Sinds vorige week zijn we gestart op deze site met een nieuwe serie interviews. Daarin vertellen zes ‘stadmakers’ waar ze zich hard voor maken en wie hen inspireert. Vandaag David Hamers, senior onderzoeker bij het Planbureau voor de Leefomgeving en lector bij de Design Academy Eindhoven.

“Tijdens de werkconferentie van Agenda Stad refereerde één van de sprekers aan de bevlogenheid van twee jonge mannen die ik les heb mogen geven: Bennie Meek en Vincent Wittenberg . Zij houden een warm pleidooi om te breken met het hokjesdenken over natuurgroen in de stad. Maak planten, zo stellen zij, die uit zichzelf op een plaats terecht zijn gekomen, weer gewenst.”

Hacken van het hokjesdenken

Dit doen ze onder andere door het symbool van dat hokjesdenken, de stoeptegel, te hacken, vertelt Hamers. “Want waarom hebben we alles toch zo vierkant dicht bestraat? Vincent en Bennie gebruiken een elektrisch karretje -dat met een knipoog lijkt op die van de gemeentelijke natuurdienst- waarmee ze in wijken stoeptegels herontwerpen waardoor er tussen die tegels weer ruimte ontstaat voor ongewild groen: het onkruid. Zij noemen dit groen – heel gepast- Gewildgroei want het creëert de broodnodige extra plekken in de straat waar regenwater en fijnstof kan wegvloeien.

‘Nodig dwarsdenkers uit aan de beleidstafel’

Initiatieven als deze worden volgens Hamers vaak wel met lof beschreven en bezocht maar meestal met een gesloten beurs. “Dat is jammer want een succesvolle stad kan niet zonder vernieuwers die slimme ideeën achter een bureau ontwikkelen én in de praktijk organiseren. Nodig dwarsdenkers zoals zij daarom uit aan de beleidstafel en ondersteun hun broedplaatsen om nieuwe inzichten en werkwijzen uit te proberen. Daar wordt het standaard systeem van stadsontwikkeling beter van. Mooi dus dat ‘Gewildgroei’ de tweede prijs won in het landelijke ondersteuningsprogramma ‘Challenge Stad van de Toekomst’ en dat gemeente Enschede hen ook een opdracht heeft gegeven. ”

De zes interviews verschenen eerder in het e-zine ‘Blik op BZK’ naar aanleiding van de Werkconferentie Agenda Stad 2016. Meer weten over Gewildgroei en de andere finalisten van de Challenge Stad? Kijk op http://challengestad.nl/

Sinds vorige week zijn we gestart op deze site met een nieuwe serie interviews. Daarin vertellen zes ‘stadmakers’ waar ze zich hard voor maken en wie hen inspireert. Vandaag Maarten Hajer, faculteitshoogleraar Urban Futures aan de faculteit Geowetenschappen van de Universiteit Utrecht en hoofdcurator van de Internationale Architectuur Biënnale Rotterdam (IABR) 2016.

“Als ik denk aan mensen die veel doen voor ‘de stad’ schiet mij direct het werk van Els Desmet te binnen. Zij is voor mij de verpersoonlijking van wat de stad als publiek domein kan en moet zijn. In het Rotterdamse Katendrecht heeft zij een ontmoetingsplek gemaakt die breed onder de bevolking wordt gewaardeerd. Inwoners met zeer diverse achtergronden, opinies en gewoonten, bezoeken deze plek waar nieuwe kenniskringen en vriendschappen ontstaan. Samen staan zij voor een sociaal en economisch netwerk waar de hele stad van kan profiteren. Ze noemt deze plek het Verhalenhuis want het is, zo zegt Desmet, “een uitnodiging om ‘de ander’ en ‘het andere’ beter te leren kennen.”

Hajer: “Ik zet mij graag in voor de realisatie van de duurzame stad. Het doet me goed dat we weer wat groter durven denken. Dat is ook hard nodig. Want als we binnen 25 jaar klimaatneutrale steden willen, dan zouden er jaarlijks 280.000 woningen duurzaam moeten worden. Dat halen we nu bij lange na niet. Tijdens mijn presentatie heb ik dan ook geadviseerd om vaart te maken en niet te gaan voor een plan ‘nul op de meter per woning’ maar eentje voor een met ‘nul op de meter per WIJK’ als doel.  De andere aandachtspunten gingen over het bieden van zekerheden en de juiste prikkels aan bedrijven die investeren in haalbare duurzaamheidoplossingen. Drie, de oprichting van een gezaghebbende transitie autoriteit met als taak om voortdurende beleidsanalyse te doen naar wat waarom werkt. Ten slotte is het effect van de verbeelding altijd groter dan je denkt. We moeten daarom de duurzame toekomst ervaarbaar maken. Want wat je voor ziet, komt er”.

De zes interviews verschenen eerder in het e-zine ‘Blik op BZK’ naar aanleiding van de Werkconferentie Agenda Stad 2016.

Wijkteams hebben meer slagkracht nodig om kwetsbare huishoudens goed en snel te kunnen ondersteunen. Dat blijkt uit de analyse van  de City Deal Inclusieve Stad onder 100 wijkteamcasussen in vijf steden. “Professionals in de wijk moeten het mandaat hebben dat ze zelf beslissingen mogen nemen. En zich daartoe veilig voelen”, aldus wethouder Jeroen Olthof van Zaanstad, een van de trekkers van de City Deal.

 Op de conferentie van Inclusieve Stad op mocht hij de publicatie ‘Doen wat nodig is’, overhandigen aan het Rijk, in de personen van staatssecretarissen Martin van Rijn (VWS) en Jetta Klijnsma (SZW) en directeur-generaal Gert-Jan Buitendijk (BZK). Daarin staat de analyse van de casussen beschreven en de experimenten die de City Deal Inclusieve Stad wil gaan uitvoeren in wijken in de vijf steden.

Wet- en regelgeving als obstakels

Wethouder Jeroen Olthof van de gemeente Zaanstad

Botsende uitgangspunten van verschillende wet- en (gemeentelijke) regelgeving en de bijbehorende regeldruk zijn nog te vaak een obstakel voor wijkteamprofessionals om maatwerk te bieden aan kwetsbare inwoners. Sociaal werkers uit wijkteams kunnen beter worden toegerust. “Het belangrijkste uitgangspunt is dat onze inwoners de zorg krijgen die ze nodig hebben”, licht wethouder Olthof toe. “De vraag van de inwoner moet leidend zijn, niet het systeem. Het gaat erom wat onze bijdrage is aan de juiste zorg. Met de andere steden samen zoeken we nu uit wat de intenties van deze hele nieuwe manier van werken zijn om de verschillende vraagstukken in de zorg aan te pakken.”

Zaanstad is een van de voorlopers met deze nieuwe aanpak. Wat doen jullie precies in Zaanstad?
Olthof: “We hebben een tijdje geleden een rapport opgesteld, genaamd Hemelse Modder, naar aanleiding van een onderzoek dat we hebben gedaan naar wat mensen nou het meest zou helpen. Dat hebben we naast het oude systeem gelegd. Wat bleek:  wat mensen het meest nodig hebben kan het oude systeem niet bieden. Dit is voor ons de basis geweest om te zoeken naar nieuwe manieren. Wij hebben het al heel snel opgepikt om die vrijheid op wijkniveau centraal te stellen. Het mandaat van de wijkprofessionals in Zaanstad is nu veel meer opgezet vanuit de vraag van de bewoners. Als de wijkteams bepaalde budgetten nodig hebben kunnen ze dat vanuit deze maatwerkmethode oppakken en kunnen ze snel mensen op weg helpen.”

Hoe ver zijn jullie in Zaanstad met deze nieuwe manier van werken? Is dat nog een verkenningsfase of is het al praktijk?
“Het blijft natuurlijk een continue zoektocht, maar we kunnen wel stellen dat we de verkenning voorbij zijn. Voor wanneer onze wijkteams tegen bepaalde regels aanlopen hebben we een afdeling vangnet gecreëerd. Op deze afdeling werken vijf mensen. Zij hebben de bevoegdheden om in bepaalde situaties de knoop door te hakken bij de keuzes waar de wijkteams tegenaan lopen. Ze kunnen dus bestaand beleid overrulen. Alles in dienst van de vraag van de bewoners en in het licht van de voortgang van de aanpak van de problemen. Je ziet hierin een duidelijk leereffect ontstaan, dat wijkteams bepaalde vragen een volgende keer niet meer stellen. Daarnaast hebben we een maatwerkbudget ingesteld. Dat is in te zetten met één opdracht: ter voorkoming van armoede. Wijkteams hanteren bij het gebruiken van dit maatwerkbudget hun gezond verstand. Natuurlijk moet een leidinggevende wel een handtekening zetten. Dit budget is een hele belangrijke stap geweest en heeft gezorgd voor veel ruimte en dynamiek bij de wijkteams. Natuurlijk was er een angst dat dit budget te gemakkelijk zou worden ingezet, maar tot nu toe is er gewerkt met leningen en tegenprestaties.”

Een centrale term op de conferentie rond de City Deal vandaag is ‘ongelijke gevallen, ongelijke behandeling’. Kunt u dat wat toelichten?
“In Nederland hebben we van oudsher een systeem van rechtsgelijkheid. Gelijke monniken, gelijke kappen. Nu stellen wij de vraag: is alles wel gelijk? Is het misschien juist wel gerechtvaardigd om de ene cliënt een andere behandeling te geven dan de ander? Een voorbeeld wat we bij ons in Zaanstad hebben gezien is bij twee langdurig werklozen. De ene beschikt over een enorm sociaal netwerk en doet allerlei vrijwilligerswerk. De andere heeft dat niet, vereenzaamt en raakt compleet geïsoleerd. Een ander voorbeeld in Zaanstad is van twee alleenwonende vrouwen van 86 jaar. De ene woont alleen, de andere bij haar dochter. Volgens het oude systeem krijgen in beide voorbeelden de twee personen dezelfde hulp of financiële ondersteuning. Ik denk echter dat het gerechtvaardigd is dat de ene meer begeleiding krijgt dan de ander. Die cultuuromslag moeten we gaan maken in Nederland. Natuurlijk is elke situatie anders.”

Leidt dit niet juist tot meer jaloerse blikken in de samenleving als de ene persoon meer begeleiding krijgt dan de ander?
“Ja, maar dat is nu juist de cultuuromslag waar we met deze City Deal aan werken. Er is in Nederland sprake van een bepaalde schijngelijkheid. Daar moeten we vanaf. Willen we gaan voor gelijke hulp of gelijke resultaten?”

De City Deal Inclusieve Stad is behoorlijk op gang gekomen. Wat zijn nog de grootste uitdagingen de komende tijd?
“Een van de grootste uitdagingen is hoe we het vliegwiel gaande houden, en dan vooral in het denken van iedereen. En hoe gaan we ervoor zorgen dat andere organisaties daarin meegaan, zoals bijvoorbeeld de Belastingdienst. We zijn het allemaal eens dat in de praktijk schulden het meest dominant zijn in de hulpverlening. Toch kun je van alle partijen het minst makkelijk een regeling treffen met de overheid.”

De City Deal loopt tot eind 2017. Wat is het doel verder?
“Ons doel van de City Deal is dat heel veel gemeenten gaan zien dat er heel veel mogelijkheden zijn en dat wij daar slechts een begin mee hebben gemaakt. Aan hen de oproep om het stokje ook op te pakken. In het sociaal domein zijn we met deze vijf steden al langer samenaan het werk. Met deze City Deal leggen we die samenwerking meer vast, dan dat we iets nieuws verzinnen. Vanuit de G32 kijken andere steden al langer mee met ons. We koppelen dan ook regelmatig terug en de andere gemeenten pakken het ook op. Ik voorspel dat we straks dan ook minimaal 32 gemeenten hebben die zo gaan werken.”

Meer informatie over de experimenten van City Deal Inclusieve Stad is te vinden in de publicatie ‘Doen wat nodig is.’ Of bekijk de film van Inclusieve Stad, waarin sociaal werkers zelf aan het woord komen over de ruimte die ze nodig hebben om kwetsbare huishoudens beter te helpen.

Sinds vorige week zijn we gestart op deze site met een nieuwe serie interviews. Daarin vertellen zes ‘stadmakers’ waar ze zich hard voor maken en wie hen inspireert. Vandaag de Eindhovense wethouder Staf Depla, een van de ondertekenaars van de 10e City Deal Naar een digitale woonomgeving.

“Ik ben zeer trots op de 10e City Deal digitale woonomgeving die wij met de inzet van mensen zoals Herman Winkels, Aart Wijnen, collega’s uit andere gemeenten, de TU en de provincie hebben gerealiseerd. Steeds meer inwoners zitten dankzij dit digitale woonloket zelf aan de knoppen om te zien welke woonverbeteringen in hun woning mogelijk zijn en wat dat aan besparingen in kosten en energieverbruik oplevert. Naast de realisatie van energiebesparing, versnelt dit loket ook het proces van besluit tot installatie van bijvoorbeeld een traplift. Zo heeft de bewoner er sneller plezier van. Overheden en bedrijven moeten natuurlijk wel zorgen dat dit loket gemakkelijk en veilig in gebruik is; daarom worden City Deals als deze dan ook gesloten. Met een contract zijn we het eens over de randvoorwaarden, wordt er niet meer tegengesputterd en worden bijzondere innovaties als deze werkelijkheid.

Ik ben gezegend met een grote groep inspirerende ‘stadmakers’ om mij heen waarvan ik, vanwege de Design Week, ook graag kunstenaar Daan van Roosegaarde noem die designers omschrijft als “hippies met een businessmodel”. En ‘stadmaker’ Martijn Paulen, directeur van die Dutch Design Week, zorgt dat zelfs de grootste zuurpruimen enthousiast worden over wat er met vindingrijke oplossingen in onze maatschappij mogelijk is.”

Meer weten over de City Deal kijk hier. De zes interviews verschenen eerder in het e-zine ‘Blik op BZK’ naar aanleiding van de Werkconferentie Agenda Stad 2016.

Op de derde Habitat Conferentie van de VN afgelopen maand in Quito was er veel lof voor Nederland en de rol die ons land speelde bij de totstandkoming van de Europese Agenda Stad. Speciaal gezant Nicolaas Beets was lid van de Nederlandse delegatie en vertelde de wereld meer over de Europese Agenda Stad. Maar hoe gaat het nu eigenlijk verder met die agenda?

Op 30 mei  2016 vond een heel belangrijk moment plaats in onze hoofdstad. Daar bereikten de Europese lidstaten samen met EU instanties en Europese stedelijke koepels overeenstemming over het Pact van Amsterdam, waarmee de Europese Agenda Stad (ofwel de European Agenda for the EU) officieel van start is gegaan. Europese steden moeten zo meer invloed krijgen op EU-regelgeving, betere toegang krijgen tot fondsen en meer kennisuitwisseling tot stand brengen. Op de Habitat III conferentie, die geheel in het teken stond van huisvesting en duurzame stadsontwikkeling, is vorige maand een verklaring getekend, waarbij de VN-landen de Nieuwe Stedelijke Agenda lanceren. Die zit vol goede voornemens voor de toekomst van de steden wereldwijd. Op Europees niveau wordt daarin bijgedragen door de samenwerking die afgelopen mei in Amsterdam is afgesproken.

Waarom is de Habitat III conferentie zo belangrijk?
Beets: “Het is een conferentie die eens in de twintig jaar wordt georganiseerd. De eerste keer in 1976 in Vancouver, daarna was het in Istanbul in 1996. In Quito is er een global New Urban Agenda gepresenteerd, waarin op wereldschaal overeenstemming is bereikt over hoe we met steden omgaan. Wat vooral opviel is hoe het denken over steden is veranderd in de afgelopen 40 jaar sinds de eerste Habitat Conferentie. Was er toen vooral sprake van een grote trek richting steden, die vooral als problemen werd gezien, nu zien we steden juist als kansen. Als plekken waar werkgelegenheid en innovatie groeien en waar heel veel economische uitdagingen liggen. Je kunt constateren dat de komende twintig jaar wereldwijd de helft van de stedelijke omgevingen nog moeten worden gebouwd. Er komen dus gigantische investeringen en megavraagstukken op steden af.”

Er ligt nu een wereldagenda met goede voornemens. Hoe implementeer je die nu precies op landelijk of regionaal niveau?
“In Quito heeft de Europese Commissie toegezegd dit te gaan doen vanuit de Europese Agenda Stad, zoals die afgelopen 30 mei is aangenomen in het Pact van Amsterdam. Omdat Nederland als EU-voorzitter dit Pact tot stand heeft gebracht, was er in Quito voor ons land dan ook veel ruimte om de Urban Agenda for the EU toe te lichten. Nederland werd daarvoor heel veel lof toegezwaaid.”

Nicolaas Beets. Foto: Kick Smeets.

Waarom was er zoveel lof voor ons land? We hebben het toch niet alleen gedaan?
“Twintig jaar geleden is al tijdens het Nederlandse voorzitterschap de eerste aanzet gedaan om tot een Europese Agenda Stad te komen. Niet toevallig was dat precies een jaar na Habitat II. Tijdens het Nederlandse EU Voorzitterschap in 2004 is de draad verder opgepakt. Sindsdien is er veel druk geweest vanuit de steden, de koepels, het Europees Parlement en het Comité van de Regio’s om het nou eens echt te organiseren. En dit jaar hebben we die ambitie dan eindelijk, na twintig jaren heen en weer praten met  lidstaten, EU-instellingen en stedelijke koepels, vormgegeven in het Pact van Amsterdam. Dat dat tijdens ons voorzitterschap is gelukt, daar mogen we als Nederland trots op zijn.”

Welke rol had jij als speciaal gezant in Quito?
“Naast de algemene Verklaring kende Quito nog minimaal 200 side events, waar zowel landen, steden als bedrijfsleven hun plannen en ideeën presenteerden over een hele brede waaier van thema’s zoals smart cities en de verduurzaming van steden. Ik heb deelgenomen aan side events georganiseerd door Pakhuis de Zwijger en EUKN (European Knowledge Network). Daar heb ik onder meer verteld over de Europese Agenda Stad en over de rol van City Makers. Verder heb ik met Eurocommissaris Creţu voor Regionale Ontwikkeling de Urban Agenda for the EU in verschillende fora toegelicht.”

Wat is jouw rol als Urban Envoy, speciaal gezant voor de stad, verder, nu na het afsluiten van het Pact van Amsterdam? Is het proces rond Europese Agenda Stad niet zo’n beetje afgerond?
“De ondertekening van het Pact eind mei was zowel een eind- als een startpunt. De uitdaging is nu de Europese Agenda Stad te gaan uitvoeren. De rol van Nederland daarbij is nog steeds heel belangrijk. We hebben afgesproken om de huidige EU-voorzitter Slowakije en zijn opvolger Malta intensief bij te staan met het helpen bij het behoud van momentum bij de implementatie en het opzetten van de Partnerschappen van de Europese Agenda Stad. We opereren momenteel onder de vlag van een zogenaamde Triovoorzitterschap met deze landen en spelen nog steeds een vooraanstaande rol. Vanaf begin 2017 gaat dat veranderen. Dan wordt door de Europese Commissie een apart secretariaat opgezet dat geleidelijk de rol van Nederland overneemt bij de implementatie van de Europese Agenda Stad en de Partnerschappen. Dit secretariaat gaat hierbij zowel logistiek, inhoudelijk als financieel ondersteunen. Allemaal rollen die Nederland op dit moment vervult. Mijn eigen rol is het promoten van het Pact van Amsterdam in Europa. Ik word veel uitgenodigd op tal van bijeenkomsten om daarover te spreken. Van Rome, Genève, Brussel, Ljubljana tot Bilbao. Binnenkort ga ik naar een ESPON-conferentie (European Observation Network for Territorial Development and Cohesion), in Bratislava en begin december spreek ik in Parijs over het Pact met de Franse steden.”

Wat gebeurt er verder met de Europese Agenda Stad?
“Er zijn twaalf maatschappelijk prioritaire thema’s vastgesteld waar we praktische oplossingen bij zoeken, allemaal om vanuit stedelijk perspectief te kijken naar betere regelgeving, verbetering van de toegang tot fondsen en kennisdeling. Acht Partnerschappen zijn nu opgezet, waarin lidstaten, steden, Europese instellingen en andere stakeholders concreet aan de slag gaan met deze stedelijke vraagstukken. Ook Nederlandse steden zijn hierbij betrokken. Zo is Amsterdam bijvoorbeeld coördinator van het Partnerschap Integratie van migranten en vluchtelinges en wordt Rotterdam mede-coördinator van het partnerschap “Banen en Vaardigheden in de lokale economie”. Verder werkt het Ministerie van Infrastructuur en Milieu (als coördinator) samen met Utrecht in het Partnerschap Luchtkwaliteit, terwijl het ministerie van BZK partner is in het Partnerschap “Huisvesting”. De planning is dat de Partnerschappen over de vier resterende prioritaire thema’s in het eerste semester van 2017 worden gestart. De eerste steden hebben zich al aangemeld voor deze Partnerschappen.”

Hoe kan je als stad meedoen aan een Partnerschap?
“Een voorwaarde om partner te worden is dat je als stad al een netwerk vertegenwoordigt rond het desbetreffende thema. Daarnaast moet je worden voorgesteld. Dat kan door EUROCITIES, door CEMR (Council of European Municipalities and Regions), ,Urbact, het Comité van de Regio’s, of door een van de EU-lidstaten. Uiteindelijk vindt de selectie plaats door lidstaten, de Europese Commissie en de stedenkoepels in een gezamenlijk overleg.”

Hoe werkt zo’n Partnerschap nu concreet?
“Kijk bijvoorbeeld naar het thema migratie. Dat is een van de grote Europese vraagstukken van dit moment. Er is een groot aantal migranten die hier naar toekomt. Hoe zorg je ervoor dat ze zo snel mogelijk geïntegreerd raken in de samenleving? Dit is niet alleen een uitdaging voor  Athene, maar ook voor Amsterdam of Malmö. Er zijn allerlei Europese fondsen beschikbaar die steden hierbij kunnen helpen, maar die fondsen bereiken de steden lang niet altijd. Door een Partnerschap op te zetten rond het thema migratie kunnen steden, de Europese Commissie en andere partners kennis uitwisselen over welke Europese fondsen er beschikbaar zijn voor steden, en over hun best practices. Hoe kan de opvang van migranten beter? Waarom zorgen sommige steden ervoor dat migranten meteen in het onderwijs terechtkomen en toegang krijgen tot de arbeidsmarkt en anderen niet?”

Groen licht voor nieuwe partnerschappen in Bratislava.

Meer weten over de Europese Agenda Stad en de Partnerschappen? Kijk op http://urbanagendaforthe.eu/

Vanaf vandaag starten we op deze site met een nieuwe serie interviews. Daarin vertellen zes ‘stadmakers’ waar ze zich hard voor maken en wie hen inspireert. Omdat vandaag en morgen in Amsterdam de werkconferentie van het Europese Partnerschap ‘Inclusie van Migranten en Vluchtelingen’ plaatsvindt starten we de serie met Sabina Kekić, coördinator van het Partnerschap bij de gemeente Amsterdam. 

“Ik bewonder de gedrevenheid en de praktische inslag van Ramon Schleijpen. Zij startte met buurtgenoten, heel snel nadat de vluchtelingenstroom vorig jaar zo toenam, de netwerkorganisatie ‘Gastvrij Oost’. Het lukte dit netwerk om het ontmoetingscentrum ‘Boost Ringdijk’ op te zetten in een voormalig Amsterdams schoolgebouw. Zo creëerden zij een zowel een warme als nuttige plek waar vluchtelingen en buurbewoners elkaar leren kennen door samen maaltijden te bereiden en bijvoorbeeld lessen te volgen in elkaars taal. Ook bijzonder is dat er een kleinschalige woonvoorziening is ingericht voor een groep van zo’n 4 vluchtelingen. Die groep woont hier zelfstandig en runt er, in afwachting van hun asielprocedure en met steun van buurtbewoners, zélf hun huishouden. Als ambtenaar doe ik hard mijn best om zo goed mogelijk beleid te maken maar het zijn de mensen zoals zij die de daadwerkelijke successen realiseren. Ik hou Ramon’s werk dan ook graag in gedachten tijdens mijn besprekingen binnen het Europese partnerschap ‘Inclusie van Vluchtelingen en Migranten’.

Europese toppen hebben vaak een overvolle agenda en krappe bespreektijd maar dat gold niet voor hoofdstedenconferentie van afgelopen april. Op deze top werd er ongebruikelijk diep en lang gesproken over de grootstedelijke aanpak van de vluchtelingenproblematiek, de verantwoordelijkheid voor een succesvolle integratie aangezien 70 procent van de vluchtelingen zijn onderkomen in een stad zoekt en het maatschappelijk draagvlak daarvoor. De solidariteit die ik bij Gastvrij Oost zag, ervoer ik het afgelopen jaar ook binnen dat Europese netwerk. Steden willen er voor elkaar zijn en maken op dit soort urgente thema’s daarom niet hun eigen wensenlijstjes maar geven sámen vorm aan oplossingen. Voor alle ‘deals’ op Europees niveau geldt dat ze ingewikkeld zijn en veel tijd vergen; als daarbij onderlinge solidariteit wordt ervaren is dat afstemmingsproces zeer lonend.”

Wil je meer weten over Gastvrij Oost kijk dan op http://gastvrijoost.amsterdam/. Meer informatie over de Partnerschap ‘Inclusie van Vluchtelingen en Migranten’ vind je op de website van de Europese Agenda Stad. De zes interviews verschenen eerder in het e-zine ‘Blik op BZK’ naar aanleiding van de Werkconferentie Agenda Stad 2016.

Luchtkwaliteit is een van de meest bepalende factoren voor de kwaliteit van leven in een stedelijke leefomgeving. Een van de partnerschappen van de Europese Agenda Stad is dan ook gericht op het onderzoeken en aanpakken van luchtkwaliteitsvraagstukken in steden. Een van de deelnemers is Utrecht. De Domstad werkt al jaren aan een betere luchtkwaliteit voor haar inwoners en is een van de voorlopers.

Een van de grote krachten achter de vele maatregelen die Utrecht daarvoor heeft ingevoerd is wethouder duurzaamheid en mobiliteit Lot van Hooijdonk. In Utrecht voerde ze als eerste stad in Nederland in 2015 een milieuzone in om sterk vervuilende personenauto’s en bestelauto’s uit het centrum te weren. Verder stimuleert Utrecht inwoners om het openbaar vervoer of de fiets te pakken en de auto vaker te laten staan.

Waarom is het onderwerp luchtkwaliteit voor Utrecht zo belangrijk?
“Vieze lucht is een van de grootste problemen in ons land op het gebied van volksgezondheid. Het staat vast in het rijtje belangrijkste oorzaken voor sterfgevallen naast roken, overgewicht en te weinig beweging. De statistieken zijn indrukwekkend. Elk jaar zijn er duizenden doden in Nederland door slechte luchtkwaliteit. Het RIVM spreekt van drieduizend, maar een Europees rapport laat zelfs vier keer zoveel zien. Hier in Utrecht hebben kinderen een lager geboortegewicht dan bijvoorbeeld in Drenthe. Verder is het een oorzaak voor kanker, dementie en longklachten.”

Als individu kun je niets aan luchtkwaliteit doen. Is het daarom een taak van de overheid?
“Ja, het is niet alsof je kan stoppen met vervuilde lucht inademen. Het enige wat je zou kunnen doen is verhuizen, maar juist hier in de Randstad liggen de banen. Ik vind daarom dat wij als overheid de plicht hebben om te zorgen voor schone lucht. En daar bedoel ik zowel Rijk als lokale overheden mee. Het probleem is dat we hier in Utrecht maar 10 procent van de bron van slechte luchtkwaliteit kunnen beïnvloeden. De rest van de slechte lucht komt van buiten de stad. Omdat veel van buiten komt hebben we verschillende niveaus nodig van besluitvorming, tot aan Europa toe.”

Wat is de rol van Europa dan precies?
“Daar maken ze bijvoorbeeld regels over de emissie van voertuigen, over houtkachels en welke filters daarvoor verplicht zijn. Ook is Europa heel succesvol gebleken om af te spreken wat het plafond is van wat er allemaal in de lucht mag zitten. Alle acties die wij als Utrecht doen zijn mogelijk omdat er op Europees niveau afspraken zijn gemaakt. Dat helpt echt.”

 Wat is de rol voor de andere overheden?
“Het Rijk kan verder sturen. Denk bijvoorbeeld aan fiscaliteit: vieze auto’s die meer belasting moeten betalen dan schone auto’s. Staatssecretaris Dijksma heeft onlangs al een aanzet gegeven door het stoppen van verkoop van tweetakt brom- en snorfietsen. Het Rijk kan snelheidsbeleid aanpassen. Wij als gemeenten kunnen dit verder stimuleren op lokaal niveau.”

Wat doet Utrecht precies voor betere luchtkwaliteit?
“Toen Nederland dreigde de Europese doelen niet te halen op het gebied van luchtkwaliteit viel het kwartje. Er moest iets gebeuren anders zou het gevolgen hebben. De angst was dat de bouw bijvoorbeeld stil zou komen komen te liggen in ons land op last van Europa. De grote urgentie leidde tot een soort regering van nationale eenheid, we stelden het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit op, waarin Rijk, gemeenten en provincies zijn gaan samenwerken om de luchtkwaliteit te verbeteren. In Utrecht hebben we tal van maatregelen opgevoerd, van de aanleg van P&R’s, fietssnelwegen, stimulering van elektrisch vervoer tot het invoeren van de milieuzone in het centrum. We zijn verder begonnen met de opschoning van stadsbussen. Inmiddels rijden de eerste elektrische bussen en wordt dit jaar de grootste buslijn van Utrecht elektrisch. Ook hebben we op evenemententerreinen elektrische aansluitpunten laten aanleggen, zodat er geen dieselaggregaten meer nodig zijn. Dat heeft resultaat. Elk jaar is de lucht in Utrecht weer schoner.”

Wat houdt het Europese Partnerschap precies in?
“In het Partnerschap gaat het vooral om ambtelijke betrokkenheid. Wat is er nodig om Europese wetgeving aan te passen en financiële middelen te regelen om dingen uit te proberen in de stad om de luchtkwaliteit te verbeteren? Doel van het Partnerschap is betere regelgeving. Wij ervaren dat we het niet alleen kunnen als steden. We moeten ervoor zorgen dat volksgezondheid hoog op de agenda komt en niet alleen de industriële belangen worden gehoord. Luchtkwaliteit dreigt weleens naar de achtergrond te verdwijnen. Daarom is het belangrijk voor ogen te houden voor wie we het doen: de mensen. Steden moeten zich over dit onderwerp laten horen. In steden voel je de urgentie. Wij hebben dan ook het grootste belang bij de aanpak van vieze lucht en dat Europa daarvoor ook in beweging komt. Ook steden als Londen en Stuttgart, -stad van Mercedes- en Parijs zijn bezig met de invoering van milieuzones, die nog verder gaan dan die van Utrecht.”

Hoe zie je de toekomst van de luchtkwaliteit voor je?
“Het is best lastig. Europa heeft het momenteel moeilijk met zichzelf. De vraag is dus hoe geëmancipeerd ze zich kan opstellen over luchtkwaliteit. Mooi vond ik dat er onlangs een Engelse rapporteur in de onderhandelingen zich opwierp voor het onderwerp. Zij is lid van de conservatieve partij, en dus een euroscepsis, maar zag toch de urgentie. Juist dit thema is een argument voor Europa. Veel mensen klagen over regels, maar het is noodzaak om regels over luchtkwaliteit breder dan de eigen landsgrenzen te maken. Dat zal iedereen begrijpen. Ik kan als stad immers niet zorgen voor schonere auto’s, minder uitstoot van houtkachels of verbetering van de internationale scheepvaart. Dat kan alleen Europa. Dus kan de EU de emancipatie met zich meebrengen en de belangen van de industrie weerstaan? Een voorbeeld onlangs was de sjoemelsoftware van Duitse autofabrikanten. Daarna heeft de EU nieuwe testprocedures ingesteld. Die stonden echter weer zulke uitzonderingen toe, dat we nog niet echt veel verder zijn gekomen.”

De vraag blijft dus hoe ver de ambities van Europa gaan?
“Ja, maar dat is natuurlijk ook weer afhankelijk van de lidstaten en het politieke klimaat die er in elk land heerst. Maar het kan wel. Het is een keuze.”