‘Als je het verhaal aan de keukentafel niet kunt uitleggen, lukt het nergens’

Geen enkele City Deal kreeg zoveel landelijke aandacht als het Woningabonnement. Deze Deal maakt het mogelijk voor huiseigenaren om hun huis te verduurzamen zonder daarvoor flink te investeren. Het loopt dan ook storm. Honderden geïnteresseerden meldden zich de afgelopen maanden aan. Trekker van de City Deal Ron Sint Nicolaas van de gemeente Deventer kijkt terug hoe het allemaal begon.

Of het nu gaat om isolatie of om energie opwekkende maatregelen, zoals de aanleg van zonnepanelen of een warmtepomp. Met het Woningabonnement bepaal je zelf wat er gebeurt en hoeveel je wilt betalen: van één maatregel tot een heel pakket. Dat gaat via een vast maandelijks bedrag, waarin ook de resterende energierekening is inbegrepen.

Blok voor Blok

Het concept voor het Woningabonnement begon zes jaar geleden. Toenmalig minister BZK Piet-Hein Donner had het programma Blok voor Blok opgezet om de energietransitie in woningen te versnellen. Daarin gingen veertien consortia in het land aan de slag met elk 500.000 euro tot hun beschikking. Zo ging Den Bosch bijvoorbeeld aan de slag met Enexis, Amersfoort met aannemers en Amsterdam met VvE’s. “In Deventer wilden wij een partnerschap sluiten met het bedrijfsleven”, vertelt Sint Nicolaas. “We gingen samenwerken met woningcorporaties en bouwbedrijven en betrokken meteen vanaf het begin een SW-bedrijf erbij.”
Doel van de Deventerse samenwerking was om tweeduizend woningen te verduurzamen. Na een goed begin haalde de actualiteit het programma echter in. Sint Nicolaas: ” Toen kwam het gedoe met de verhuurdersheffing en de Vestia-problematiek. Het verduurzamen van de huurwoningen kwam toen tot stilstand en in 2014 eindigde het Blok voor Blok-programma. In Deventer hebben we uiteindelijk maar 600 woningen gerealiseerd.”

Het programma bleek uit evaluatie minder effectief te zijn dan was gehoopt. Voor veel huiseigenaren was het gewoonweg financieel niet aantrekkelijk genoeg. Waar andere steden het erbij lieten zitten ging in Deventer juist de knop om, vertelt Sint Nicolaas. “We gingen ons richten op koopwoningen. Samen met bouwers gingen we om tafel om te kijken hoe we vraaggerichter konden gaan werken. De consument wil immers worden gehoord. We moesten anders gaan denken om achter die voordeur konden komen.”

Geen moreel verhaal

Ron Sint Nicolaas, gemeente Deventer.

Met hulp van een marketingpsycholoog zette Sint Nicolaas de belangrijkste sociale drijfveren voor woningeigenaren op een rijtje. “We kwamen erachter dat als je mensen hun huizen wilt laten verduurzamen, je dit niet moet verkopen met een moreel verhaal. Wat hen wel aanspreekt is dat het goed is voor hun portemonnee, dat ze het zelf mogen bepalen en dat het hen meer wooncomfort oplevert. Ook het ‘postcodeloterij-effect’, – het erbij horen-, is belangrijk. Bovendien blijkt in driekwart van de gevallen de vrouw in huis te beslissen over de verduurzaming. Je moet het in je verhaal dus niet hebben over precies welk type spouwmuurisolatie je gebruikt, maar over hoe je straks de tocht niet meer voelt in huis.”

Toch neigt de overheidscommunicatie rond verduurzaming echter juist naar een dogmatisch verhaal te verkopen, zoals de hele uitgebreide uitleg over hoe spouwmuurisolatie en warmtepompen bijvoorbeeld precies werken. Die uitleg slaat echter de plank mis, aldus de projectleider van Woningabonnement. “Wij wilden juist dat het voor de consument net zo makkelijk zou worden om te kiezen voor verduurzaming als voor het aanschaffen van een telefoonabonnement. Daarbij wil ik ook niet weten wat er allemaal achterzit, alleen dat het werkt. Waarom zouden wij zoveel informatie over de maatregelen moeten geven? We moeten steeds de consument centraal stellen en daarbij het goede verhaal vertellen. We kunnen het niet simpeler maken bij het Woningabonnement. Er komt geen extra verplichting bij dan het betalen van de huidige maandelijkse energierekening. Je kan krijgen hoe je het hebben wilt. Daarmee is het Woningabonnement een aanvulling op andere maatregelen”

Stap voor stap

Vaak haken mensen af bij de verduurzaming van hun huis omdat de ingreep veel te duur is, of te grote impact op hun leven. Je huis isoleren kan echter juist goed stap voor stap, benadrukt Sint Nicolaas. “Er is bijna een dogma dat je je hele huis moet isoleren tot je laatste snik. Maar het gaat juist om maatwerk. Als je in een oud huis woont met een lage energierekening en geen geld hebt om in een keer te verbouwen, kun je beter eerst een groene energierekening nemen. Ondanks ons beleid om zoveel mogelijk duurzame energie erdoor te krijgen moeten we het lef hebben om de consument dit in kleine stapjes te laten doen. Het klimaat is uiteraard belangrijk, maar de consument bepaalt zelf wat hij of zij belangrijk vindt. En als hij eenmaal de eerste stap heeft gezet volgen er meer, zo blijkt uit marketingonderzoek. Laten we dus geduld en vertrouwen hebben. En niet de aansluiting met mensen verliezen omdat we als overheid te snel willen gaan. ”

Overigens is het Woningabonnement niet per se dé oplossing om je hele huis mee te renoveren, stelt Sint Nicolaas. “Het geldt vooral voor woningen die al redelijk zijn geïsoleerd. Ook is het zeker geen oplossing voor sociaal-maatschappelijke problemen, zoals schulden en armoede. Het staat in het schap naast andere oplossingen.”

Verhaal aan de keukentafel

In 2014 ging Deventer met een eerste pilot van het Woningabonnement van start, waarbij twintig huishoudens meededen. “Toen Agenda Stad langskwam in april 2015 hebben we ons aangemeld met dit idee. Veel City Deals zijn verhalen van bovenaf, wij hadden volgens sommige beleidsmakers maar een rare deal, een concept dat toepasbaar was op één woning. Als je het niet aan de keukentafel kunt uitleggen, kun je het nergens uitleggen.”

Deventer voerde een no-nonsense lobby en ook in Brussel werkte het ‘kleine’ verhaal van het Woningabonnement goed. Sint Nicolaas: “Gaandeweg gebeurde er iets en bij BZK zagen ze dat ook. Het is heel plezierig geweest dat ze daar openstonden voor onze ideeën. Dat heeft geresulteerd in een hele leuke samenwerking. Ook bij andere ministeries heb ik mensen ontmoet die erin geloven.” In 2016 kwam een samenwerking tot stand met acht andere gemeenten, werkgeversorganisaties en de provincie Overijssel. Aan het eind van dat jaar werd deze samenwerking als City Deal klaargemaakt voor ondertekening, die afgelopen februari plaatsvond.

Uitdaging van de City Deal

Een belangrijk aspect in deze Deal is dat de uitvoerder van de eerste fase (Henk de Jager met zijn bedrijf WOAB) een aanvraag had gedaan bij het Energiefonds Overijssel voor 6 miljoen euro om 600 abonnementen uit te voeren. De bancaire toetsing die daarvoor nodig was, moest plaats vinden binnen de Wet Financieel Toezicht en het Waarborgfonds van de Nederlandse Banken. Sint Nicolaas: “Dat hebben we geweten. Toen dat na anderhalf jaar rond was, had de aanvrager 1.123 pagina’s contract getekend. Het resultaat is dat het concept, net als telefoonabonnement een BKR geregistreerde lening, nu voldoet aan alle wet- en regelgeving. Waardering dus voor de ondernemer die alle stappen heeft doorlopen. Voor het vervolg en de verdere opschaling hopen we echter dat het proces veel simpeler kan. Een van de opgaven van deze City Deal is om in goede samenwerking met betrokken partijen dit voor elkaar te krijgen. De volgende stap is de oprichting van een stichting waarin het keurmerk, de bepalingen van de energiebespaargarantie en standaardcontracten zijn opgenomen. Bedoeling is dat aanbiedende bedrijven hierin kunnen deelnemen om het per stad en gemeente lokaal tot uitwerking te brengen. Het werkt dan als een soort franchisemodel. Op de speciale website is alle relevante informatie te vinden.

Dit is geen City Deal met grote woorden maar eentje die echt op straat werkt, benadrukt Sint-Nicolaas. “Nu moeten we tegelijk ook de basis op orde brengen. Er liggen nog een aantal lastige uitvoeringsvraagstukken op het financiële vlak. Dat doen we met lokale partners en de initiatiefnemer. De City Deal is een belangrijk middel om gezamenlijk te kijken naar slimme oplossingen voor de verdere opschaling maar ook om massa te maken om de praktische oplossingen echt op te lossen. Het is een boeiend en uitdagend proces. Maar het gaat lukken.”