Proeftuinen
Op welke manier kunnen gemeentes invloed krijgen op het voedselaanbod in hun steden? Dit complexe vraagstuk los je niet op vanuit achter je bureau. Om in de praktijk uit te zoeken wat wel en niet werkt, zijn Amsterdam, Ede, Rotterdam en Utrecht een proeftuin gestart. Hierin wordt geëxperimenteerd met verschillende interventies en aanpakken.
Proeftuinen:
- Amsterdam – Eerste Oosterparkstraat
- Amsterdam – Amsterdamse Poort
- Amsterdam – Dijkgraafplein
- Ede – Stationsomgeving
- Ede – Spindopplein
- Rotterdam – Boulevard Zuid
- Utrecht – Cartesius
Amsterdam Oost: Eerste Oosterparkstraat
In de levendige Eerste Oosterparkstraat komen verschillende functies samen: wonen, winkelen en horeca. Overdag is het hierdoor druk op straat. Bewoners ervaren veel overlast van geluid, zwerfafval en stank. De gemeente Amsterdam wil in deze straat een gezondheids-en kwaliteitsimpuls geven aan de horeca en ook het aanbod diverser te maken. Het aanbod moet minder gericht zijn op afhaal. Dat is ook een wens van de bewoners. Zij hebben ook aangegeven geen uitbreiding van horeca te willen, omdat dit tot meer overlast zou leiden.
In nauwe samenwerking met diverse betrokken partijen, werkt de gemeente aan een nieuw horeca-ambitieplan. Hierin wordt een gezonder voedselaanbod- volgens normen van de Schijf van Vijf – nadrukkelijk opgenomen. Door gezondere voedselopties aan te bieden en een gevarieerd horeca landschap te creëren, streeft Amsterdam naar een buurt waar bewoners zich thuis voelen en waar een gezonde leefomgeving wordt gestimuleerd.
Amsterdam Zuidoost: Amsterdamse Poort
Foto: Edwin van Eis – Gemeente Amsterdam
Bijlmer Centrum, in het stadsdeel Zuidoost in Amsterdam, is volop in ontwikkeling: de komende twintig jaar worden er 39.000 woningen bijgebouwd en de bevolking zal naar verwachting verdubbelen.
De komende jaren vindt er een herontwikkeling plaats in de Amsterdamse poort, om het weer tot het hart van Zuidoost te laten groeien. Dit biedt ook kansen voor een gezonder en diverser voedselaanbod in het winkelgebied. En dat is hard nodig, want overgewicht en obesitas komen in Zuidoost meer voor (52%) dan in de rest van de stad (39%). Uit onderzoek blijkt dat veel (71%) inwoners van Bijlmer Centrum regelmatig eten bestellen bij fastfoodketens, dönerzaken of snackbars. Ze geven aan wel een gevarieerder en gezonder aanbod te willen eten, mits dit ook betaalbaar is.
De gemeente Amsterdam wil daarom het voedselaanbod gezonder maken en verkent samen met de ontwikkelaars van het gebied de mogelijkheden om afspraken te maken voor een gezonde voedselomgeving. Hierbij wil de gemeente rekening houden met multiculturele karakter van het gebied.
Amsterdam Dijkgraafplein: herinrichting
Foto: Edwin van Eis – Gemeente Amsterdam
De Punt, onderdeel van stadsdeel Nieuw-West, telt momenteel 6334 inwoners.
De wijk kent veel uitdagingen. 40% van de bewoners heeft een lage sociaal-economische status (SES) en van alle 99 Amsterdamse wijken krijgt De Punt in Nieuw-West het slechtste cijfer op leefbaarheid. Overgewicht en obesitas komen in Nieuw-West vaker voor dan stedelijk; 51% van de inwoners heeft overgewicht (stedelijk: 39%) en 18% heeft obesitas (stedelijk: 11%).
Rondom het Dijkgraafplein, het hart van de Punt, is het aangeboden voedsel vooral ongezond. Zo zijn er meerdere fastfood-aanbieders en afhaalmogelijkheden te vinden. De gemeente heeft in het kader van deze pilot de uitdagingen en kansen van het Dijkgraafplein door Gezonde Stad vast laten leggen in een kaart. Deze liggen vooral op het gebied van leefbaarheid en gezondheid. Er zijn interviews met de verschillende partners in de wijk gehouden, waaruit bleek dat het ook in deze wijk belangrijk is rekening te houden met het multiculturele karakter van het gebied en de aanwezige voedselculturen te blijven representeren.
Ede: Lokaal voedsel binnen handbereik op station Ede-Wageningen
Dankzij de samenwerking tussen de gemeente, NS en oprichter Lukas Lagerweij konden reizigers en bezoekers van het treinstation Ede-Wageningen genieten van gezonde, duurzame en lokale producten. In food pop-up store the Pantry, die opende in september 2022, verkochten leveranciers uit de FoodValley regio hun voedsel, van vers tot kant-en-klaar.
De Pantry heeft moeten sluiten. Toch kan het project worden beschouwd als een succesverhaal. De relaties tussen NS en de gemeente, die door het project ontstaan zijn, hebben de bouwstenen gelegd voor projecten in de toekomst. Waar de NS eerst niet nadacht over een gezonde en duurzame voedselomgeving op treinstations, heeft de spoorwegmaatschappij de gemeente nu een ruimte op het nieuwe station van Ede aangeboden die kan dienen als nieuwe gezonde, duurzame en lokale voedselhub.
Ede, Parkweg-Spindopplein: Samen werken aan een gezond menu
De gemeente Ede heeft samen met geïnteresseerde horecaondernemers stappen ondernomen om het voedselaanbod in de Parkweg en het Spindopplein gezonder en duurzamer te maken. De ondernemers kregen verschillende vormen van ondersteuning aangeboden. Ze kregen advies over gezonde gerechten, het aanpassen van bestaande gerechten en kookworkshops om te laten zien hoe gezond, duurzaam en smakelijk gekookt kan worden. Ook kregen ze hulp bij het uitvoeren van klanttevredenheidsonderzoeken.
Van de zestien benaderde ondernemers hebben uiteindelijk twaalf enthousiast deelgenomen aan dit initiatief. Inmiddels is het voedselaanbod aan de Parkweg en op het Spindopplein een stukje gezonder en duurzamer. Zo zijn er nieuwe vegaburgers te bestellen en kan je er pasta’s halen met meer groente. Advies- en projectbureau Greendish heeft de gemeente bij dit initiatief ondersteund. Greendish monitort ook de voortgang en effectiviteit en levert in 2025 een rapportage op.
Rotterdam: Boulevard Zuid
Hillesluis heeft circa. 12.000 inwoners. 57% van de volwassenen in de wijk lijdt aan overgewicht, waarvan 21% ernstig. Het doel van deze proeftuin is om een gevarieerder en gezonder voedselaanbod te creëren, dat aansluit op de behoeftes van de bewoners en in het specifiek inwoners met een laag inkomen. In Rotterdam vinden ze het belangrijk om niet over de wijk te praten, maar met de wijk. Daarom wordt er nauw samengewerkt met mensen die wonen of werken in en rondom de Beijerlandselaan.
Diëtisten en huisartsenpraktijken kunnen een belangrijke rol spelen in het motiveren van mensen om gezondere keuzes te maken. Ook horeca ondernemers vormen een belangrijke schakel. Aan de Beijerlandselaan zitten 240 ondernemers. Vijftig ondernemers verkopen voedsel, waarvan achtendertig fastfood. Dat is beduidend meer dan in de rest van de stad. Samen met horeca ondernemers worden de mogelijkheden verkend om iets anders dan enkel fastfood aan te bieden.
Toch erkent de gemeente dat niet alleen het voedselaanbod zelf mensen ongezonde keuzes laat maken. Nibud heeft berekend dat een gezin van ouders en twee kinderen € 16,14 nodig heeft om één dag gezonde voeding te eten. Heel veel mensen in het gebied van de Beijerlandselaan hebben dit budget niet. Daarom is Rotterdam samen met de City Deal partners aan het onderzoeken hoe voedselaanbod niet alleen gezonder en duurzamer kan worden, maar ook toegankelijk en vanzelfsprekend voor iedereen.
Lees ook dit artikel over de Beijerlandselaan
Cartesius in Utrecht: Een blue zone in ontwikkeling
Cartesius Utrecht – Healthy Urban Living
Hoe maak je van een nieuwe woonwijk een gezonde stadswijk? Dit is de kernvraag voor de gebiedsontwikkeling Cartesius in Utrecht, bij station Zuilen. Ontwikkelaars MRP en Ballast Nedam Development onderzoeken in samenwerking met de gemeente Utrecht en NS Stations, hoe ze van Cartesius een gezonde en duurzame leefomgeving kunnen maken, geïnspireerd op de wetenschap van de Blue Zones. Het doel: een duurzame, groene stadswijk met alles voor een langer gezond en gelukkig leven.
Cartesius is een grootschalige gebiedsontwikkeling. Hier worden de komende jaren ruim 3000 woningen gebouwd. Cartesius wordt een levendige, duurzame en gezonde stadswijk met parken, een basisschool, een sporthal, horeca en verschillende voorzieningen. Bovendien komt er een supermarkt met een biologisch en gezond assortiment en ook op de basisschool en in de sportkantines kan je voor gezonde voedselopties kiezen.
De resultaten van deze gezondheidsgerichte maatregelen worden gemeten in de Volksgezondheidsmonitor.
