen optie. Robots inzetten om niet te hoeven veranderen is fout om (minstens) drie redenen:
1. het bouwt verder aan ontwrichting,
2. het verdonkeremaant de kansen tot (noodzakelijke) herziening en
3. het schept valse hoop op redding van de dreigende ondergang.

Tekorten op de arbeidsmarkt bieden een kans tot herziening. Wat vinden we als samenleving met het oog op duurzaamheid echt belangrijk? Bouw, zorg? Als sociaal domein zouden we kunnen kijken hoe we duurzaam bouwen of zorg aantrekkelijker kunnen maken voor talentvolle studenten, zodat ze met hun handen en harten daarin bezig kunnen, in plaats van in kantoren op (project)management banen, of om nieuwe disruptieve technieken te ontwikkelen, die als Pandora’s box weer een veelvoud aan nieuwe problemen, verslavingen, haat en technocratie zullen opleveren.

Innovatie in de landbouw is ook de verkeerde weg

Wat mijn team en ik doen met cobots en de maakindustrie, is van dezelfde orde als zij die de veestapel niet willen aanpassen aan de stikstofvereisten en roepen dat via de inzet van innovatieve technieken de huidige bio-industrie in stand kan blijven. Natuurlijk kunnen technieken ons op weg naar duurzaamheid een beetje helpen, maar het echte probleem zit toch echt in ons eigen gedrag. Radicaal veranderen is een noodzaak, en dat kan alleen als we ons gedrag en onze leefwijzen geleidelijk maar stabiel gaan aanpassen. Bio-industrie is niet duurzaam, en ook niet duurzaam te maken, om nog maar te zwijgen van de ethiek en humaniteit. Maar voorlopig gaan ook wij maar gewoon verder, onder het motto living technology met … cobot life!

Jan Willem de Graaf is Lector Brain & Technology bij Saxion University of Applied Sciences, op het kruisvlak van psychologie en AI. Lees hier meer blogs van hem.

Elhacham, E., Ben-Uri, L., Grozovski, J. et al. Global human-made mass exceeds all living biomass. Nature 588, 442–444 (2020). https://doi.org/10.1038/s41586-020-3010-5