Van jeugdzorg, schuldhulpverlening, het stimuleren van aardgasvrije wijken tot het tegengaan van criminele ondermijning. Gemeenten zijn verantwoordelijk voor steeds meer maatschappelijke opgaven. Ze beschikken echter lang niet altijd over de nodige data, informatie en kennis om die opgaven effectief uit te voeren. Kennis moet daarom meer worden gedeeld, stelt Kees Breed, projectleider samenwerking gemeenten en kennisinstellingen bij de VNG. ‘De City Deal kan dat versterken.’

Dit artikel hoort binnen het overkoepelende model voor verbinding met de samenleving bij het radar Meerwaarde & Vaardigheden en Externe Verbinding.

De VNG heeft vorige maand het rapport ‘Kennis van en voor gemeenten – onderzoeken en leren wat werkt’ gepubliceerd. Daarin geven Breed en collega’s een overzicht van het bestaande kennis- en leerlandschap en onderzoeken ze wat ervoor nodig is om kennis en data op de juiste plaats en op het juiste tijdstip beschikbaar te krijgen. Die vernieuwing vergt inzet van gemeenten zelf, maar ook van nationale kennisinstellingen, adviesraden, universiteiten en hogescholen. “Sinds de decentralisering is de behoefte aan kennis alleen maar flink toegenomen bij gemeenten”, licht Breed toe. “Omdat in de huidige transitieopgaven verschillende terreinen worden gecombineerd is die kennisbehoefte groot. Er zijn nieuwe kennis en leerervaringen nodig op de domeinen. Dat vraagt ook om nieuwe onderzoeksprocessen”

Kees Breed.

‘Iedereen is in beweging’

Van oudsher is het kennislandschap gericht op de departementen. “Dat is nu drastisch aan het verschuiven, iedereen is in beweging,” vertelt Breed. “Grote gemeenten hebben al langer eigen afdelingen Statistiek en Onderzoek. Amsterdam heeft bijvoorbeeld de afdelingen ICT en Statistiek aan elkaar gekoppeld. Voor kleinere gemeenten is dat anders, die hebben niet automatisch toegang tot dit soort kennis. Maar in de regio Rotterdam hebben de gemeenten Schiedam, Maassluis en Vlaardingen gezamenlijk een aantal formatieplaatsen  vrijgespeeld voor onderzoek in de drie gemeenten. Het CBS komt gemeenten tegemoet met zijn urban data centers en ook de universiteiten en hogescholen delen hun kennis steeds meer. De City Deal Kennis Maken is daar een goed voorbeeld van.”

Waar de kennisbehoefte bij gemeenten stijgt, groeit ook de betrokkenheid van  de universiteiten bij gemeentelijke vraagstukken, signaleert het VNG-rapport. Zo is bijvoorbeeld de UvA betrokken bij de meer complexe problemen van de gemeente Amsterdam. Breed: “Parallel aan de decentralisering is er een beweging gekomen van kennis en leerinstellingen die de regio en het lokale opzoeken. Dan blijkt dat er vaak andere methoden en technieken nodig zijn dan degenen die we decennialang hebben toegepast in beleidsonderzoek. In onze publicatie beschrijven we deze trend en vragen we er aandacht voor. Je ziet dat ook steeds meer regionaal kennispartners elkaar opzoeken. Zoals in de RES-regio’s, de sociale werkplaatsen, diverse kennispleinen en de leerplatforms circulaire economie, gezonde leefomgeving en klimaatadaptatie.”

Jungle aan kennisprojecten

Wel hebben we met zijn allen behoefte aan een doorzicht door de jungle aan initiatieven en kennisprojecten die er zijn, stelt Breed. “Er is daarvoor nog een ontbrekende schakel momenteel. De VNG pleit voor regionale schakelpunten, waar je kunt opstappen met je kennisvraag, je weg kunt vinden en aan de slag kunt met de regio. Denk aan een netwerk van kennis- en schakelpunten. Het werkt net als de Toeristische Overstap Punten (TOP). Je kunt met je auto ernaartoe, je fiets uitladen en vanaf daar een stuk fietsen in een regio. Bij de schakelpunten tref je elkaar en kun je met elkaar verbinden.”

De schakelpunten kunnen een rol spelen om nationale kennisinstellingen te helpen met wat voor vragen er spelen in gemeenten. “Die kunnen moeilijk 355 gemeenten benaderen”, aldus Breed. “Via dit stelsel van regionale schakelpunten komen ze veel makkelijker bij die vragen. In eerste instantie gaat het dan om namen en rugnummers. Wie weet wat in de regio? Welke andere regio’s zijn hier mee bezig? En wat voor kennis is er landelijk op dit onderwerp? Schakelen en verbinden van bestaande kennis en leermogelijkheden, daar gaat het om. In het sociaal domein gebeurt al veel: er zijn werkplaatsen sociaal domein, en bijvoorbeeld ook academische werkplaatsen jeugdzorg.”

Wie kan de schakelfunctie vervullen? Volgens Breed zijn daar de universiteiten en hogescholen bij uitstek voor geschikt. Met name hogescholen omdat ze al langer praktijkgericht onderzoek doen. “De aanzet is er, zoals in de werkplaatsen sociaal domein, maar het kan allemaal nog veel structureler. Zeker als het gaat om complexe vraagstukken. Hogescholen moeten niet alleen maar kijken naar onderwijsopdrachten maar ook naar structurele relaties met landelijke kennisinstellingen. De hogescholen hebben vooral de contacten met de regio. Lectoren weten wat er speelt, wat de vragen zijn uit de samenleving.”

Verkokering

Een uitdaging momenteel is dat er nog steeds te veel verkokering is tussen de kennisinstellingen, legt Breed uit. “De behoefte aan co-creatie groeit. Kijk bijvoorbeeld naar de RES (Regionale Energie Strategie). Die transitie vergt heel veel technische kennis, maar er is juist ook veel sociaaleconomische kennis nodig om wijken te helpen van het gas af te komen. Het is acuut: alle partijen zijn op zoek gaan hoe ze hier het beste chocola van kunnen maken. Het vergt nieuwe afspraken en nieuwe werkmethoden. Hoe doen we het met elkaar? Opdrachtgevers denken vooral nog vanuit budgetten. Kennisinstellingen als het CPB en PBL werken in de eerste plaats voor het rijk. Dat maakt het lastig voor de regio’s om gebruik te maken van deze diensten. Daar vragen we aandacht voor. En gelukkig neemt die aandacht steeds meer toe”

En wat kan de City Deal Kennis Maken hieraan bijdragen? “Die kan dit echt verder versterken. Welk onderzoek is nodig voor stad en omliggende omgeving? Daar valt nog wel winst te boeken. Denk aan onderzoek ten behoeve van de vraagstukken die daar spelen. De City Deal kan daarvoor schakelen met de kennisinstellingen. Het netwerk is een belangrijke bijdrage bij de interactie tussen de kennisinstellingen op lokaal en regionaal niveau. Het zou nog veel sterker en meer kunnen.”

De gemeente is al lang niet meer de baas over de stad. De stad wordt immers gemaakt door allemaal partners samen. Van maatschappelijke organisaties zoals  onderwijsinstellingen tot ondernemers, van professionals tot burgers.. Maar daar is wel kennisuitwisseling en kennisontwikkeling voor nodig. ‘We moeten dan ook veel actiever kennis ophalen uit de stad’, stelt Vincent Smit , lector Grootstedelijke Ontwikkeling aan de Haagse Hogeschool. De City Deal kan daarbij helpen.

Dit artikel hoort binnen het overkoepelende model voor verbinding met de samenleving bij het radar Interne Verbinding en Externe Verbinding.

Wat kan City Deal Kennis Maken volgens jou bijdragen?
“De huidige kennisindustrie loopt nog steeds langs geïnstitutionaliseerde lijnen. En tussen die instituties zitten allemaal muurtjes. Universiteiten produceren kennis. Elke dag verschijnen er wetenschappelijke rapporten. Dat doen de planbureaus ook in opdracht van de ministeries. Wie houdt wat bij? Door wie wordt de kennisvraag bepaald? Nog steeds worden sommige dossiers alleen binnen bepaalde kringen gehouden. Als je van afstand kijkt kun je wel stellen dat Nederland gebukt gaat onder een hoge dosis kennis. De City Deal is zo’n goede uitvinding omdat het de kans brengt, -geen garantie natuurlijk-, om met relevante partners in de stad op zoek te gaan naar meer gemeenschappelijke vormen van kennisontwikkeling. Dit is precies wat nodig is.”

Vincent Smit.

Waarom is die gemeenschappelijke kennisontwikkeling zo belangrijk?
“Er zijn tig actoren bezig om de stad beter te maken. De gemeenten zijn als bestuur al lang niet meer de baas. De stad wordt gemaakt samen met de partners, zoals maatschappelijke partijen, bewonersorganisaties en kennisinstellingen. Om dat succesvol te laten verlopen, moeten ze wel over gemeenschappelijke  kennis beschikken. Vooral de erkenning dat die kennis overal aanwezig is, bij al die verschillende partijen, is cruciaal. Kennis is namelijk geen monopolie. Het is niet dat de universiteiten en gemeenten twee kathedralen van kennis zijn in de woestijn der onwetenden. Mensen in de wijk, vertegenwoordigers van jeugdzorg, medewerkers van supermarkten en banken. Zij hebben allemaal praktische kennis van het dagelijkse leven in de stad.”

En die kennis moeten we dus bij elkaar brengen?
“Al die kennis moeten we mobiliseren ja. We laten nog veel te veel liggen. Het wordt nog veel te veel achteloos genegeerd. Wat dat betreft zijn we onderontwikkeld. We moeten veel meer kennis ophalen uit de stad, hier liggen de aanknopingspunten  voor de aanpak van zogeheten wicked problems, de ingewikkelde vraagstukken. Neem als voorbeeld armoede. Dat is echt niet alleen een kwestie van geld. Er zitten een heleboel andere dimensies achter, zoals opvoeding en gezondheid. Je kunt zo vijf tot zes beleidsterreinen noemen die hier vanuit andere vakkennis mee bezig zijn en invloed uitoefenen op het vraagstuk.  Je moet dan ook in je aanpak niet alleen vak- en beleidsrapporten meenemen maar juist ook de praktijkkennis op het lokale niveau. De urgentie van het samenbrengen van al die verschillende kennis in de stad is groter geworden omdat de complexiteit van stedelijke vraagstukken is toegenomen. We moeten bij de les blijven. Je bent meer circulair bezig in de stad, als je de kennis ook weer teruglegt. Anders dan voorheen, waar het meer lineair werkte. De opdrachtgever zette dan de vraag uit, en na verloop van tijd lag er dan een rapport. Veel vraagstukken in de stad hebben juist een circulaire aanpak nodig. De City Deal is dé kans om de kennisuitwisseling op die manier heel lokaal in te richten.”

Maar hoe breng je nou concreet kennis bij elkaar?
“De City Deal kan daar bijvoorbeeld aan bijdragen door die kennis te mobiliseren, door co-creaties op te zetten met al die partners in de stad en uiteindelijk samen kennis te ontwikkelen. Gemeenten moeten daarvoor wel ook ambitieus zijn, en kennis willen ontsluiten. Zij zitten boven op veel informatie waar andere partijen mee aan de slag kunnen. Ik denk dat hier een uitermate geschikte verbindende rol ligt voor de hogescholen. Wij zijn van oudsher gericht op praktijkgericht onderzoek. Dat is ons domein. Daarom zijn we altijd complementair aan andere kennisinstellingen in de stad, zoals universiteiten en planbureaus, nooit concurrerend. Als hogescholen hebben wij meer contacten in de wijken en met de maatschappelijke organisaties, vanwege de relaties die we met ze hebben voor onze studenten die er onderzoek doen of stages lopen. Die studenten gaan later werken bij die maatschappelijke organisaties in de stad, zoals de centra voor jeugd en gezin, de woningcorporaties en bij bedrijven. Er zijn heel veel hbo’ers nodig in de wereld. Er wordt wel eens gezegd ‘je meet de kwaliteit van een stad aan haar voorzieningen’. Bij die voorzieningen zitten allemaal hbo’ers aan de knoppen.”

Als Haagse Hogeschool zijn jullie betrokken bij twee projecten van de City Deal: in Den Haag en Delft. Hoe gaat het daar?
“We hebben daar nauwe relaties opgebouwd met andere instellingen zoals InHolland, de Universiteit Leiden en de TU Delft. Samen zoeken we naar mogelijkheden om de kennisinnovatie meer van de grond te krijgen. We willen bijvoorbeeld meer leeronderzoeken opzetten in de wijken. Daar gaan studenten aan de slag met vragen van gemeente, bewoners(organisaties) en maatschappelijke organisaties. Zo hebben studenten bedrijfskunde een financiële toekomstvisie gemaakt voor een kinderboerderij. Dat soort interacties zijn er nog veel te weinig, en die willen we verder stimuleren en doorontwikkelen tot kennisinnovatie. Voor de stad zelf levert dat op dat je complexe vraagstukken niet alleen maar sectoraal bekijkt. Juist doordat er meerdere partners naar kijken kun je een vraagstuk op een hele andere manier tackelen. Meer veiligheid in de wijk betekent meer dan alleen maar meer agenten inzetten. We moeten meer boven de kortstondige oplossingen uitkruipen.”

Je bent mede-initiatiefnemer van het landelijke lectoratenplatform Stad en Wijk. Hoe is die bezig met deze kennisuitwisseling?
“Het platform is een samenwerkingsverband van lectoraten op diverse hogescholen. Door middel van praktijkgericht onderzoek willen we inzicht verschaffen in en oplossingen aandragen voor maatschappelijke vraagstukken in steden en wijken. We richten ons op de  kennisontwikkeling en kennisuitwisseling met de beleidspraktijk en tussen de diverse lectoraten. Zowel op het gebied van inhoudelijke vraagstukken als methodologisch, zoals Stadslabs. Op de website (www.platformstadenwijk.nl) lichten wij dit toe en is de onlangs verschenen publicatie ‘Plekken van hoop en verandering’ te vinden, over lokale samenwerkingsverbanden die het verschil maken. Zo oefenen we met nieuwe vormen en de City Deal Kennis Maken helpt hierbij.

Begin september trapte Maastricht af met de City Deal Kennis Weken. In dit collegejaar doen er circa vierhonderd studenten mee met de City Deal Kennis Maken, die vooral zijn gericht op circulaire en inclusieve wijken. Meer aanvragen zijn in behandeling. Geen enkele andere stad kent zo’n grote studentenparticipatie. Projectleider prof. dr. Nurhan Abujidi, lector bij Zuyd Hogeschool, vertelt over de vliegende start van de City Deal in de stad aan de Maas.

Dit artikel hoort binnen het overkoepelende model voor verbinding met de samenleving bij het radar Studenten en Interne Verbinding.

Van de vierhonderd studenten is het overgrote deel afkomstig van 8 verschillende opleidingen van Zuyd Hogeschool. De rest is van de Maastricht University. In november vindt een internationale Designweek plaats onder de vlag van de City Deal waar ook studenten van KU Leuven, Breda University, Birzeit University-Palestine, TU Berlin en de Brandenbürgische TU aan meedoen.

Vanuit haar lectoraat Smart Urban Design is Nurhan Abujidi benaderd om als projectleider de City Deal in de stad vorm te geven, samen met Herwin Sap, onderzoeker bij Zuyd Hogeschool, Michelle van Mulken van de Maastr,.icht University en Simone van der Steen van de Gemeente Maastricht. “Persoonlijk is dit voor mij het grootste onderzoeksproject qua aantal betrokkenen waaraan ik ooit aan mee heb gedaan”, vertelt Abujidi. “En dat met een relatief laag subsidiebedrag van 50.000 euro. Ik heb met miljoenenprojecten gewerkt maar nooit deden er zoveel studenten aan mee. Het is wel innovatief te noemen dat we met het team al deze studenten hebben weten te mobiliseren.”

Nurhan Abujidi.

Waarom zijn jullie in Maastricht deze samenwerking aangegaan?
Abujidi: “Wat doen kennisinstellingen voor de stad en wat betekent de stad voor de studenten? Met de City Deal willen we innovatieve oplossingen voor maatschappelijke en ruimtelijke problemen aandragen. Door hier samen met studenten, gemeente en bewoners aan te werken versterken we de relaties hier in de stad versterken en motiveren we onze studenten om met relevante maatschappelijke en ruimtelijke vraagstukken bezig te gaan. En die zijn er ook in Maastricht en de regio Limburg genoeg. Denk aan krimp, aan achtergestelde buurten in de stad waar werkloosheid en armoede heersen, aanwoningen die aan renovatie toe zijn en het verduurzamen en klimaatadaptief maken van wijken. Dit is dus een geweldige kans voor onze studenten om met deze relevante vraagstukken aan de slag te gaan en dat op een multidisciplinaire manier. Hoe kunnen we de vitaliteit en leefbaarheid verbeteren in deze wijken? Daarvoor werken we samen met gemeente, met de gemeenschap in de wijken Mariaberg en Randwyck zelf en met lokale organisaties.”

 Wat voor vraagstukken staan op de agenda?
“Met de City Deal kijken we naar verschillende uitdagingen, bijvoorbeeld naar de transitiethema’s, waar we ons als Zuyd Hogeschool ook al op richtten. We stellen interdisciplinaire vragen, hoe krijg je een wijk energieneutraal, circulair of inclusief? Interdisciplinair onderzoek starten is niet makkelijk. We willen het structureel maken, en niet ad hoc, zodat er echt een goede samenwerking gaat ontstaan.”

Hoe zijn jullie begonnen om alle partners te bereiken?
“Ik ben begonnen door  de teamleiders van de opleidingen bij Zuyd uit te nodigen om te kijken hoe zij kunnen bijdragen vanuit hun opleidingen. Uiteindelijk waren twaalf teamleiders aanwezig bij de bijeenkomst en acht van hen wilden daadwerkelijk met hun minor-opleidingen meewerken aan de City Deal. Dit zijn opleidingen uit de sociale, technische, economische, gezondheid en kunstendisciplines. Een brede schakering dus. . Vanuit de Universiteit doen 5 faculteiten mee aan CDKM>M, weliswaar met een klein aantal studenten. In de academische wereld is het een andere uitdaging om dit soort projecten in het onderwijs te integreren dan in de toegepaste wetenschappen, zoals bij Zuyd. Zuyd heeft oudsher al een sterke focus op werken met projecten en met actie-onderzoek. Daarom was het voor ons ook makkelijker om meer studenten te mobiliseren. Bij de kick-off op 2 september in de raadszaal van het gemeentehuis in Maastricht hadden we dan ook meteen al 175 studenten die mee wilden doen.”

 Hoe overtuig je andere teamleiders om mee te doen?
“Als Zuyd werken we met toegepast en praktijkgericht onderzoek, rond projecten. Die moeten verbonden worden met cases uit het echt leven. Studies op het gebied van gezondheid zijn bijvoorbeeld gelinkt aan ziekenhuizen en echte cliënten, hetzelfde geldt bijvoorbeeld voor de opleiding Built Environment die gelinkt is aan bedrijven, woningcoöperaties en real-life cases. Je moet mensen wel even uit hun comfortzone halen. Toen ik het City Deal project voorlegde heb ik de nadruk gelegd op de interdisciplinaire aanpak. Een project moet voldoen aan alle eisen van toegepast onderzoek, maar ik heb ze open genoeg gelaten zodat de teamleiders er zelf invulling aan kunnen geven. Je kunt je eigen taal dus gebruiken. Zo kunnen ze elementen uit hun minoren erin kwijt. Momenteel werken we in de stad heel erg sectoraal aan maatschappelijke projecten. Er is niet zelden te weinig cohesie tussen de verschillende sectoren. Hierdoor kunnen langetermijn verbeteringen soms uitblijven. Daarom is de interdisciplinaire aanpak zo belangrijk. We moeten een gemeenschappelijke taal en visie opbouwen. Dat is het statement dat ik ook heb gemaakt richting de teamleiders.”

Hoe begin je met zoveel studenten?
“Met alle teamleiders hebben we voor hen interdisciplinaire opdrachten opgesteld. Om dit enorme aantal studenten samen te laten werken, vooral in fase één (wijkniveau), hebben we twee interdisciplinaire City Deal Kennis Markten georganiseerd om ideeën en kennis uit te wisselen, ook met inwoners van de stad. De studenten van verschillende opleidingen organiseerden een meer gespecialiseerde workshop over bepaalde thema’s zoals inclusiviteit, mobiliteit en toegankelijkheid. Bijvoorbeeld een workshop georganiseerd door studenten Ergotherapie voor hun collega-studenten van de opleiding  Built Environment . In die speciale workshops hopen we een gemeenschappelijke taal te vinden, zodat we gemeenschappelijke onderzoeksvragen kunnen formuleren. We hebben dus bewust studenten van verschillende opleidingen en disciplines bij elkaar gezet. Op die manier bijvoorbeeld konden studenten Built Environment ervaren hoe het is om in een rolstoel te rijden. Doel was dat zij begrijpen dat als ze huizen en openbare ruimte gaan ontwerpen, dat ze ook rekening houden met de behoeftes van mensen met een beperking.

De startbijeenkomst van de City Deal. Foto: Zuyd.

De interesse is nog steeds groot dus?
“Het project is geïntegreerd in de Minoren, cursussen, stages en afstudeerprojecten op bachelor en master niveauen in de internationale designweek. We zitten nu in week 7 sinds de start en we krijgen al aanvragen van andere opleidingen binnen om mee te doen. De eerste tien weken willen we vooral de focus van ons onderzoek leggen op de eerdergenoemde twee wijken in Maastricht. De  resultaten kunnen ook toepasbaar zijn in andere wijken,  zodat we strategische interventies kunnen doen met de inwoners van de stad.”

Wat houden de projecten in de twee wijken in?
“We gaan in de eerste fase met ruim honderdvijftig studenten van diverse disciplines, samen met bewoners, aan de slag om praktische oplossingen te onderzoeken voor problemen en uitdagingen die in de wijk spelen. Later in het collegejaar groeit deze groep tot circa 400 studenten. Ze kijken naar aspecten als duurzaamheid, publieke ruimte, vitaliteit van inwoners en sociale inclusie. De bedoeling is dat de studenten aan het eind van de onderzoeksperiode een ontwikkelplan voor de wijken maken. De ene wijk is Mariaberg,  een naoorlogse wijk waar veel sociale problemen spelen. De wijk is enigszins geïsoleerd van de rest van de stad. Hoe kunnen we de dynamiek van de stad hier weer terugbrengen“

“We hebben daar nu twee projecten lopen. Een hoe we welzijn kunnen verbeteren en de openbare ruimte als middel daarvoor kunnen gebruiken en een hoe we de leefbaarheid breder kunnen verbeteren. We willen de gemeente inspireren om experimenten te starten en niet wachten op lange termijn plannen en rapporten. De andere wijk is heel anders: Randwyck. Dit is waar de Universiteit van Maastricht is gevestigd, het ziekenhuis en de Brightlands Health Campus. Het is een geïsoleerd gebied, waar na het einde van de werkdag vrijwel niets meer te beleven is. Hoe kunnen we met tijdelijke flexibele interventies deze buurt weer meer leven geven?

“We denken bijvoorbeeld aan sport en cultuur om bij te dragen aan een collectieve identiteit. Onze studenten doen interviews met mensen hier, jong en oud. Ook met basis- en middelbare scholen. We werken nauw samen met partners als gemeente, woningcorporaties en lokale welzijnsorganisaties, zoals Trajekt. Die laatste helpt ons integreren in de buurt via koffieochtenden en activiteiten met tieners. We willen namelijk langzaam integreren in bestaande structuren. Ook de lokale bibliotheek werkt mee. Deze zal aan het eind van het project een expositie huisvesten van alle proposities die in de wijk uit dit project zijn ontstaan. Zo kunnen de bewoners er zelf ook van genieten.”

Wat is het geheim van jullie succes? Kun je dat delen met andere steden?
“Ik denk dat we vooral vanaf het begin heel concreet zijn geweest. Ik heb het idee dat sommige steden misschien te abstract zijn begonnen, waardoor het wat later begint te leven. Wij hebben meteen vanaf het begin experimenten en living labs gestart. Verder zijn we al snel van het top-down niveau afgekomen. We vormen als het ware een brug tussen de top-down benadering en de bottom-up vragen vanuit de samenleving. Jij bent degene die beslist, zeggen we tegen de inwoners van Maastricht. Het onderzoek moet iets zijn dat je dagelijks leven raakt. Zo bouwen we een gezamenlijke interesse.”

Maastricht.

Amsterdam kende nog geen technische universiteit. Daarom zette de hoofdstad zichzelf open als Living Lab voor de universiteiten van Wageningen en Delft die samen met het Amerikaanse MIT studenten en onderzoekers laten werken aan oplossingen voor stedelijke vraagstukken. Paul Althuis, bestuurslid vertelt meer over deze bijzondere samenwerking.

Dit artikel hoort binnen het overkoepelende model voor verbinding met de samenleving bij het radar Docenten & Onderzoekers en Studenten.

Van het met sensoren meten van de passantenstromen in de stad of het energieverbruik van de stad tot de impact onderzoeken van de  Noord/Zuidlijn rond de stations. Van experimenten met het terugwinnen van nutriënten uit afvalstromen tot onderzoek naar stedelijk klimaat en hoe om te gaan met hittestress. Sinds vijf jaar heeft Amsterdam een ‘derde universiteit’ bij waarvan de studenten en onderzoekers vooral gefocust zijn op stedelijke vraagstukken: het AMS Institute. Voluit geschreven: het Amsterdam Institute for Metropolitan Solutions. Amsterdam is het levend laboratorium voor de duurzame, leefbare en slimme stad van de toekomst.

Paul Althuis.

Technologisch topinstituut

“We zijn echt begonnen vanuit de vraag van de gemeente Amsterdam om een technologisch topinstituut te organiseren”, vertelt bestuurslid Paul Althuis, en voorzitter van 4TU Impact, het kennisuitwisselingsproject van de vier technische universiteiten in ons land. “De gemeente schreef een tender uit. Ons voorstel vanuit Wageningen en Delft met MIT als een subcontractant werd daar de winnaar. We zijn toen begonnen met het in kaart brengen van vraagstukken, die spelen breder dan alleen in de stad Amsterdam, dus in de hele metropoolregio. De gemeente Amsterdam doet mee met een stuk cofinanciering.”

De ‘nieuwe universiteit’ huisvest onderzoekers en adopteert projectgroepen van TU Delft, Wageningen UR, Massachusetts Institute of Technology. “Samen werken zij met de gemeente en private partijen via open innovatie aan oplossingen voor de uitdagingen waarvoor de Metropoolregio Amsterdam staat”, aldus Althuis. “De stad is het testgebied, waarbij ook bewoners als testers, gebruikers en medeontwikkelaars deel uitmaken van de onderzoeken.

Een nieuw huis in het innovatiedistrict

In het gebouw van het Koninklijk Instituut voor de Tropen (KIT) kreeg het nieuwe instituut huisvesting. Al snel bleek die ruimte te klein en vorig jaar verhuisde het AMS Institute naar het Marineterrein in de wijk Kattenburg, vlak bij het Centraal Station, waar onder meer ook museum NEMO ligt. Hier bouwt de gemeente Amsterdam aan een waar innovatiedistrict, en zijn verschillende startups en innovatieve bedrijven gevestigd. Zo zal er begin volgend jaar al een zelfsturende, chauffeurloze bus gaan rondrijden in de wijk.

De innovatieve energie krijgt nu helemaal vorm sinds de komst van de stadsonderzoekers van AMS Institute en honderden studenten. Op Kattenburg heeft AMS Institute vier keer meer ruimte voor de onderzoekers en de masteropleiding die de komende jaren naar tweehonderd studenten wil groeien. “Dat wij hier nu ook als instituut tussen al deze innovatieve partijen zijn gevestigd en ons onderwijsprogramma kunnen uitvoeren, maakt me dan ook erg blij”, stelt Althuis.

Op het Marineterrein heeft AMS Institute nu een eigen werkplaats en veel buitenruimte, waaronder een eigen haventje, die ze naar hartenlust kan gebruiken voor hun experimenten. Met de stap naar het Marineterrein zet het AMS Institute ook een nieuwe stap op weg naar zelfstandigheid. Over vijf jaar moet het op eigen benen staan. Het instituut kreeg vanuit de gemeente voor tien jaar budget mee.

Masteropleiding

En dat lijkt allemaal te gaan lukken. Het vlaggenschip van het AMS Institute momenteel is de eigen tweejarige masteropleiding Metropolitan Analysis, Design and Engineering (MSc MADE). MSc MADE heeft tot doel vernieuwend onderwijs aan te bieden en interdisciplinaire ingenieurs af te leveren die zowel een theoretische basis hebben als praktische vaardigheden waarmee zij complexe uitdagingen van steden kunnen oplossen. De tweejarige masteropleiding wordt aangeboden als joint-degreeprogramma door Wageningen University & Research en TU Delft en wordt gehost door AMS Institute. De opleiding groeit in populariteit. Er is nu een instroom van zo’n veertig studenten, vertelt Althuis, maar dat moeten er uiteindelijk dus tweehonderd worden.

De eerste afgestudeerden van de Msc MADE masteropleiding. Foto: AMS institute.

Althuis: “De opleiding verbindt studenten met marktprojecten, bedrijven, de stad en haar gebruikers. Hierdoor krijgen zij een unieke en vooral praktische ervaring in het omgaan met de multidisciplinaire uitdagingen van steden van vandaag en morgen. In multidisciplinaire teams gaan studenten aan de slag met vraagstukken op het gebied van mobiliteit en logistiek, water- en afvalbeheer, energie en voedselzekerheid, gezondheid en welzijn. Het zijn studenten die een bachelor hebben gehaald in Wageningen of Delft, maar ook studenten van bijvoorbeeld de UvA, TU Eindhoven en Groningen en internationale instroom. De opleiding is echt interuniversitair. Wageningen is de penvoerder.”

De opleiding bestaat nu drie jaar en dit jaar hebben de eerste tien studenten hun master gehaald. “Dit is een heel zichtbaar element in ons werk. Het onderwijs verzorgen we vanuit Wageningen en Delft”, vertelt Althuis. “De focus in de opleiding ligt echt op het versterken van ondernemerschap bij de studenten. Er zijn dan ook ondernemingen gestart tijdens de opleiding, zoals Boombrix.”

Smart mobility

Er wordt bij het AMS Institute een heleboel kennis met de stad ontwikkeld, waar de stad ook wat aan heeft, stelt Althuis. “We doen bijvoorbeeld met studenten een onderzoek naar smart mobility. Een van de Delftse hoogleraren doet onderzoek naar crowd management en heeft bijvoorbeeld bij het SAIL-evenement hulpdiensten geholpen.”

Roboat.

Een project waar MIT aan werkt in de stad is een zelfsturend vaartuig, genaamd Roboat. Althuis: “Veel vervoer in Amsterdam gaat natuurlijk over water. In hoeverre kunnen we een deel van dat verkeer ook zelfsturend maken, bijvoorbeeld om huisafval weer via de kanalen af te voeren? MIT voert in samenwerking met de Nederlandse instellingen een onderzoeksprogramma uit naar autonoom varende, onbemande vaartuigen. Het is een hele mooie manier om de expertise van drie instituten samen te brengen om multidisciplinaire onderwerpen aan te pakken.” Komende zomer komen in het haventje al twee prototypes te liggen van Roboat.

“Niet al het onderzoek is overigens zo direct toepasbaar”, legt Althuis uit. “We zijn ook bezig onze kennisbasis, onze data te versterken. De gemeente Amsterdam denkt hieraan mee om als Living Lab data te koppelen met AMS. Wij hebben heel wat experts in huis op het gebied van data science. We werken verder ook samen met andere partijen in de stad met Alliander en Waternet. Dat biedt heel wat perspectieven.”

AMS Institute is een van de goede voorbeelden van samenwerking en kennisuitwisseling van de technische universiteiten in ons land, waarvan 4TU Impact binnenkort een overzicht van presenteert. Meer weten? Zie https://www.4tu.nl/nl/