‘Het Hoger Onderwijs redt de bieb, of andersom’

Net als in andere steden staat ook in Amsterdam de bibliotheek onder druk door dalende bezoekersaantallen en bezuinigingen. Maar ook de bieb is een kennisinstelling, dus waarom zou het hoger onderwijs deze uit solidariteit niet helpen overeind te houden? Of uit welbegrepen eigenbelang? Rob Andeweg, programmamanager Hogeschool van Amsterdam, vertelt meer over de ontluikende samenwerking met de Openbare Bibliotheek Amsterdam (OBA).

Dit artikel hoort binnen het overkoepelende model voor verbinding met de samenleving bij het radar Cultuur & Communityvorming en Externe Verbinding.

De functie van de bibliotheek wordt steeds ruimer. Op 26 vestigingen in de hoofdstad biedt de OBA niet alleen lees- en studiefaciliteiten aan, maar ook steeds meer een programmering, die gericht is op doelgroepen in de omgeving van de vestigingen en op kennisdeling. Daarvoor bestaat al jaren een losse samenwerking tussen onderdelen binnen de Hogeschool van Amsterdam (HvA) en locaties van de OBA. Deze samenwerking is de afgelopen jaren steeds intensiever geworden en krijgt nu gestalte in de vorm van een structurele samenwerking.
Dat sluit helemaal aan bij de ambities van de HvA om als kennisinstelling meer zichtbaar én meer betekenisvol te zijn, vertelt Andeweg.

“Hoe kunnen wij meer onze kennis die we hebben inzetten om onze impact te vergroten en vraagstukken uit de stad en wijken mee te helpen oppakken? Wij zijn daar als Hogeschool van Amsterdam al heel ver mee. De stad is al langer voor ons echt een leeromgeving. Maar daar heb je ook fysieke plekken voor nodig. Het is logisch om dan aan te sluiten bij het netwerk van bibliotheekvestigingen in de stad om deze leeromgeving vorm te geven. Na vier jaar broeden en plannen uitwerken zitten we nu in de fase dat we op bestuurlijk niveau besluiten kunnen nemen om structureel partner te worden van de OBA. Nog in 2019 verwacht ik een positief besluit over de onderliggende business case en gaan we aan de slag.”

HvA studenten met buurtredactie in de openbare bibliotheek Linnaeusstraat, Amsterdam.

Buurtcampus

Dat betekent dat de komende maanden in meerdere bibliotheekvestigingen de HvA een Buurtcampus van start gaat, een leeromgeving voor studenten en onderzoekers, waarbij thema’s die in de wijk of breder in de stad spelen, centraal staan. De naam is nog een werktitel, benadrukt Andeweg, maar hij bekt goed. “Het College van Bestuur van de hogeschool heeft al groen licht gegeven om van start te gaan met drie pilots en ervaring op te doen zodat we kunnen zien hoe het er in het echt uit gaat zien. ”De eerste Buurtcampus gaat waarschijnlijk komende februari open in het stadsdeel Nieuw-West. Overigens hoeft de Buurtcampus niet per se één gebouw te zijn, benadrukt Andeweg. “Het kan om meerdere plekken zijn op loop- en zichtafstand, die zo dat campusgevoel geven.”

In de Buurtcampus organiseren de hogeschool en bibliotheek gezamenlijk programma’s rond vraagstukken. Er worden debatten georganiseerd, studenten zullen de resultaten presenteren van onderzoek dat zij hebben gedaan in de wijk en de bieb zal een etalagefunctie krijgen waarin zichtbaar wordt hoe bewoners samen met studenten en onderzoekers werken aan deze vraagstukken. Andeweg: “De Buurtcampus moet een plek worden waar kennis bij elkaar komt, zowel vanuit de wijk als vanuit de hogeschool. Dat kan leiden tot een debat, een boek, een video of fototentoonstelling. De bibliotheken bieden daarvoor dat podium. Daarnaast is de bibliotheek zelf ook een leeromgeving. Dat willen we verder faciliteren. Ze zijn vaak een toevluchtsoord voor studenten die daar rustig willen leren of werken. Daarnaast willen we ook extra faciliteiten bieden in de Buurtcampus die je ook in onderwijsgebouwen hebt. Zoals ruimtes waar je met je werkgroep terecht kunt, of met een groep onderzoekers kunt overleggen. Ook willen we ook een zichtbaar punt, een loket, bieden voor de wijkbewoners.”

Maatschappelijke waarde

Rob Andeweg.

Hiermee heeft de hogeschool al tien jaar ervaring. Op vier locaties in achterstandswijken in Amsterdam en Zaandam heeft de HvA al een Buurtwinkel voor Onderwijs, Onderzoek en Talentontwikkeling (BOOT) geopend. Deze buurtwinkels zijn een leeromgeving waarin studenten, docenten en onderzoekers van de HvA hun talenten kunnen ontwikkelen en werken aan grootstedelijke uitdagingen in de wijk. “Vanuit praktijkgericht onderwijs en onderzoek creëren wij maatschappelijke waarde door samen met bewoners, ondernemers en organisaties activiteiten en diensten in de wijk te ontwikkelen”, vertelt Andeweg.

“De studenten bieden hulp en advies aan wijkbewoners. Zo’n zeshonderd studenten per jaar doen hier ervaring op, en werken mee op juridische spreekuren, geven advies over huurachterstanden en schulden, en helpen met belastingaangiftes of nemen deel aan Keukentafel-projecten. Ze bieden dienstverlening aan, natuurlijk onder begeleiding van een schil van deskundigen. Dit willen we nu gaan integreren in de Buurtcampus. We willen dat studenten van alle opleidingen en faculteiten kennis en ervaring kunnen opdoen, dus zowel studenten van sociale en gezondsheidsstudies als bijvoorbeeld die van media-opleidingen of bouwkunde. Zo hebben we gewerkt met studenten van de minoren Radio en TV. Die hebben tien weken lang op een van de OBA-locaties een studio ingericht, waarin ze verhalen ophalen uit de wijk.”

Maakplaatsen

Een ander bestaand initiatief dat ook plek krijgt in de Buurtcampus zijn de Maakplaatsen, plekken waar kinderen uit de buurt hun creativiteit en digitale vaardigheden kunnen ontplooien. Acht van de 27 bibliotheekvestigingen in Amsterdam hebben inmiddels Maakplaatsen geopend, in samenwerking met de HvA, de Waag Society en Pakhuis De Zwijger. Andeweg: “Met een flinke subsidie van de gemeente zijn we twee jaar geleden begonnen om deze Maakplaatsen te openen in tien bibliotheken. De doelgroep hierbij zijn kinderen van zes tot veertien jaar die daar dan al samenwerkend aan maatschappelijke thema’s de zogeheten 21st Century Skills opdoen. Van hen wordt immers later verwacht dat ze over voldoende technische en digitale vaardigheden beschikken om mee te kunnen doen op de arbeidsmarkt. Ook deze Maakplaatsen zijn een leeromgeving, waarbij studenten steeds integraler en multidisciplinair werken. Laat ze een half jaar meedraaien en maak ze coach en beheerder van deze Maakplaatsen. Als je het als vast onderdeel maakt van je curriculum, heb je zo een vaste stroom aan studenten.”

Meer dan alleen boeken uitlenen

Maar wat levert dit nu allemaal op voor de bibliotheken zelf? De bibliotheek doet al lang veel meer dan alleen boeken en dvd’s uitlenen, stelt Andeweg. “Volgens de wet heeft de bibliotheek verschillende functies, zoals het beschikken over kennis, het organiseren van debatten en het bevorderen van lezen en literatuur. Die laatste heeft natuurlijk de meeste aandacht, maar in Amsterdam wil de OBA nu meer die andere functies ook gaan organiseren. Ze werkt onder meer met doelgroepenbeleid. De bibliotheek moet meer een ontmoetingsplaats worden voor alle mensen uit een wijk, al die verschillende culturen en groepen moeten elkaar hier ontmoeten. Ook wil ze meer aandacht voor maatschappelijke thema’s, zoals laaggeletterdheid, eenzaamheid en gezond ouder worden. Wij als HvA zijn daarbij een logische partner.”

Door de samenwerking met het hoger onderwijs zal de bibliotheek meer capaciteit krijgen, verwacht Andeweg. “Dan kunnen we kijken naar verbreding van de openingstijden bijvoorbeeld. Wat is ervoor nodig om de bibliotheken ook ’s avonds en in het weekend open te houden? Kunnen studenten en docenten medebeheerders worden? Dat onderzoeken we. Ons gezamenlijk belang is om deze laagdrempelige en niet-commerciële plekken in de stad open te houden en er nog meer mensen mee te bereiken.”

Presentatie tijdens Kennisdelingsdag Den Bosch 2019.