Community Service Learning in Utrecht

In de derde editie van de serie City Deal Kennis Maken-webinars maakte het netwerk afgelopen 28 mei kennis met het community engagement onderwijs dat de Universiteit Utrecht (UU) in de wijken Overvecht en Lombok uitvoert. “Community Service Learning is nooit af. Elke dag leren we weer iets nieuws.”

Peter Linde en Danielle Vlaanderen zijn als coördinator en docent betrokken bij het Learning Lab in Overvecht en de vakken op bachelor 3 niveau die de UU sinds vijf jaar in die wijk aanbiedt. Het vak ‘Sociaal ondernemerschap als uitdaging’ wordt tweemaal per jaar gegeven. In periode 2 en 4 trekken ze meestal zo’n 25 tot 27 studenten per keer. Aan het vak ‘Action Learning en Impact’ doen gemiddeld 18 tot 22 studenten aan mee.

Wederkerigheid

Centraal in de CSL-aanpak van het Learning Lab staat wederkerigheid, vertelt Linde. “De nadruk ligt op het werken mét de mensen uit de wijk in plaats van voor of over hen.” Daarom moest hij onlangs nee zeggen tegen de vraag van een groep studenten die een onderzoek wilde doen naar de sociale cohesie in Overvecht. Of hij hen kon helpen met contacten uit zijn netwerk. Juist dit eenrichtingsverkeer, -waar studenten data komen halen in een wijk, en daarmee weer vertrekken-, is waar CSL niet voor staat, benadrukt Linde. “We hebben door schade en schande geleerd dat veel mensen hier in de wijk dagelijks bezig zijn met overleven. Het meewerken met dit soort onderzoeken levert hen niks op.”

Maatschappelijke impact

Het Learning Lab Overvecht is een samenwerkingsverband van de UU, sociale makelaars Wijk & Co (nu DOCK) en Social Enterprise Lab (Se.lab). Het learning lab is een leer- en experimenteerruimte voor Overvechters, initiatiefnemers, studenten, (sociaal) ondernemers en professionals. In het lab leren de partners samen om maatschappelijke impact te maken, door ideeën te testen voor nieuwe ondernemingen, initiatieven en verdienmodellen. Met als doel om van Overvecht een sterkere wijk te maken. Sommige initiatieven zijn al heel succesvol gebleken en zelfstandig als sociale onderneming verder gegaan. Zoals het Café Mama, een café voor jonge moeders uit de wijk, en het project Buurtbuik, dat overvloedig eten ophaalt bij horeca en supermarkten en daar maaltijden van maakt voor buurtbewoners. Het project U-nite organiseert evenementen en festivals en wil jong en oud talent samenbrengen op het gebied van muziek, kunst, theater, sport, ambachten en andere vormen van cultuur.

Het samenwerken met partners is essentieel bij CSL. Een deel van het werk is dan ook het onderhouden van het netwerk, vertelt Linde. “Inmiddels zijn we zo ver dat steeds meer mensen uit de wijk naar ons toekomen.” Er is soms een spanning tussen wat een partner wil en wat studenten willen. “Door CSL werkt een student eerst de oplossing uit en deelt het dan met de partner voor feedback. Dat voegt echt iets toe aan de praktijk. We dagen studenten echt uit om eigenaarschap te nemen.” De gemeente Utrecht is niet intensief betrokken bij het Learning Lab Overvecht. “We merken dat er vanuit de bewoners veel wantrouwen is richting de gemeente.” Nu is het csl project aan het uitbreiden door middel van een online experiment naar een andere stad. In Haarlem ontstaat in de wijk Schalkwijk ook een learning lab.”

De zoektocht is belangrijker dan het antwoord

CSL als onderwijsvorm is niet voor iedereen meteen duidelijk. “Bijzonder aan deze vorm is dat we als docenten ook niet het antwoord hebben”, vertelt Vlaanderen. “Het gaat ook niet zozeer om hét antwoord te vinden, maar om het zoeken naar de perspectieven voor de vraag waarmee je aan de slag bent gegaan. Het is heel erg dynamisch. Het betekent dat we als docenten er echt moeten zijn voor de studenten en continu met ze moeten meedenken.”

Linde gaat verder: “We framen onszelf dan ook niet als kennishouders, maar ook als lerende. Knowing as you go is typisch voor de wijze waarop wij invulling geven aan CSL. In het begin hebben studenten er best moeite mee. Doe maar normaal en wees een docent, zeggen ze. Maar we bieden geen guidance, structuur en geen curriculum. Literatuur is erg belangrijk in dit vak, alleen ligt het primaat bij actie. Het kost tijd voor studenten om te wennen aan het idee dat literatuur helpt om hun acties te ondersteunen in plaats van dat ze het zien als verplichte tentamenstof.  Juist hier in Overvecht ervaren ze de vrijheid om met acties te leren. Ze leren intrinsiek gemotiveerd te zijn. Het samen zoeken daar leer je het meest van. Maar het kan natuurlijk ook ongemakkelijk zijn. Waar ik trots op ben is dat we niet Overvecht als decor gebruiken, maar dat we de wijk echt mooier maken. Door het proces zo in te richten dat de wijkpartners betrokken zijn. Wat onze impact precies is, onderzoeken we nu. We zijn bezig om in het kader van een O2lab project, dat we verworven hebben van RVO, de impact die we gemaakt hebben in Overvecht op systematische wijze in kaart te brengen.” Linde biedt aan deze resultate tzt te delen met het City Deal netwerk.

Community Service Learning

Het Learning Lab is een mooi project van Community Service Learning, vertelt Kim Zunderdorp, coördinator van het CSL Programma van de UU. “Er wordt heel intensief samengewerkt en iedereen leert van elkaar.” In de zomer van 2018 is ze gestart met in kaart te brengen wat er allemaal is. In gesprekken met docenten, werkgroepen en bestuurders kwam alles langs. Er is in Utrecht een rijke variëteit aan initiatieven. Van heel intensieve projecten zoals het Learning Lab tot projecten waar studenten als consultants worden ingezet. Zunderdorp: “Wetenschappers zijn cruciaal. Zij bieden CSL aan en hebben primair het contact met de mensen. We willen stimuleren dat ze meer CSL gaan aanbieden.” De uiteindelijke ambitie van de UU is dat elke student in aanraking komt met deze vorm van onderwijs. “Dat is heel ambitieus beseffen we. De lat ligt hoog, maar het is mooi dat ze leren wat hun rol is als academicus in de maatschappij.”

Wat voor beloning is er voor studenten? Je kunt met de vakken, zoals de twee bachelorvakken in Overvecht, gewoon studiepunten verdienen. Iedere student heeft in Utrecht 45 ects te besteden aan keuzevakken. Daarnaast kun je CSL ook extra curriculair invullen. Dat levert een certificaat op. “Veel studenten zeiden dat het niet eens ging om de beloning, maar om het goed doen in de wijk, om het stuk zingeving dus”, licht Zunderdorp toe. Toch is CSL nog niet heel bekend. De uitdaging is om meer studenten over de drempel te krijgen. De komende tijd onderzoekt de universiteit of het niet meer kan worden gekoppeld aan vakken die al in het curriculum zitten. Dat maakt het voor docenten ook makkelijker, omdat ze het anders naast hun toch al volle programma moeten doen. “Juist door het inzetten van verplichte vakken kunnen we CSL stimuleren.”

De UU heeft daarvoor net een strategische planning gepresenteerd. Zo kan CSL als brede aanpak echt ingebed worden. De strategische planning wordt nu uitgewerkt in een implementatieplan. Zunderdorp: “Het wordt spannend, maar vooral erg leuk de komende tijd.”

Wie interesse heeft om verder te praten of meer te horen over het Learning Lab Overvecht of Community Service Learning in Utrecht kan contact opnemen met Peter Linde via [email protected]. Hij organiseert voor deze mensen een online conference om te overleggen.

De Watertoren van Overvecht. Foyo: Marielle Plomp/Flickr Creative Commons.

Lees meer over het Learning Lab Overvecht op http://www.learninglabovervecht.nl/learninglab/
Lees meer over Community Service Learning van de UU op https://www.uu.nl/onderwijs/community-service-learning