Onze expertlezing tijdens de Dag van de Stad

Vandaag mochten we namens Slim Maatwerk als experts aantreden bij de bestuurderslunch over digitalisering. Dit was onze inbreng:

De vraag aan ons als experts is ‘Hoe kan digitalisering een oplossing bieden voor oplopende personeelstekort binnen het sociaal domein?’. Die vraag wordt niet alleen gesteld in het sociaal domein, maar ook in de zorg en op het snijvlak van zorg en sociaal domein, zoals in de ouderenzorg. Zo stelt Minister Helder in de kamerbrief over de ouderenzorg dat we moeten inzetten op meer digitalisering. ‘Zelf als het kan, thuis als het kan en digitaal als het kan’, zegt de bewindsvrouw. ‘We moeten anders Niet alleen de voorkeuren van ouderen veranderen. Ook de omstandigheden veranderen. We kunnen ondersteuning en zorg niet blijven verlenen zoals we dat nu gewend zijn. Dat is voornamelijk het gevolg van toenemende schaarste aan zorgpersoneel. Op dit moment werkt ongeveer 1 op de 6 werknemers in de zorg en er zijn nu al veel vacatures. Om aan de toenemende zorgvraag te voldoen zou dat (bij ongewijzigd beleid) moeten oplopen naar 1 op de 5 in 2030, 1 op de 4 in 2040 en 1 op de 3 in 2060. Een dergelijk beslag op de arbeidsmarkt is niet realistisch en ook niet wenselijk. We staan dus voor de uitdaging om de groeiende vraag naar arbeidskrachten te beperken.’ Het illustreert op een goede manier waar we het over hebben met elkaar. En dit geldt niet alleen voor de ouderenzorg, maar voor het hele sociaal domein. Ook daar is sprake van een groeiend personeelstekort. Daarbij zijn zorg en sociaal domein communicerende vaten. Minder druk op de zorg kan leiden tot meer druk op het sociaal domein. Dat is uiteraard niet de bedoeling.

Het is opvallend dat bij het oplossen van problemen in het sociaal domein weinig aandacht is voor oplossingen die worden geboden door digitalisering en technologisering. In de op zichzelf interessante VNG-propositie ‘De winst van het sociaal domein’ , wordt het begrip digitalisering slechts één keer genoemd. Ook tijdens deze Dag van de Stad is er jammer genoeg relatief weinig aandacht voor digitalisering. De focus ligt op het sociaal domein, maar de nieuwe oplossingen die digitalisering kan bieden, worden daarbij vaak genegeerd. Dat is jammer, want digitalisering en technologisering kunnen leiden tot nieuwe kansen om de problemen op te lossen. En aan de andere kant, het ondoordacht invoeren van digitalisering kan leiden tot nieuwe problemen, zoals we zagen bij de toeslagenaffaire.

In de City Deal Slim Maatwerk richten we ons  wel op deze nieuwe oplossingen. We constateren dat het helaas voor lang niet iedere Nederlander mogelijk om zelfstandig op een gezonde manier in de gewenste thuisomgeving te wonen en leven, terwijl ze dat wel willen. We constateren ook dat de huidige manier van werken daarvoor geen volledige oplossing biedt. Als we de complexe, meervoudige problematiek uit het sociaal domein willen oplossen, moeten we gebruikmaken van de nieuwste technieken. In deze City Deal willen we ten minste acht processen veranderen, waarbij we willen onderzoeken welke mogelijkheden digitalisering en technologisering kan bieden om voor en met deze hulpvragers ingewikkelde problemen op te lossen, zodat ze weer actief onderdeel van de maatschappij uit kunnen maken. Lees hier welke processen dat zijn. We focussen op procesinnovatie omdat in processen is geborgd hoe we werken. Letterlijk en figuurlijk. Zo leidt het dus letterlijk tot een verandering in de manier van werken en kan het ook dus ook leiden tot efficiënter en effectiever werken. En tot een verlichting van de werkdruk. Figuurlijk omdat we in processen visie vertalen naar uitvoering. Processen zijn de basis onder het beleid. Dit moet uiteraard gebeuren op een manier die de democratie versterkt en niet verzwakt.

eidt dit nou direct tot een vermindering van de werkdruk? Soms wel. Digitalisering kan werk automatiseren bijvoorbeeld in administratieve processen. Ook kan de uitwisseling van gegevens tussen verschillende hulpverleners efficiënter worden ingericht. Of kan de online klantreis van cliënten zo worden ingericht dat de vraag om hulp daarbij afneemt.

Soms heeft het meer voeten in aarde, omdat de nieuwe oplossing een oude werkwijze vervangt die diep is ingesleten. Of omdat er nieuwe oplossingen zijn, die eerder nog niet bestonden. Denk aan het gebruik van sensoren, het voorspellen van gedrag enzovoort. Daar komen ook nieuwe bedreigingen bij kijken, bijvoorbeeld op het gebied van privacy. Dat vraag om bijscholing en daar zit lang niet iedereen op te wachten. Bovendien, een systeem dat jarenlang op een bepaalde manier functioneerde, verander je niet zomaar. Soms moeten daarvoor ook wetten en regels worden aangepast. Of moet het nieuwe gedrag van hogerhand worden gestimuleerd. Met alle zorgvuldigheid, want de toeslagenaffaire is juist weer gevolg van te veel druk van hoger hand. Deze transitie vraagt om zorgvuldigheid, om het meenemen van mensen (wat iets anders is dan alles van onderop laten gebeuren). Hier ligt een duidelijke rol voor bestuurders weggelegd, ook zij moeten durven experimenteren. De City Deals van Agenda Stad (waarvan er veel te zien zij op de Dag van Stad) bieden daarvoor de ruimte.

Maar laten we niet alleen maar focussen op de beren op de weg. Want door te veel te focussen op deze bezwaren, dreigen we de kansen te vergeten. En die zijn talrijk. Zo zorgt de Buddy-app ervoor dat een grote groep Nederlanders wél met geld kan omgaan (en veel minder snel in de schulden komt) en zorgt Hello247 voor een beter inzicht in het gedrag (en afwijkingen daarop) van ouderen, waardoor ze langer thuis kunnen blijven wonen. En komen inwoners van Enschede die op Google op zoek zijn naar een oplossing van hun schulden, niet meer terecht bij woekerkrediet.nl, maar bij de gemeentelijke kredietbank

En dat zijn slechts enkele van heel veel meer voorbeelden.

Maar bovendien maakt het inzetten van die nieuwe tools, werken in het sociaal domein interessanter. Omdat minder administratie, meer ruimte geeft voor echt contact met mensen én omdat het fijn is om te werken in een vak dat bij de tijd is en blijft.

Annefleur Siebinga en Jan-Willem Wesselink