Kennis maken in het centrum van nieuwsgierigheid

Op 2 juni kwamen de onderzoek- en onderwijsvernieuwers van de City Deal Kennis Maken weer bij elkaar voor de landelijke kennisdelingsdag. Op deze dag stonden veel concrete projecten uit de praktijk centraal in een inspirerende omgeving, de Openbare Bibliotheek Amsterdam aan het Oosterdok, snijpunt van kennis en samenleving.

Met trots opent Christiaan Seemann, programmamanager van de City Deal, de dag met een korte film, waarin een aantal projecten uit de stad Amsterdam voorbijkomen die lopen onder de vlag van de City Deal. Zo vertellen studenten over hun werk in de Amsterdam Law Hub, een broedplaats voor innovatie op het gebied van maatschappelijke juridische dienstverlening. Hierin werken studenten en medewerkers van de Faculteit der Rechtsgeleerdheid van de Universiteit van Amsterdam (UvA) samen met maatschappelijke partners, juridische maatschappelijke ondernemers en gevestigde partners. In de wijk Nieuw-West zetten studenten van de Vrije Universiteit zich in tegen eenzaamheid in de Kennisalliantie Eenzaamheid, en in het project Living Sports werken studenten eraan om mede-Amsterdammers meer aan het bewegen te krijgen.

Amsterdam

Na de film neemt wethouder Hester van Buren het stokje over om iedereen in ‘haar’ stad te verwelkomen. Ze heeft veel affiniteit met het onderwerp van de City Deal en neemt de zaal even terug de historie in, toen calvinisten zich zorgen maakten in 1630 dat er een universiteit in zo’n losbandige stad als Amsterdam moest worden opgezet. “Als ik nu de zaal inkijk vierhonderd jaar later, is het met het hoger onderwijs in de stad wel goed gekomen”, verzekert ze. “Het samen optrekken binnen de City Deal Kennis Maken komt de stad dan ook alleen maar ten goede.” Als voorbeeld van zo’n samenwerking noemt ze Energie Lab Zuidoost, waar onderzoekers, ambtenaren en studenten samen met bewoners werken aan de verduurzaming van de buurt.

Amsterdam is al eeuwen een centrum van nieuwsgierigheid, stelt de wethouder. Uit die nieuwsgierigheid is Aletta Jacobs gaan studeren, zijn studenten met de collectebus gaan lopen voor het voortbestaan van de VU. “Het is dan ook mooi om vandaag hier collega’s van andere steden te leren kennen en kennis uit te wisselen. Alleen wanneer steden en kennisinstellingen de handen ineenslaan kunnen we de complexe problemen aanpakken waar steden mee te kampen hebben en werken aan de gedeelde levensvatbare toekomst van Nederland. Nieuwe generaties verlangen van ons dat we onze nieuwsgierigheid bundelen.”

In gesprek met studenten

Van Buren gaat verder in gesprek met Sadiq el Kahal, masterstudent Wetenschap voor duurzaamheid en energie aan de VU, die onderzoek doet naar rechtvaardigheid en inclusie in de energietransitie. Zijn focus ligt vooral op mensen met een multiculturele achtergrond. “Niemand mag achterblijven.” Hij werkt samen met studenten van de Hogeschool van Amsterdam en ROC Amsterdam in het project Wetenschap met de Wijk. Hij wil weten van de wethouder hoe het interdiscipinair samenwerken beter kan worden gefaciliteerd. Van Buren hamert op het belang van meer integraal kijken naar de stad in plaats van verkokerd te werken. “Leef je in de ander in. Probeer elkaar niet te overtuigen met argumenten. Ga op bezoek bij elkaar. Begrijp wat anderen doen en welke belangen bij hen leven.”

Ramla Yusuf en Leonoor De Neeling studeren allebei rechten aan de UvA en werken in de Vrouwenrechtswinkel in Amsterdam Zuidoost. Daar geven ze met een team rechtenstudenten gratis juridisch advies op maat voor vrouwen. “Het is mooi om onze kennis in te zetten voor een goed doel”, zegt Yusuf. “We hebben spreekuren waar de vrouwen langskomen. Het is een mooi team van advocaten, juristen en lokale ondernemingen. We willen iedereen een kans bieden.” Het is belangrijk om een goed netwerk te hebben. Van de wethouder wil ze weten hoe zo’n netwerk versterkt kan worden. Van Buren pleit voor meer fysieke verzamelplaatsen in de stad, zoals de vrouwenrechtswinkels, waar mensen kunnen binnenlopen zonder dat ze een stigma hebben dat ze hulp nodig hebben.

De Neeling is het opgevallen hoe weinig vertrouwen de inwoners van Zuidoost hebben in de overheid. “Ze durven niet meer te komen, omdat ze bang zijn dat ieder verkeerd zinnetje of document resulteert in dat ze geen hulp meer krijgen. Er is wantrouwen richting burgers. Hoe gaat u dat oplossen?”

“Dat vertrouwen terugwinnen staat hoog op de agenda samen met burgemeester Halsema”, reageert Van Buren. “Maar het is niet makkelijk. Er werken 18.000 mensen bij de gemeente Amsterdam. Die heb je niet gelijk om dat ze meer vertrouwen krijgen in de burger. Het is een enorm aandachtspunt. We willen een cultuuromslag maken, we hebben allemaal geleerd van de Toeslagenaffaire. We hebben jullie ook nodig om ons alert te houden, advies te geven”, geeft ze de studenten mee.

Chaymae Benmeseoud, werkt als student Social Work van de HvA in de Buurtcampus Nieuw-West, waar ze mee helpt om sociale ongelijkheid tegen te gaan en sociale cohesie te verbeteren in de wijk. Ze wil onderzoek gaan doen in het feministisch veld en vraagt de wethouder wat er wordt gedaan om de rechten van jonge vrouwen te behartigen. Van Buren reageert dat ze vrouwenrechten heel belangrijk vindt. De burgemeester is al betrokken bij meiden in Nieuw-West en Zuidoost die moeilijk meekomen. “Meld je vooral bij de gemeente en we kijken of we de connectie kunnen maken. We zijn blij met vrouwen die initiatieven nemen. Ik word er blij van dat de jeugd zo betrokken is bij de maatschappij, de toekomst, verduurzaming en kansengelijkheid. Dat geeft zoveel optimisme. Kijk ook vooral ook in de toekomst bij de vacatures gemeente, we hebben echt mensen zoals jullie nodig”, zegt ze met een knipoog.

Een plek om samen te komen

Kansengelijkheid staat hoog op de agenda bij de OBA, de stichting Openbare Bibliotheken Amsterdam. De OBA zet zich in voor een Amsterdam waar iedereen gelijke kansen heeft. De OBA biedt kansen om kennis en vaardigheden te verwerven, om actief deel te nemen aan het maatschappelijk leven, talenten te ontplooien. De OBA wil bovendien de plek van de stad zijn om elkaar te ontmoeten, niet alleen in het centrum, maar ook in de wijken. Naast de hoofdvestiging aan het Oosterdok, heeft OBA nog 26 andere vestigingen in de stad. Directeur Martin Berendse vertelt kort meer over de stichting en hoe belangrijk het is om in de wijken te zitten, zeker in de twintig gebieden die voorheen krachtwijken of Vogelaarwijken heetten. “Als bibliotheek trekken we veel op met G4 steden, maar ook breder in bijvoorbeeld het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid. Zou dit overlappen met de CDKM-steden? En hoe verbinden we ze met elkaar? We zijn inmiddels in gesprek met die steden hoe we kunnen aansluiten. Van Heerlen tot Zaanstad.”

De OBA is rechtstreeks verbonden met maatschappelijke partners in Amsterdam. “We zijn opgericht voor de andere helft van de stad, de mensen die niet meekwamen. Mensen moeten vertrouwen dat er een plek is waar je kunt samenkomen zonder dat je iets hoeft of moet. Dat willen wij.” Het past volgens Berendse bij de thema’s kennismaken en kennis delen. Daar wil hij graag ook twee woorden bijvoegen: ervaring en inspiratie. “Oftewel, wijsheid maken. Hoe kunnen wij plek zijn waar mensen elkaar een beetje optillen, een plek van hoop, waar je vertrouwen kunt hebben. Daarom vind ik mooi dat al die initiatieven vandaag hier weer kennis uitwisselen op deze vloer want die vloer is van jullie allemaal. ”

Stand van zaken

Roselinde Wijnands en Christiaan Seemann, programmamanagers en aanjagers van de City Deal, nemen de zaal aan het eind van het plenaire deel mee in de stand van zaken rond de City Deal Kennis Maken. De drie doelen staan nog steeds: het versterken van de kennisverbinding tussen stadsbestuur en kennisinstellingen, het aanbieden van de stad als rijke leeromgeving en het uiteindelijk versnelld komen tot oplossingen voor wicked problems. De verhalen van de studenten illustreren dit. “Dit is precies waarom we het doen”, aldus Seemann. Er zijn 20 steden verbonden aan de City Deal en de afgelopen vijf jaar hebben een enorme diversiteit aan stadslabs, challenges, urban living labs en thematische wijkaanpakken opgeleverd. “We zijn sinds 2017 heel ver gekomen.” Na verduurzaming van de samenwerking de afgelopen drie jaar, is nu met de CDKM 2023 regeling de fase van inbedding en opschaling gestart.

Het netwerk van de City Deal gaat één keer per jaar op studiereis, het afgelopen jaar was dat naar Leuven (zie hier voor het reisverslag). Twee keer per jaar komt het netwerk samen op kennisdelingsdagen en daarnaast zijn er intervisiebijeenkomsten en een monitoringstraject. Eens in de twee jaar worden bestuurders bijgepraat tijdens een diner pensant. Dit jaar start een nieuw leertraject, waarbij de 20 steden bij elkaar op bezoek gaan om kennis te delen en onder begeleiding van experts gezamenlijk de volgende stap voorwaarts te zetten. Zie hier voor het reisverslag.

Onderwijs- en onderzoeksactiviteiten in de wijk

Na het plenaire deel stonden in verschillende sessies concrete projecten uit de 20 steden centraal. Zo delen deelnemers in de sessie Stadslabs hun ervaringen met het opzetten en programmeren van onderwijs- en onderzoeksactiviteiten in en vanuit fysieke plekken en leeromgevingen in een wijk of buurt. De HvA werkt bijvoorbeeld samen met de Openbare Bibliotheek Amsterdam met het concept de Buurtcampus. Mieke de Ruijter vertelt over initiatieven als De Groene Kans, een project tegen voedselverspilling waarbij studenten samenwerken met vrijwilligers en buurtbewoners. In De Buurtklas begeleiden studenten kinderen in de naschoolse opvang en helpen hen bijvoorbeeld met lezen. Buurtbewoners in Geuzenveld kunnen terecht bij Het Spreekuur waar studenten hen helpen met praktische zaken. “Door onderzoek en onderwijs te verplaatsen naar de wijk kunnen we mensen een extra steuntje in de rug bieden.”

De Buurtcampus loopt al vijftien jaar inmiddels, met name in een aantal wijken. Met steun van de gemeente is er een enorm netwerk opgebouwd. “Omdat je fulltime in de wijk bent heb je als student continu mensen uit de wijk om je heen. Je hebt zo echt voelsprieten van wat er speelt in de wijk.”

Is er samenwerking met andere stadslabs in Amsterdam? Nee, concludeert de zaal gezamenlijk. Zelfs niet projecten die ook van de HvA zijn. “Vanuit onderzoek komen er labs oppoppen, hoe kunnen we de samenwerking versterken? Dat is een volgende stap.” Er is wel een kaart ontwikkeld HvA in de stad, waarop veel initiatieven te vinden zijn.

In andere steden, zoals Leiden, Den Haag, Rotterdam en Groningen (WIJS), zijn andere vormen van (stads)labs ontwikkeld. Wat kunnen we van elkaar leren van deze schat aan ervaringen? Hoe is het mbo betrokken? Hoe verduurzaam je de samenwerking? Hoe krijg je partners mee? Genoeg stof voor gesprek zo blijkt tijdens de sessie.

Energie Lab Zuidoost

Een concreet project met studenten en hoe je kennisontwikkeling kan inzetten bij grootstedelijke vraagstukken is het Energie Lab Zuidoost in Amsterdam. Dit is dé plek waar onderzoekers, studenten, bewoners, bedrijven en de overheid samenwerken aan een energieneutraal Amsterdam Zuidoost in 2040. Het lab benadert deze transitie als een technische en sociaal-rechtvaardige opgave, door ook kennis op te doen over uiteenlopende en diverse huishoudelijke praktijken in de (kwetsbare) wijken. Hoe pakt het Lab dit aan? Mark Kauw, programmacoördinator van het Energie Lab Zuidoost vertelde hoe dit project hét praktijkvoorbeeld wil worden voor andere stadsdelen van Amsterdam en daarbuiten, op weg naar een CO2-uitstoot reductie van 95% in 2050. Het realiseren hiervan vraagt om samenwerking tussen veel verschillende partijen. Zowel van de overheid en de bewoners, als van bedrijven en onderzoekers. Energie Lab Zuidoost brengt deze partijen samen. Het doel is om met wetenschappelijke expertise direct bij te dragen aan de vraagstukken en projecten in Amsterdam Zuidoost. In verschillende ‘Living Labs’ wordt geëxperimenteerd en worden innovaties getest. In deze labs werken bedrijfsleven, bewoners, overheid en onderzoekers samen.

Het Energie Lab Zuidoost is in 2020 opgericht door AMS Institute, TU Delft, de Hogeschool van Amsterdam en Universiteit van Amsterdam om zich te concentreren op de rechtvaardige energietransitie. Alle deelnemers moeten zich houden aan een manifest, zodat ze echt een maatschappelijke bijdrage leveren. Ook is met bewoners van de wijk een document opgesteld dat duidelijk maakt dat het gaat om sociale energietransitie. Zo is onder meer een moskee met 120.000 leden aardgasvrij gemaakt. Ook worden nu kerken geholpen om te verduurzamen.

Onderwijsvernieuwingen

In een andere sessie stond Community Service Learning centraal. Frederique Demeijer van de VU, Roos van Lin, Jorg Huijding van de UU, Anke Zwanenberg en Hanna Eppink van de WUR gingen in gesprek over de verschillende manieren waarop dit type onderwijs kan worden vormgegeven met maatschappelijke partners, docenten en studenten.

In een vervolgsessie werd ingezoomd op het perspectief van de docent. Frederique Demeijer, Geertje Tijsma van de VU, Hanneke Goosen van de HvA en Julie Kurris van het Comeniusnetwerk  gingen met elkaar en met de deelnemers in gesprek met vragen als: Wat vraagt het geven van maatschappelijk betrokken onderwijs van hen? Welke competenties hebben zij nodig? En hoe kun je deze competenties trainen? Maar ook: wat zijn de verschillen tussen docenten aan diverse kennisinstellingen? In verschillende kennisinstellingen worden immers weer verschillende eisen aan docenten gesteld.

Leertraject brede vaardigheden

In een andere sessie kwamen landelijke innovaties op het gebied van onderzoek en onderwijs aan bod, waar het CDKM-netwerk inspiratie uit kan putten. Zo deelden Erik Mooi van de UU en Miriam de Jager van de HAN hun expertise op het gebied van het Leertraject Brede Vaardigheden. In een landelijk leernetwerk werken zij samen met andere kennisinstellingen aan het beter laten aansluiten van hun onderwijs op een voortdurend veranderende samenleving en arbeidsmarkt. .

Partnerschappen

In de tweede ronde vertelde Rob Andeweg van de HvA over Amsterdamse partnerschappen tussen kennisinstellingen en gemeente. Daarbij kwam naar voren dat kennisinstellingen in toenemende mate een gewilde samenwerkingspartner zijn voor gemeenten. Het grote reservoir aan talentvolle studenten en de kwaliteit en onafhankelijkheid van het verrichte onderzoek zorgen ervoor dat uiteenlopende organisaties en bedrijven structurele vormen van samenwerking zoeken. Naast praktische, financiële en organisatorische aandachtspunten spelen ook inhoudelijke en ethische vragen een rol bij de keuze om voor duurzame samenwerking te gaan.

Pakkende verhalen over migratie

Een mooi partnerschap kwam naar voren in de sessie Pakkende verhalen over migratie. Kunstenaar & documentairemaker Ahmed Emin Batman en Boudewijn Koopmans van de UvA vonden een bijzondere samenwerking. Koopmans werkt sinds 2017 via de Amsterdam Time Machine, een onderzoeksproject van de Universiteit van Amsterdam, aan het digitaal tot leven brengen van de Amsterdamse geschiedenis. Emin Batman was met zijn project Tussen Tompouce en Baklava gestart met het vastleggen van pakkende verhalen van Turkse gastarbeiders in de Amsterdamse haven. Zijn vader verbleef als ongedocumenteerde gastarbeider in de flat die werd getroffen bij de Bijlmer-ramp. Daarna mocht hij officieel blijven. Daar raakte Emin Batman door geïntegreerd, die later werd geboren in Amsterdam. “Hoe zou mijn leven er anders hebben uitgezien? Wat zijn al die andere migrantenverhalen?” In zijn project sprak hij met 43 gastarbeiders. Hoe kun je die verhalen verbinden met informatie uit archieven, andere (museale) collecties zodat deze verhalen hun verdiende plek krijgen in de geschiedenis van de stad en kunnen bijdragen aan een beter begrip voor migranten in de stad? Daar hebben de Amsterdam Time Machine en studenten van de UvA bij geholpen.”

Werkplaatsen

Amsterdam kent 20 werkplaatsen, die vormen een belangrijke schakel in de lokale kennisinfrastructuur tussen onderzoek en beleid. Het is de ultieme samenwerking tussen stad en kennistelling. Welke impact wordt daarmee beoogd en gerealiseerd in de stad? Daarop gingen Caroline Nevejan, Chief Science Officer van gemeente Amsterdam en Marco Bik, Kennis- en onderzoek coördinator van gemeente Rotterdam dieper in tijdens een sessie waarin verschillende Amsterdamse én Rotterdamse voorbeelden voorbijkwamen.

Na de lunch konden de deelnemers kiezen uit drie excursies, een rondleiding door OBA Oosterdok, een rondleiding op het Marineterrein, -wat de afgelopen jaren is uitgegroeid van een technologisch innovatiedistrict met vooral startups tot een divers collectief van bedrijven en onderwijsinstellingen-, of een rondvaart langs de Roeterseilandcampus, Amstelcampus en Sluisbuurt van inHolland, UvA en HvA.

Nagenieten kan via de aftermovie die hier te vinden is.