‘City Deals hebben hun waarde als instrument wel bewezen’

Dit jaar bestaat Agenda Stad vijf jaar. Inmiddels zijn er twintig City Deals gesloten in dit programma van Rijk en steden om economische groei, innovatie en leefbaarheid in de Nederlandse steden te versterken. Een mooi moment om programmamanager Frank Reniers aan het woord te laten. Want wat leveren die City Deals eigenlijk op? ‘Het is als een buitenboordmotor die zorgt voor versnelling van stedelijke vraagstukken.’

Dit artikel hoort binnen het overkoepelende model voor verbinding met de samenleving bij het radar Meerwaarde & Vaardigheden en Externe Verbinding.

Of het nu gaat om circulaire economie, klimaatadaptatie, voedselbeleid of om meer regelgeving op maat in het sociaal domein, de afgelopen jaren kwamen allerlei stedelijke vraagstukken op tafel binnen de verschillende City Deals, waarin Rijk, steden en stakeholders samenwerken. Reniers: “Het leuke van de City Deals is dat we zoeken naar transitiethema’s die nog niet bestaan in lopende organisaties. Het zijn thema’s, waar meerdere ministeries over gaan en die in meerdere steden spelen. Dit heeft tot nu toe geleid tot hele verrassende resultaten.”

Elektrische Deelmobiliteit

Afgelopen december heeft een aantal nieuwe partners de handtekening gezet om samen te werken met de City Deal Elektrische Deelmobiliteit en stedelijke gebiedsontwikkeling.

Als goed voorbeeld noemt Reniers de City Deal Elektrische Deelmobiliteit. “Er komen steeds meer mensen wonen in de steden. We willen niet dat die allemaal met een auto in de stad rijden. Daarom kijkt deze City Deal naar de bouw van appartementen waarbij de bewoners een deelauto hebben voor de deur. Die wordt opgeladen via zonnepanelen. De deelauto’s hebben een actieradius van 400 kilometer. Wat er aan het eind van de dag overblijft aan energie, gaat weer terug in het gebouw.”

Het model biedt veel voordelen, aldus Reniers: minder fijnstof, meer appartementen, minder verkeer. Maar hoe geef het je precies vorm? Bij deze City Deal zijn twee ministeries betrokken. BZK kijkt naar hoe de woontorens van het gas af kunnen, IenW bekijkt de mogelijkheden van de laadpalen en BZK past ook de bouwregelingen aan.”

Maar een gemeente wil niet weten wie precies waarover gaat, stelt Reniers. “Die wil dit probleem aan de voorkant opgelost zien. Daarom is deze City Deal een samenwerking van tien steden, twee ministeries, projectontwikkelaars en leveranciers van elektrische deelauto’s. Met elkaar zoeken ze uit welke auto’s geschikt zijn, wat voor abonnement mogelijk is en welke regelgeving nodig is. Als het werkt dan kunnen we het gaan opschalen naar meerdere steden. Dat vind ik het mooie aan City Deals. Je kijkt eerst of iets werkt en dan pas komt er geld aan te pas. Voor Elektrische Deelmobiliteit is onlangs subsidie van 5 miljoen vrijgemaakt om te kijken hoe we dit ook kunnen uitrollen op het platteland.”

City Deals brengen dus eerst vooral stedelijke vraagstukken in kaart om dan te zien wat nodig is.
“Het probleem is dat wanneer je wetgeving wilt aanpassen om een vraagstuk op te lossen, je altijd achter loopt. Een wetgevingstraject duurt vier jaar. Is een aanpassing gelukt, dan blijkt het probleem vaak al verouderd. Via een City Deal proberen we een probleem sneller te signaleren, nog voor het belegd is bij een ministerie. Dan pakken we het met elkaar op en zoeken we een nieuwe slimme werkwijze. In plaats van dat je begint met geld, ga je nu eerst met elkaar uitzoeken wat precies het probleem is en wat er nodig is om het aan te pakken. Je ontwikkelt als het ware eerst een business case. Het is als een soort buitenboordmotor die zorgt voor versnelling. En dat werkt steeds beter. Op de afgelopen Dag van de Stad hebben we vijf nieuwe City Deals aangekondigd. Inmiddels zijn dat er alweer tien in verkenning.”

Waar gaan deze nieuwe Deals over?
“Een voorbeeld is Smart Cities. Van auto’s, je huis, slimme lantaarnpalen tot je zorgbehoefte: alles wordt slim. Hoe ontwerp je dat nou zo, dat het toegankelijk wordt voor iedereen én echt wat toevoegt? Een ander thema is diversiteit. Van traditionele arbeidsmigranten, kennismigranten tot expats. Ongeveer de helft van de bevolking in onze grote steden is niet in Nederland geboren. Onze overheidsorganisaties zijn daar echter nog niet op ingericht. Ons systeem is nu nog vooral gericht op autochtone bevolking. In de City Deal Samenleven in de Wijk willen we kijken hoe we als overheid met die grote diversiteit moeten omgaan.”

Kennis Maken 

Reniers is vanaf de eerste dag betrokken geweest bij de City Deal Kennis Maken. Hoe kijkt hij zelf naar deze Deal?
“We zijn begin 2017 begonnen met een vaag idee, en het is mooi om te zien hoe succesvol het is geworden. Bijzonder vind ik bijvoorbeeld hoe de culturele verschillen van het begin overwonnen zijn. In het begin stonden steden en OCW redelijk tegenover elkaar, maar zijn ze elkaar steeds beter gaan begrijpen. Het succes is dan ook voor een groot deel te danken aan kwartiermaker Rowinda Appelman, die al experimenterend met de steden om tafel is gaan zitten. Typerend is dat ze er nu wordt gesproken over ‘mini-Rowinda’s’ om ook de projecten in de deelnemende steden aan te jagen.”

Wat vind je de belangrijkste opbrengsten tot nu toe?
“Net als de meeste City Deals zijn we begonnen zonder een grote pot geld. Toen bleek dat het werkte, maakte OCW meer geld beschikbaar. In de eerste fase stelde OCW in de Impulsregeling 1 miljoen euro beschikbaar. Dit jaar is de tweede fase gestart met 3,7 miljoen. Zo zorg je voor verdere opschaling van de City Deal. Er zijn nu in totaal 19 steden betrokken en ook de MBO’s doen steeds meer mee. Duizenden studenten zijn nu al via lokale projecten betrokken. En ‘community service learning’ is echt een begrip geworden in kennisinstellingen. De grootste opbrengst vind ik echter dat voorheen universiteiten en hogescholen nooit met het stadsbestuur spraken over inhoud. Het ging alleen over parkeerplaatsen, studentenhuisvesting of ontgroeningen. Daar is dankzij deze City Deal echt verandering in gekomen. Het leidt hopelijk tot langdurige samenwerking tussen steden en kennisinstellingen om stedelijke vraagstukken aan te pakken.”

Wat heeft 2020 in petto voor Agenda Stad?
“Volgende maand (maart 2020) sturen we een brief naar de Tweede Kamer, waarin we de resultaten van Agenda Stad laten zien en aankondigen welke City Deals we de komende jaren willen lanceren. Dat gaat dus over de huidige Kabinetsperiode heen. Het instrument City Deals staat volop in de aandacht. Het heeft zijn waarde bewezen. We staan de komende jaren open voor nieuwe ideeën voor City Deals. Die kunnen worden ingestuurd via onze website en via onze partners zoals de G4, de G40 en het Netwerk Kennissteden. Het komend jaar gaan we ons netwerk ook versterken met de Europese Agenda Stad. Dit jaar wordt Duitsland voorzitter van de EU en dat land wil daaraan weer een push geven in de vorm van het Leipzig Charter, een update van het ‘Pact van Amsterdam’. De partnerschappen (Europese City Deals red.) krijgen daarmee ook weer een impuls. De Nederlandse steden zullen daar ook van profiteren. En natuurlijk organiseren we in het najaar weer de Dag van de Stad in Heerlen, waar we weer een demonstratie geven van wat er allemaal speelt aan stedelijke innovatie in Nederland. Vorig jaar hadden we meer dan tweeduizend bezoekers.”

Frank Reniers.

De stad blijft dus een belangrijk onderwerp, ook voor de onderwijssector?
“Jazeker. In 2035 hebben we er in Nederland 1 miljoen mensen bij. Driekwart van hen gaat in de stad wonen, met name verspreid over de G4/40 steden. Dat gaat heel veel vragen oproepen. De kunst is om wendbaar te blijven en nieuwe manieren te vinden om hiermee om te gaan. Er komen nog heel veel spannende vraagstukken aan waarvoor we gezamenlijk met steden, ministeries én kennisinstellingen slimme oplossingen voor moeten vinden. Daar kijk ik naar uit.”

Heb je nog een tip voor projecten binnen de City Deal Kennis Maken?
“Wat me opvalt bij de City Deals is dat men altijd vol enthousiasme begint. Maar op een gegeven moment wordt het lastig omdat je toch onbewandelde paden inslaat. De bestuurlijke aandacht verdwijnt maar het vraagstuk is onverminderd groot. Word dan niet te snel ongeduldig. Geef elkaar de ruimte om te oefenen en te leren en steun elkaar daarin. De City Deal Kennis Maken is gegroeid van een visionair idee van een paar steden tot een krachtig netwerk met 19 stedelijke partners met een boel kennisinstellingen, strakke kennisdelingsdagen, mooie kennisreizen, maar vooral ook een boel studenten die nu op een andere manier les krijgen. Wees dus trots op wat is bereikt.”