Gemeenten hebben steeds meer behoefte aan kennis

Van jeugdzorg, schuldhulpverlening, het stimuleren van aardgasvrije wijken tot het tegengaan van criminele ondermijning. Gemeenten zijn verantwoordelijk voor steeds meer maatschappelijke opgaven. Ze beschikken echter lang niet altijd over de nodige data, informatie en kennis om die opgaven effectief uit te voeren. Kennis moet daarom meer worden gedeeld, stelt Kees Breed, projectleider samenwerking gemeenten en kennisinstellingen bij de VNG. ‘De City Deal kan dat versterken.’

Dit artikel hoort binnen het overkoepelende model voor verbinding met de samenleving bij het radar Meerwaarde & Vaardigheden en Externe Verbinding.

De VNG heeft vorige maand het rapport ‘Kennis van en voor gemeenten – onderzoeken en leren wat werkt’ gepubliceerd. Daarin geven Breed en collega’s een overzicht van het bestaande kennis- en leerlandschap en onderzoeken ze wat ervoor nodig is om kennis en data op de juiste plaats en op het juiste tijdstip beschikbaar te krijgen. Die vernieuwing vergt inzet van gemeenten zelf, maar ook van nationale kennisinstellingen, adviesraden, universiteiten en hogescholen. “Sinds de decentralisering is de behoefte aan kennis alleen maar flink toegenomen bij gemeenten”, licht Breed toe. “Omdat in de huidige transitieopgaven verschillende terreinen worden gecombineerd is die kennisbehoefte groot. Er zijn nieuwe kennis en leerervaringen nodig op de domeinen. Dat vraagt ook om nieuwe onderzoeksprocessen”

Kees Breed.

‘Iedereen is in beweging’

Van oudsher is het kennislandschap gericht op de departementen. “Dat is nu drastisch aan het verschuiven, iedereen is in beweging,” vertelt Breed. “Grote gemeenten hebben al langer eigen afdelingen Statistiek en Onderzoek. Amsterdam heeft bijvoorbeeld de afdelingen ICT en Statistiek aan elkaar gekoppeld. Voor kleinere gemeenten is dat anders, die hebben niet automatisch toegang tot dit soort kennis. Maar in de regio Rotterdam hebben de gemeenten Schiedam, Maassluis en Vlaardingen gezamenlijk een aantal formatieplaatsen  vrijgespeeld voor onderzoek in de drie gemeenten. Het CBS komt gemeenten tegemoet met zijn urban data centers en ook de universiteiten en hogescholen delen hun kennis steeds meer. De City Deal Kennis Maken is daar een goed voorbeeld van.”

Waar de kennisbehoefte bij gemeenten stijgt, groeit ook de betrokkenheid van  de universiteiten bij gemeentelijke vraagstukken, signaleert het VNG-rapport. Zo is bijvoorbeeld de UvA betrokken bij de meer complexe problemen van de gemeente Amsterdam. Breed: “Parallel aan de decentralisering is er een beweging gekomen van kennis en leerinstellingen die de regio en het lokale opzoeken. Dan blijkt dat er vaak andere methoden en technieken nodig zijn dan degenen die we decennialang hebben toegepast in beleidsonderzoek. In onze publicatie beschrijven we deze trend en vragen we er aandacht voor. Je ziet dat ook steeds meer regionaal kennispartners elkaar opzoeken. Zoals in de RES-regio’s, de sociale werkplaatsen, diverse kennispleinen en de leerplatforms circulaire economie, gezonde leefomgeving en klimaatadaptatie.”

Jungle aan kennisprojecten

Wel hebben we met zijn allen behoefte aan een doorzicht door de jungle aan initiatieven en kennisprojecten die er zijn, stelt Breed. “Er is daarvoor nog een ontbrekende schakel momenteel. De VNG pleit voor regionale schakelpunten, waar je kunt opstappen met je kennisvraag, je weg kunt vinden en aan de slag kunt met de regio. Denk aan een netwerk van kennis- en schakelpunten. Het werkt net als de Toeristische Overstap Punten (TOP). Je kunt met je auto ernaartoe, je fiets uitladen en vanaf daar een stuk fietsen in een regio. Bij de schakelpunten tref je elkaar en kun je met elkaar verbinden.”

De schakelpunten kunnen een rol spelen om nationale kennisinstellingen te helpen met wat voor vragen er spelen in gemeenten. “Die kunnen moeilijk 355 gemeenten benaderen”, aldus Breed. “Via dit stelsel van regionale schakelpunten komen ze veel makkelijker bij die vragen. In eerste instantie gaat het dan om namen en rugnummers. Wie weet wat in de regio? Welke andere regio’s zijn hier mee bezig? En wat voor kennis is er landelijk op dit onderwerp? Schakelen en verbinden van bestaande kennis en leermogelijkheden, daar gaat het om. In het sociaal domein gebeurt al veel: er zijn werkplaatsen sociaal domein, en bijvoorbeeld ook academische werkplaatsen jeugdzorg.”

Wie kan de schakelfunctie vervullen? Volgens Breed zijn daar de universiteiten en hogescholen bij uitstek voor geschikt. Met name hogescholen omdat ze al langer praktijkgericht onderzoek doen. “De aanzet is er, zoals in de werkplaatsen sociaal domein, maar het kan allemaal nog veel structureler. Zeker als het gaat om complexe vraagstukken. Hogescholen moeten niet alleen maar kijken naar onderwijsopdrachten maar ook naar structurele relaties met landelijke kennisinstellingen. De hogescholen hebben vooral de contacten met de regio. Lectoren weten wat er speelt, wat de vragen zijn uit de samenleving.”

Verkokering

Een uitdaging momenteel is dat er nog steeds te veel verkokering is tussen de kennisinstellingen, legt Breed uit. “De behoefte aan co-creatie groeit. Kijk bijvoorbeeld naar de RES (Regionale Energie Strategie). Die transitie vergt heel veel technische kennis, maar er is juist ook veel sociaaleconomische kennis nodig om wijken te helpen van het gas af te komen. Het is acuut: alle partijen zijn op zoek gaan hoe ze hier het beste chocola van kunnen maken. Het vergt nieuwe afspraken en nieuwe werkmethoden. Hoe doen we het met elkaar? Opdrachtgevers denken vooral nog vanuit budgetten. Kennisinstellingen als het CPB en PBL werken in de eerste plaats voor het rijk. Dat maakt het lastig voor de regio’s om gebruik te maken van deze diensten. Daar vragen we aandacht voor. En gelukkig neemt die aandacht steeds meer toe”

En wat kan de City Deal Kennis Maken hieraan bijdragen? “Die kan dit echt verder versterken. Welk onderzoek is nodig voor stad en omliggende omgeving? Daar valt nog wel winst te boeken. Denk aan onderzoek ten behoeve van de vraagstukken die daar spelen. De City Deal kan daarvoor schakelen met de kennisinstellingen. Het netwerk is een belangrijke bijdrage bij de interactie tussen de kennisinstellingen op lokaal en regionaal niveau. Het zou nog veel sterker en meer kunnen.”