“Ontwerpers zijn cruciaal om gezamenlijke belangen, knelpunten en kansen inzichtelijk te maken”

De City Deal Openbare Ruimte heeft de afgelopen drie jaar laten zien hoe cruciaal een integrale aanpak van opgaven is voor de ontwikkeling van leefbare steden. Ontwerpkracht en kennisuitwisseling speelden een centrale rol in de City Deal, inclusief een heuse ateliermeester. ‘Ontwerpers zijn cruciaal om gezamenlijk belangen, knelpunten en kansen inzichtelijk te maken.’ Het succes krijgt een vervolg op een nieuw kennisplatform, dat op de Dag van de Stad wordt gelanceerd.

De keuze voor het gebruik van ontwerpend onderzoek binnen deze City Deal was vanzelfsprekend, vertelt Marleen de Ruiter, kwartiermaker bij de City Deal, werkzaam bij het ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening. Het idee voor de City Deal kwam zelfs voort uit eerdere ontwerpende onderzoeken -zoals die naar een integrale aanpak in wijken. “De belangrijkste les uit dit onderzoek was dat het noodzakelijk is om in die wijken meerdere opgaven tegelijkertijd aan te pakken. Dit is cruciaal om effectief binnen de bestaande ruimte, budgetten en tijd te kunnen werken. Ontwerpers zijn cruciaal om gezamenlijke belangen, knelpunten en kansen inzichtelijk te maken.”

Marleen de Ruiter

Ruimtelijk inzichtelijk

En laten er nou net in de City Deal en de community daaromheen relatief weinig ontwerpers betrokken zijn. Het waren vooral procesmanagers, projectmanagers, techneuten en beheerders, dus mensen vanuit een vrij technisch procesmatig, financiële of juridische achtergrond. “Dat is eigenlijk gek, want juist bij de openbare ruimte zou je ontwerpers verwachten”, gaat De Ruiter verder. “Het gaat altijd over maaiveldinrichting en ‘waar komen de bomen, hoe breed is het plein, waar zit het straatmeubilair?’ Juist nu je merkt dat de opgaven die nu urgent zijn, zoals klimaatadaptatie, de energietransitie, de warmtetransitie, allemaal onderwerpen zijn die in de openbare ruimte een plek moeten krijgen, is de vraag naar ontwerpers groot. Want waar ze samenkomen kom je alleen maar verder als je het ruimtelijk inzichtelijk kunt maken. En daar heb je die ontwerpende blik en die verbeelding echt voor nodig. Alleen dan zie je de gezamenlijke belangen, knelpunten en kansen bij elkaar.”

Ateliermeester

Om de zes ontwikkelteams binnen de City Deal, die elk een eigen aspect onderzochten van de bovengronds én ondergrondse openbare ruimte, te helpen ging Thijs van Spaandonk het laatste anderhalf jaar van de City Deal aan de slag als ateliermeester. Van Spaandonk, architect en medeoprichter van Bright, een research & development laboratorium voor onze leefomgeving, ontdekte en bewaakte als ateliermeester de rode raad in de verschillende ontwikkelteams. Daarnaast bleef hij het belang van een integrale aanpak van de openbare ruimte onder de aandacht brengen. “Mijn rol was om het samenhangende verhaal te creëren en een bredere visie op de stad te ontwikkelen. Wat is het integrale verhaal dat we proberen te vertellen? Waarom is die integrale aanpak in de openbare ruimte nou zo belangrijk? Waar bestaat die dan uit? Wat bedoel je dan precies met integraal? Wie moet er iets mee?”

De komst van de ateliermeester was ook echt nodig, vult De Ruiter aan: “Zelfs in de City Deal merkte je dat we het thema met werklijnen en ontwikkelteams alweer in stukjes gingen opknippen. Dat is ook normaal, want je kan niet aan alles tegelijkertijd werken. Maar op een gegeven moment wil je dat alles weer bij elkaar wordt gebracht. En dat doe je het liefst zo beeldend mogelijk. Dat werkt beter dan een nota schrijven. Visuele representatie speelt dan ook een belangrijke rol, en dat is waar de ateliermeester in beeld komt. Hij helpt om ideeën en oplossingen tastbaar te maken, en is bij uitstek de persoon die alles bij elkaar brengt en gezamenlijk de denkkracht organiseert.”

Thijs van Spaandonk (Foto: Wijnand van Til)

Eén grote spaghettisoep in de grond

Een van de inzichten die naar voren kwam door de ontwerpkracht in de City Deal, is de complexiteit van de ondergrondse infrastructuur. De Ruiter en Van Spaandonk beschrijven hoe Bright in staat was om deze complexiteit inzichtelijk te maken. Door het visueel weer te geven, konden ze betere gesprekken voeren met bestuurders en andere betrokkenen. Het idee was om niet alleen juridische documenten te presenteren, maar om het verhaal toegankelijker te maken. De Ruiter: “Bright heeft toen voor ons inzichtelijk gemaakt wat er eigenlijk in de ondergrond is gebeurd door de jaren heen; doordat er steeds systemen bijkomen is in de ondergrond een soort spaghettisoep van allerlei kabels en leidingen ontstaan. Ze hebben laten zien dat de regelgeving eigenlijk nooit op de goede manier is meegegroeid. Wat betekent dat voor de verschillende manieren van de stad ontwikkelen? Door het mooi inzichtelijk te maken, konden we het verhaal opeens wel goed vertellen  richting bestuurders en buitenwereld.”

Experts vanuit de gemeenten

Wat de City Deal vooral succesvol maakte, gaat Van Spaandonk verder, was de betrokkenheid en praktische samenwerking van experts vanuit de twaalf gemeenten. “Die vonden elkaar in het uitwisselen van kennis en best practices. Deze uitwisseling heeft echt geleid tot nieuwe inzichten en verbeterde aanpakken, en intensieve samenwerking. Wij hoefden dat proces alleen maar te faciliteren. Het ging vaak om zulke complexe opgaven dat we de experts niet inhoudelijk hoefden te ondersteunen, maar ons konden concentreren op onderzoekend optreden, de belangen bij elkaar brengen en daar vervolgens de rode draden uit halen.”

Nieuw platform voor integrale samenwerking

De succesvolle uitwisseling van kennis uit de City Deal krijgt nu een vervolg op het platform ISOR (Integrale Samenwerking Openbare Ruimte), dat op 4 november wordt gepresenteerd op de Dag van de Stad. “Het is zo belangrijk dat we een platform hebben waar we deze kennis kunnen samenbrengen.”, stelt De Ruiter. “Er zijn veel departementen betrokken bij de openbare ruimte en we willen niet dat gemeenten telkens weer ergens anders moeten aankloppen.”

Het platform ISOR biedt gemeenten een plek om hun kennis te delen en het organiseert korte, actiegerichte sprints om nieuwe kennis te ontwikkelen. Ook vind je informatie in de vorm van een e-learnings, webinars of workshops. “Hier kunnen mensen terecht met al hun vragen in de openbare ruimte, juist als die niet sectoraal zijn, maar integraal,” voegt Van Spaandonk toe.

Ontwerpkracht heeft zich dus echt bewezen in de City Deal Openbare Ruimte. Van Spaandonk gelooft dat het ook in andere, toekomstige City Deals een belangrijke rol kan spelen en niet alleen als er een ruimtelijke component bij komt kijken. “Verbeeldingskracht helpt om concrete plekken en gevolgen van bepaalde doelen zichtbaar te maken,” zegt hij. “Dit helpt om de dialoog te bevorderen en om sneller tot actie over te gaan.”