‘Nacht van de Leraar: het creëren van ruimte en tijd’

In de stad Leiden wordt dit jaar voor de derde keer op rij de Nacht van de Leraar gehouden. Deze nacht, waarin al het moois van het onderwijs centraal staat, begon als initiatief van het ICLON: interfacultair centrum voor lerarenopleiding, onderwijsontwikkeling en nascholing van de Universiteit Leiden. Tijdens vele kennissessies ontmoeten studenten en leraren elkaar en ervaren ze het thema van de avond: Ruimte & Tijd. We spreken hierover met Annemarie Thomassen (ICLON) en Sanne van der Linden (Hogeschool Leiden), beide enthousiaste initiatiefnemers van de Nacht van de Leraar.

Annemarie Thomassen

Sanne van der Linden

Een korte voorstelronde

Annemarie: “Ik ben Annemarie Thomassen. Ik zit al 38 jaar in het onderwijs. Begonnen als docent, toen conrector geworden en vervolgens ben ik rector-bestuurder geweest van het Stedelijk Gymnasium in Leiden. Dit heb ik twaalf jaar gedaan. Ik ben nog altijd met veel plezier betrokken bij het onderwijs. Hedendaags bij het opleiden van leraren. Ik ben inmiddels alweer vijf jaar opleidingsdirecteur van de lerarenopleiding van de universiteit Leiden, het ICLON. Wij richten ons op studenten die een universitaire master hebben gedaan en daarna bij ons één jaar een educatieve master volgen. Daarmee behalen zij hun eerstegraads onderwijsbevoegdheid. Met deze bevoegdheid mogen ze lesgeven in de bovenbouw van het havo en vwo.”

Sanne: “Ik werk als projectleider bij het centrum Onderwijs & Innovatie van de Hogeschool Leiden. Ik doe daar verschillende soorten projecten, waaronder de Nacht van de Leraar. Mijn achtergrond zit vooral in het primair onderwijs. Ik ben ook docent geweest in het primair onderwijs. Ik heb vrijwel alle functies gehad binnen de school. Ik heb zelfs conciërgetaken gedaan bij een startende nieuwe school. Ik houd mij ook bezig met problematiek in het onderwijs. Het lerarentekort is bijvoorbeeld iets wat mij bezig houdt. Ik heb besloten om op de school van mijn dochter een dag in de week mijzelf aan te bieden als invalleerkracht. Op die manier wil ik een boodschap afgeven aan anderen die in mijn positie terecht zijn gekomen. De boodschap is: “blijf nou binding houden met de werkvloer, dan heb je ook de mogelijkheid om te helpen als het nodig is. Ik denk dat iedereen daar beter van wordt.”

Hoe is de Nacht van de Leraar ontstaan?

Annemarie: “De Nacht van de Leraar is ontstaan omdat er zo ontzettend veel gemopperd wordt. Het beeld bestaat dat het werken in het onderwijs ontzettend zwaar is. Toen dacht ik: ‘verdorie, het is een hartstikke mooi beroep, laten we het nou eens in een positief licht zetten.’ Juist de inspirerende kant van het verhaal over het leraarschap moet worden verteld. We moeten veel meer de positieve kanten van het lerarenvak belichten wanneer we het lerarentekort willen aanpakken. Jongeren moeten geënthousiasmeerd raken om het onderwijs in te gaan. Vanuit deze gedachten is het idee van de nacht ook ontstaan. Om echt de positieve kanten van het beroep te benadrukken.”

Sanne: “De eerste Nacht van de Leraar door het ICLON was een groot succes. Mensen waren heel enthousiast. Vanuit daar hebben meerdere partijen ook met elkaar besproken dit jaarlijks te willen doen. Ze hebben nu gezamenlijke verantwoordelijkheid en delen het evenement. Zo is het kartrekkerschap van het ICLON het tweede jaar overgenomen door de Hogeschool.”

Een mooi initiatief! Wat zijn de ontwikkelingen door de jaren heen geweest van de Nacht van de Leraar?

Sanne: “Het ICLON was initiatiefnemer en kartrekker het eerste jaar. Sinds het tweede jaar is de Hogeschool Leiden kartrekker. Zij organiseerden de Nacht van de Leraar ook het jaar erna. We hebben vervolgens besloten om het kartrekkerschap te rouleren. De Nacht van de Leraar wordt volgend jaar georganiseerd door ’t LEF: Leiden Education Fieldlab. Een andere ontwikkeling is dat er meer en meer partijen zijn aangesloten. We werken samen met: PROOLeiden, Hogeschool Leiden, mboRijnland, ICLON van de Universiteit Leiden, Scholengroep Leonardo da Vinci. We hebben dit jaar weer een nieuwe partij erbij: SCOL. Zij zijn verbonden aan het primair onderwijs en het voortgezet onderwijs. We hebben alle sectoren aan boord, van het primair onderwijs tot aan de universiteit. Wij zoeken hierdoor elk jaar naar een nieuwe invulling van de nacht. We starten daarvoor met een brainstormsessie met bestuurders van de betrokken partijen en een werkgroep van onder meer docenten. Er wordt gekeken naar de actualiteiten, zowel regionaal als landelijk Een huidig thema is bijvoorbeeld vrije ruimte binnen het curriculum. Uit de evaluatie van vorig jaar kwam naar voren dat leraren zochten naar ruimte en tijd, vooral om zichzelf te ontwikkelen binnen het veranderende lerarenvak. Dit jaar is mede daardoor het thema Ruimte & Tijd gekozen.”  

Welke invulling gaat er worden gegeven aan het thema Ruimte & Tijd?

Sanne: “Vorig jaar bleek dat veel deelnemers de ervaring hadden dat zij veel meer eigenaarschap konden nemen op het gebied van lesgeven en de invulling van het curriculum. Toen dachten wij: ‘als wij willen dat leraren veel autonomer gaan werken, dan moeten we meer ruimte en tijd geven om dat te kunnen doen’. Vanuit die gedachte is gekozen voor het thema Ruimte & Tijd. De programmalijnen zijn hier omheen ontwikkeld. Ons eerste programmalijn gaat over ‘jezelf’ als leraar. De tweede programmalijn gaat over de ander; de leerling, de groep, je collega’s. De derde programmalijn gaat over de omgeving. De omgeving waar je school in staat; de buurt, de ouders, de samenleving, dingen die er spelen. Op die drie programmalijnen is de nacht ontworpen. De organisatie die het organiseert, voegt elk jaar iets eigens toe. Vorig jaar heeft de Hogeschool het Open Space-karakter ingebracht. De faculteit educatie werkt hier veel mee. Bij Open Space is de ruimte zo ingedeeld dat er veel plek is om in te bewegen. Er zijn weinig tot geen vaste opstellingen. Mensen kunnen zelf bepalen hoe zij zich opstellen in de ruimte. Dit jaar doen we dit weer. We gaan iets heel spannends doen. We willen de deelnemers letterlijk de ruimte en tijd laten ervaren. We willen af van een aantal traditionele vormen in zo’n conferentie. Zo openen we niet in een theateropstelling, maar mensen kunnen zitten, staan, liggen, wat ze willen. Mensen krijgen ook vrije keuze in hun programma. We hopen te stimuleren dat mensen de vrijheid ten volle benutten. Dit jaar hebben we het Leids kwartiertje. Dat betekent dat na de eerste drie kwartier mbo-studentgastheer en -gastvrouw naar binnen lopen en op een fluitje blazen. Zij roepen dan ‘Leids kwartiertje’. Mensen kiezen op dat moment om te blijven of ze verlaten de ruimte van een sessie en gaan iets anders doen.”

Het heet de Nacht van de Leraar. Zijn er ook studenten bij betrokken?

Sanne: “Studenten van de pabo van de Hogeschool Leiden zijn betrokken bij de organisatie en de uitvoering. Dat is opgenomen in hun curriculum als keuzevak. Van mboRijnland zijn er studenten betrokken als gastheer en gastvrouw. Er zijn ook sessies waarbij studenten een thema vanuit school bespreken, zoals geluk onder studenten. Naast deze studenten, zijn er ook studenten van de pabo van Hogeschool Windesheim betrokken bij het programma. Zij laten zien wat hun ‘teachers college’ inhoudt.”

Je geeft aan dat er co-creatie plaatsvindt en dat dit erg waardevol is. Wat maakt de samenwerkingen zo succesvol in Leiden?

Annemarie: “Ik denk dat het succesvol is doordat we elkaar weten te vinden en elkaar kennen. We weten de sterke kanten van de verschillende partijen. Daar maken wij ook gebruik van. Ik werk nu bijna twintig jaar in Leiden en als ik het vergelijk met twintig jaar geleden is de onderlinge samenwerking enorm verbeterd. De kracht zit in de contacten en het gevoel ‘wij zijn Leiden en wij kunnen samen echt iets bereiken.’ Ook bij de organisatie van de Nacht van de Leraar waren de juiste mensen snel gevonden. Zo hebben we elk jaar weer een vol programma.”

Sanne: “Ik heb heel lang in Amsterdam gewerkt. Daar spelen hele andere dingen dan hier. Daar is in het primair onderwijs helaas veel meer concurrentie tussen schoolbesturen, waardoor de samenwerkingen moeilijker verlopen. In Leiden zijn we wat kleinschaliger, waardoor die concurrentiestrijd wegvalt. Wat mij ook opvalt is dat in Leiden veel energie en passie zit. Er zit visie bij de bestuurders van alle partijen. De Nacht van de Leraar is een mooi voorbeeld van een dergelijke samenwerking. De bestuurders proberen in zo’n eerder genoemde brainstorm organisatie overstijgend te werken om onder meer tot een gezamenlijke visie te komen. Naast de nacht van de Leraar zijn er meerdere voorbeelden. De gemeente speelt daar ook een hele belangrijke rol in. Die kiest er heel duidelijk voor om partner te zijn en niet om een leidende rol aan te nemen. Dat zie je terug in de innovatiesubsidie die zij jaarlijks uitgeven. De aanvraag mag alleen gedaan worden wanneer je dit samen met een partner uit een andere organisatie doet. Het jaagt aan om samen te werken met anderen en het zorgt ervoor dat wij elkaar veel meer vinden.”

Tot slot: Wat heeft de Nacht van de Leraar jullie opgeleverd?

Annemarie: “Samen met de VO-raad bedachten wij het beroepsbeeld van de leraar. In de fase na de master ontwikkelen de studenten zich verder. Met het beroepsbeeld van de leraar laten wij zien welke carrièrepaden er zijn. Vorig jaar heb ik dit samen met Bas de Wit (Teamleider professionele schoolorganisatie bij de VO-Raad) gepresenteerd. Na de presentatie gaf een toeschouwer aan dit te herkennen, maar hij miste nog een pad waar de leraar de ruimte krijgt om zichzelf te ontwikkelen. Dat vond ik een hele mooie aanvulling en dat pad is dus dit jaar in het schema opgenomen.”

Sanne: “Wat mij fascineerde vorig jaar is iets wat ik niet had verwacht. Ik ben veel bezig geweest met de ontmoeting van de leraren. We werken ook samen met mbo-studenten en met pabo studenten. De mbo-studenten zijn gastvrouw/gastheer voor elk lokaal. Zij laten mensen binnen en ondersteunen de sessieleiders. De pabo studenten helpen in de organisatie. Tijdens de Nacht van de Leraar ontstond een match tussen de pabo student en een gastvrouw. Als de mbo-studenten ergens tegenaan lopen, dan bellen zij een pabo student. Die twee groepen vonden elkaar helemaal. Ze zaten bij elkaar aan tafel en voerde gesprekken over hoe het er bij hen op school aan toegaat. Daar had ik helemaal niet over nagedacht, dat daar ook nog een enorme win-win-situatie is. Ik vond het al heel mooi dat we studenten uit allerlei lagen hadden betrokken in de organisatie, maar nu ontstond er een samenwerking waarbij studenten elkaar hielpen bij de verbreding en verdieping van hun studie door de uitwisseling van kennis. We gaan er dit jaar dus ook meer aandacht aan besteden door ze aan elkaar te koppelen.”

Foto: Nacht van de Leraar | Fotograaf: Frank Hoyink