‘Gebiedsgerichte aanpak’ lijkt wel het nieuwe mantra in het openbaar bestuur. Maar wat is het eigenlijk? En hoe werkt dat in de praktijk? Plaatsvervangend directeur-generaal Bestuur, Ruimte en Wonen van het ministerie van BZK  van Delden licht toe.

Binnen BZK werken we, in combinatie met ons generieke Haagse beleidswerk, steeds meer themagericht en gebiedsgericht. Bij de themagerichte aanpak kun je denken aan bijvoorbeeld de aanpak van de thema’s die centraal staan in het Interbestuurlijk Programma, de thematische City Deals en de grensoverschrijdende samenwerking. Zo’n thematische aanpak is daarbij vaak voor meerdere gebieden relevant.

Bron: PBL. Klik op de afbeelding voor een grotere weergave van de infographic.

Bij de gebiedsgerichte aanpak kun je -naast de bekende MIRT-aanpak- denken aan de twee nationale programma’s -Rotterdam-Zuid en Groningen- waarin BZK inmiddels participeert. Of de woondeals die met de regio’s Amsterdam, Den Haag/Rotterdam, Utrecht, Eindhoven en Groningen worden voorbereid. En de regiodeals met grensregio’s zoals Parkstad, Twente, Zeeuws Vlaanderen, Achterhoek en Zuid-Oost Drenthe. Hierbij werkt BZK meerjarig actief met andere betrokken partijen samen aan de versterking van de ruimtelijk-economische
structuur, de verbetering van de sociaal-fysieke leefbaarheid en/of de governance in de desbetreffende regio. We werken daarbij dan samen met zowel andere departementen als
ook individuele medeoverheden en private partijen. In deze gebiedsaanpakken komen de inhoud en de spelers bijeen.

BZK levert hierbij onder meer een bijdrage door de inzet van (verandering van) wet- en regelgeving, financiële middelen en door de inzet van de kennis van BZK ten aanzien van democratie, bestuur, overheidsorganisatie, wonen, bouwen en ruimte. Door de opgaven in een gebied niet apart maar in samenhang te bekijken, wordt BZK intern gedwongen om nog veel meer en vooral ook veel bewuster ‘horizontaal’ samen te werken. Hierbij ligt de meerwaarde van die samenwerking vooral ook in de verbinding tussen alle aanwezige kennis en expertise. Onze gebiedsgericht inzet op democratie en bestuur wordt relevanter als die inzet is gekoppeld aan gebiedsgerichte inhoud zoals wonen, bouwen en ruimte. En andersom.

Bron: PBL. Klik op de afbeelding voor een grotere weergave van de infographic.

Een en ander betekent niet dat heel BZK nu gebiedsgericht moet gaan werken. Integendeel, een groot deel van ons werk is generiek en gaat over maken van wetten en beleid op de genoemde onderwerpen. Dat moeten we goed en zorgvuldig blijven doen. Tegelijk vragen de opgaven buiten er om dat we flexibel met ons generieke werk omgaan. Dat we -als de opgaven buiten daarom vragen- juist vanuit ons generieke werk en onze generieke expertise ook een bijdrage leveren aan thematische of gebiedsgerichte opgaven. Dat hoeft overigens geen gevolgen te hebben voor onze organisatiestructuur. Wel op hoe we samenwerken. Structuren zijn uiteindelijk niet de oplossing. Het gaat om de mindset om over je eigen schutting te kijken en om elkaar – vanuit je eigen kennis en expertise- binnen BZK op te zoeken om met de partners in die gebieden en collega-departementen samen te werken aan de uitdagingen waarvoor die gebieden staan. Dat vraagt intensievere en bewustere samenwerking van ons allemaal. De krachten bundelen. De opgave buiten is daarmee het uitgangspunt voor ons allemaal. Want het doeltreffend aanpakken van die opgaven is waar we het voor doen.

Dit artikel verscheen eerder in de interne BZK-krant waarin secretaris-generaal Maarten Schurink reflecteert op zijn eerste honderd dagen als SG op de opbrengst van diverse werkbezoeken en medewerkersbijeenkomsten.

Dit artikel verscheen eerder op onze zustersite Gemeentenvandetoekomst.nl

De tijd dringt om de identiteitscrisis waarin Nederland zich bevindt op te lossen. Voor mij is de stad in balans een inclusieve stad, waarin wij niet beoordeeld worden op basis van de kleur van onze huid, maar op basis van onze kwaliteiten. In de stad in balans, in mijn inclusieve stad, is er plaats voor iedereen.

Ik wil niets anders dan dat Nederland de eigen geschiedenis onder ogen ziet en daarvan leert. Dat wij, als nazaten van degenen die geprofiteerd hebben van de koloniale tijd, en de nazaten van degenen die dit zijn ondergaan, aan één tafel kunnen zitten om de geschiedenis recht te trekken en opnieuw gezamenlijk geschiedenis te maken.

Dat we samen kunnen onderkennen dat wie voor de één een held is, voor de ander een dader is, en dat we nieuwe helden kunnen gaan delen. En dat we de duistere kanten van de helden waar Nederland op boogt kunnen bespreken, in plaats van bagatelliseren.

De Inclusieve Hoofdstad van Nederland

Tijdens de Dag van de Stad heb ik een idee voorgelegd. Een nieuw initiatief, dat ik als volgt heb verwoord:

Ik roep u op om de steden groot en klein uit te dagen, om zich in te zetten voor het verkrijgen van de eretitel “De Inclusieve Hoofdstad van Nederland”.

Twee jaar lang mag de stad deze titel dragen. Een gemengde commissie maakt de keuze uit de inzendingen. Een commissie van jong en oud, met verschillende deskundigheden, uit verschillende lagen van de bevolking en met verschillende culturele achtergronden, seksuele voorkeuren, verschillende genders en identiteiten, waaronder ook mensen met een beperking.

De steden maken een bidbook, en geven aan hoe zij gaan werken aan een duurzame inclusieve stad.

“Ik roep u op om de steden groot en klein uit te dagen, om zich in te zetten voor het verkrijgen van de eretitel “De Inclusieve Hoofdstad van Nederland””

Een nieuwe beweging in de stad

Ik zie een beweging voor me in de stad die zich beijvert voor die titel. Theaters en zorgcentra, scholen en broedplaatsen, architecten en journalisten, activisten en wetenschappers, buurtvrouwen en sporters. Eenieder op de been om te werken aan een bouwsteen voor die Inclusieve Stad.

In de Inclusieve Hoofdstad van Nederland heeft eenieder een onderzoekende houding, die al vanaf de schoolbanken wordt gestimuleerd. Daar leren alle kinderen bijvoorbeeld dat Jan Ernst Mazeliger geboren is aan de Cotticarivier in Suriname in 1852, nog voor de afschaffing van de slavernij, en dat hij de uitvinder is van de schoenzwikmachine, die – wat daarvoor met de hand werd gedaan – mogelijk maakte, waardoor de schoenenindustrie een impuls kreeg. Dat is een voorbeeld van nieuwe verhalen, van nieuwe helden, die wij kunnen delen. U moest eens weten welke impact het kan hebben op de identiteitsvorming van alle kinderen en in het bijzonder de kinderen van kleur die op Mazeliger lijken. Zij die de weerspiegeling node missen in de geschiedenisverhalen, in de media, de tijdschriften, de kinderfilms.

“In de Inclusieve Hoofdstad van Nederland heeft eenieder een onderzoekende houding, die al vanaf de schoolbanken wordt gestimuleerd”

Als u allen het besluit neemt om zich in te spannen voor de eretitel ‘De Inclusieve Stad’, bereiken wij de positieve start van een nieuwe ontwikkeling, waarin Nederland ook mijn kinderen en kleinkinderen omarmt, en zij kunnen bijdragen aan die inclusieve identiteit.

Ik hoop dat ambtenaren, politici en anderen uit het maatschappelijk middenveld de handschoen oppakken. Doet u mee?

Ernestine Comvalius is directeur van het Bijlmer Parktheater en Theater Krater.

Nederland denkt volop na over haar ruimtelijke toekomst. De Nationale Omgevingsvisie is in aantocht en met de aankomende lokale Omgevingsvisies hebben gemeenten al hun creativiteit nodig. Om daarbij aanstaande uitdagingen als de energietransitie en de woningbouwopgave het hoofd te bieden, is het cruciaal om de omgevingsvisies te verbinden met tastbare en doordachte toekomstbeelden.

Wilt u het hele artikel lezen, ga dan naar de website van RUIMTEVOLK.

Ons voedselsysteem staat voor een grote opgave. Voldoende gezond, veilig en duurzaam geproduceerd voedsel moet beschikbaar en toegankelijk worden voor iedereen. Vandaag komen de meest invloedrijke beslissers uit de Nederlandse voedselwereld bij elkaar op de eerste Nationale Voedseltop om zich hierover te buigen. De lat ligt hoog: over vijf jaar moet Nederland wereldwijd koploper zijn in gezonde en duurzame voeding. Om dat te bereiken kan de Rijksoverheid niet om de steden heen. Ingezonden opiniestuk op Binnenlands Bestuur.

De beste stuurlui staan aan wal. Als Rotterdamse kan ik natuurlijk makkelijk roeptoeteren dat de kolencentrales en de raffinaderijen in de Rotterdamse haven maar moeten sluiten. Liever ben ik lokaal geworteld aan de slag met raciaal economische en ecologische bewegingen en start ups die zeggen: Stop met vervuilen. Gebruik restwarmte, reduceer CO2-uitstoot, bespaar energie.

In juni dit jaar gaat bijvoorbeeld de stekker in ons eerste collectieve zonnedak in Rotterdam in de wijk Blijdorp waar ik woon. De wijk was al koploper, omdat het sinds 2004 al de grootste zonne-energiecentrale van Nederland binnen de bebouwde kom op diergaarde Blijdorp heeft staan. De zonne-energie wordt direct toegepast in het Oceanium om de pinguïns te koelen. Rotterdam kantelt zo in de komende jaren met nieuwe modellen, nieuwe experimenten en manieren om kennis te veredelen, ervaringen te delen en diepere verbindingen te maken de fossiele industrie. Onder de noemer meng, twist, hack, faal, leer en doe vinden deze ondernemers hun weg naar boven.

Nynke Schaaf

De uitwerking voor locale community markten is daarbij een heel leuk vervolgstuk. Een circulair ecosysteem van processen, waarbij het afval van de een weer grondstof is voor de ander wordt alvast zichtbaar gemaakt in Bluecity010. Een selectie van de mogelijkheden: een bierbrouwer en een bakker, die elkaars gist gebruiken, een spirulina-algen kweker, die gebruik maakt van CO2 en restwarmte van de zwammenkweek, productie van bio-plastics uit koffiedik met behulp van melkzuurbacteriën, de stadsimker verwerkt honing en levert bijenwas aan een lokale meubelmaker en een bio-vergister die de voedselresten van de stad omtovert in warmte, stroom en mest.

Transitiehoogleraar Jan Rotmans adviseert het Havenbedrijf Rotterdam over de omslag naar die nieuwe economie. Tegelijk fossiel behouden en groen opbouwen kan niet volgens hem. Je moet kiezen. De vraag naar fossiele producten zal snel teruglopen door de opkomst van energie uit wind en zon en bioraffinage. Daarnaast staan de Rotterdamse raffinaderijen, net als andere Europese raffinaderijen, onder druk door concurrentie uit het Midden-Oosten en Azië. Ik heb geen verstand van de energie transitie net als de meeste Nederlanders maar ik ben wel bereid om te leren. Zo begreep ik dat er in Rotterdam twee keer zoveel restwarmte wordt geloosd in de haven van Rotterdam als nodig is voor alle huishoudens in heel Zuid Holland. Dit kan een nieuwe business case vormen voor warmte als alternatief voor gas. Het overschot wat hierdoor gaat ontstaan aan duurzame energie is geen echt probleem, het overschot aan fossiele energie des te meer, maar omdat we CO2 nog geen prijs toekennen kost het ons nu nog zogenaamd niets. Het gaat dus de komende jaren om het opbouwen van een compleet nieuw duurzaam warmtesysteem dat een diversiteit aan bronnen omvat, en dat kost tijd, geld, een nieuwe infrastructuur en een mentale omslag.

Ik ben alvast begonnen. Ik ben dan wel geen havenvrouw maar bezit wel een fluïde netwerkbedrijf wat is ontstaan uit de onderstroom van die nieuwe economie & ecologie van de stad. ‘De derde Maasvlakte ligt in de binnenstad, mijn tiny office staat dan ook daar. Een auto heb ik niet, maar ik heb wel een wagenpark voor de deur wat ik kan ontsluiten met Snapp car, en ik pak net zo makkelijk een Greenwheels of een elektrische Buurtauto. En mijn huis, staat in Blijdorp, wat de komende jaren dus uitgroeit tot een energieneutrale wijk. Ik heb een aandeel in Follow This, een aandeelbeweging dat Shell wil vergroenen. De toekomst is nu, en er is niks wat ons in het klein verlet om dat sprongetje naar die nieuwe economie en energie alvast te maken. Zonneklaar is dat. Energieboer in eigen stad.

Nynke Schaaf is oprichter van ConComCow, Connecting Communities in Coworking, een netwerkbedrijf in de nieuwe economie dat streeft naar duurzame innovatie en sociale economie. Nynke schrijft prikkelend over de structuur van de Nederlandse samenleving die aan het veranderen is en de rol van de overheid daarbij. Deze blog is eerder gepubliceerd op Binnenlands Bestuur. Of het nu gaat over de energietransitie, gezonde wijken of een inclusieve stad, een afwachtende overheid voldoet niet meer. Nynke was eerder projectleider bij gemeente Rotterdam.

Stedelijke innovatie is een van mijn onderzoekslijnen. Ik benader dit vanuit een transitieperspectief. Huidige manieren van stedelijk leven, wonen, verplaatsen et cetera zijn op termijn niet duurzaam. De footprint van steden is vele malen hoger dan hun eigen oppervlakte. Voor Londen wordt dit bijvoorbeeld geschat op 120 maal het eigen oppervlakte. Er is dus een noodzaak voor fundamentele transformatie.

Tegelijkertijd worden er sinds de economische crisis in toenemende mate verantwoordelijkheden overgedragen naar steden, zoals bijvoorbeeld in de Nederlandse en Engelse City Deals. De steden hebben zelf ook de ambitie om een grote rol te spelen in innovatie en duurzaamheid (zie bijvoorbeeld het recente boek van Rob van Gijzel, burgemeester van Eindhoven, ‘De stad die de toekomst maakt’). Maar ze hebben niet altijd de benodigde budgetten of toegang tot expertise om hun ambities ook waar te maken.

Nieuw kritisch onderzoek is noodzakelijk

Van ‘onderop’ zien we dat steden bovendien een sterke innovatiegolf in allerlei sectoren zoals mobiliteit en wonen ervaren. Denk hierbij aan AirBnB, Uber of de hele waaier aan burgerinitiatieven. In deze dynamiek dwars door allerlei lagen van de samenleving heen is ruimte voor experimenteren noodzakelijk. In het boek ‘The Experimental City‘ dat recent is verschenen, hebben we dit fenomeen met een aantal collega’s onderzocht. We concluderen dat experimenteren hoop biedt, maar dat nieuw kritisch onderzoek ook noodzakelijk is. Kan stedelijk experimenten daadwerkelijk leiden tot de vergaande transformaties die nodig zijn om binnen acceptabele ecologische en sociale grenzen te blijven?

Nieuwe kennisontwikkeling voor de experimentele stad is uiterst noodzakelijk. Zelf ben ik momenteel betrokken bij vier projecten rond stedelijke innovatie vanuit het transitie- en experimenteerperspectief. Twee ervan gaan over smart cities, één over slimme fietsoplossingen – ons SURF-project dat ook onder VerDus valt – en één over nature-based solutions. In dat laatste geval moet je denken aan innovaties die gebruik maken van natuurlijke processen, zoals groene daken of meer ruime voor water, als een alternatief voor het investeren in grijze oplossingen zoals meer rioleringen. De hevige regenval in juni dit jaar laten zien hoe urgent dergelijke vragen zijn.

Experimenteren

‘The next step’ gaat voor mij vooral om de vraag: wat komt er na het experimenteren? Hoe raken experimenteren verbonden met de gangbare praktijk en met alle partijen die daarin een rol spelen? Hoe circuleert kennis? Welke instituties en netwerken zijn daarbij noodzakelijk? Maar ook de vraag: wat maakt dat steden meer of minder succesvol zijn in succesvol experimenteren? Op het VerDuS-congres gaat het precies over dit soort vragen.’

Rob Raven is hoogleraar aan de Universiteit Utrecht op het gebied van instituties en maatschappelijke transities. Hij is een van de sprekers tijdens het VerDuS-congres op 6 oktober. Thema is hoe innovaties in het stedelijk gebied een stap verder gebracht kunnen worden. Hoe ziet hij die volgende stap? Deze blog is eerder gepubliceerd op de website van VerDus.