‘Opschaling’ toverwoord in inspirerend Reuring!Café over City Deals

‘Dealen met Stedelijke vraagstukken’. Dat was op dinsdag 10 maart het onderwerp van het 99e Reuring!Café, de muzikaal omlijste talkshow van de Vereniging voor Overheidsmanagement (VOM).

Centraal staan deze avond de City Deals van Agenda Stad, waarin steden gelijkwaardig met het Rijk, ondernemers en andere instellingen samenwerken aan gemeenschappelijke stedelijke opgaven. VOM-voorzitter Mark Frequin opent de drukbezochte bijeenkomst in de Glazen Zaal in Den Haag door ‘gastheer’ Chris Kuijpers, directeur-generaal Bestuur, Ruimte en Wonen bij BZK, voor te stellen. Die introduceert, nadat hij schetst hoe steden sinds de decentralisatie van overheidstaken steeds belangrijker zijn geworden, de vier ‘bankgasten’. Achtereenvolgens vertellen zij over hun betrokkenheid bij het thema.

DG Chris Kuijpers (Foto’s VOM)

Onderzoeker Suzanne Potjer van de Urban Futures Studio geeft aan dat complexe maatschappelijke vraagstukken een innovatieve aanpak vereisen. “Leren en experimenteren is ongelooflijk belangrijk en dat gebeurt in City Deals.” Ondernemer Robin Berg van We Drive Solar is betrokken bij de City Deal Elektrische Deelmobiliteit. De City Deal was volgens hem cruciaal in het opschalen van zijn initiatief met elektrische deelauto’s die via laadpalen energie terug leveren aan de woning. “Dankzij de City Deal is de elektrische deelauto niet alleen meer in Utrecht, maar in vele steden terug te vinden.”

Burgemeester Marja van Bijsterveldt van Delft is betrokken bij de City Deal Kennis Maken, waarin 19 kennissteden zorgen dat steden en kennisinstellingen elkaars kracht beter benutten. Zij roemt de ‘living labs’, kleinschalige experimenten binnen de stad, die daardoor ontstaan. Hans Mommaas is directeur van het Planbureau voor de Leefomgeving. Zijn hart gaat sneller kloppen van de veerkracht van steden die toekomstige opgaven met creativiteit en ontwikkelvermogen tegemoet treden.

Hans Mommaas, Suzanne Potjer, Robin Berg en Marja van Bijsterveldt (vlnr). De bankgasten van het 99e ReuringCafé (Foto’s VOM)

Suzanne Potjer geeft een voorbeeld van een experiment of ‘’living lab’ en kiest daarvoor opmerkelijk genoeg een dorp. In het Friese Reduzum lieten bewoners eind jaren tachtig al samen een windmolen plaatsen, om met de opbrengst de gevolgen van bevolkingsdaling te bestrijden, bijvoorbeeld door een schoolbus aan te schaffen. Host Chris Kuijpers vraagt zich af of je voor experimenteren een City Deal nodig hebt. Robin Berg geeft aan dat de opschaling van de elektrische deelauto’s, van de Utrechtse wijk Lombok naar andere Nederlandse steden, zonder de City Deal niet mogelijk was geweest. Omdat de City Deal een gemeenschappelijk kader biedt en de samenwerking met gemeenten ondernemers als Berg bestuurlijke steun biedt.

Geen zak geld

Debatleider Frequin merkt op dat steden zelden leren van elkaars lessen. Bovendien krijgen steden die deelnemen aan een City Deal niet ‘een zak geld’. Volgens Mommaas schuilt hierin juist deels de kracht: een City Deal is een ‘coalition of the willing’, omdat deelnemers niet gedreven worden door geld. Wanneer er geld is, kan dat bovendien tot onderlinge concurrentie leiden. Potjer voegt toe dat pioniers in City Deals weliswaar intrinsiek gedreven worden, maar dat ook zij ‘een handje geholpen moeten worden’. “Anders groeit het niet. Dus het gaat meer om de vraag wannéér en geld is.”

Gespreksleider Mark Frequin, voorzitter van VOM en buitengewoon adviseur Publiek Leiderschap bij de ABD

Frequin constateert dat Nederland beter is in kleine experimenten dan grote roll outs. Is dit ook een beperking voor City Deals? Volgens Mommaas moet er ook ‘verticaal’ geleerd worden en moet het Rijk dit stimuleren. Chris Kuijpers illustreert dat het Rijk meer experimenteerruimte biedt en dat de Omgevingswet hier een goed voorbeeld van is. Potjer wil ‘de reguliere orde wat openbreken’ en meent dat kleine ideeën geïnstitutionaliseerd moeten worden om ze te kunnen laten groeien. Van Bijsterveldt haakt hierop aan en bepleit een structurele regeling voor experimenten. Ook raadt ze BZK aan te monitoren of geleerde lessen wel gedeeld worden, al constateert ze dat dit op grote evenementen zoals de Dag van de Stad wel gebeurt.

Opschaling

Het vraagstuk Opschaling – hoe vergroten we de reikwijdte van inzichten uit succesvolle City Deals – blijft de gemoederen bezighouden. Hans Mommaas meent dat experimenten alleen iets opleveren als dit door het Rijk gefaciliteerd wordt, terwijl Kuijpers meent dat een kenmerk van experimenten is dat ze mogen mislukken. Iets dat voor ‘Den Haag’ moeilijk is en het daarom kwetsbaar maakt. Robin Berg merkt op dat hij nu in elke gemeente opnieuw meermaals moet uitleggen waarom hij laadpalen wil plaatsen. Het Rijk kan helpen dit te stroomlijnen.

De Rotterdamse stadsdichter Dean Bowen (Foto’s VOM)

Als na de pauze met muzikaal intermezzo door de Wizards of AZ en een gloedvolle voordracht van de Rotterdamse stadsdichter Dean Bowen de zaal de microfoon krijgt, wil Froukje Idema van de City Deal Voedsel op de Stedelijke Agenda weten wat dit ínstitutionaliseren of ‘borgen’ zoals Van Bijsterveldt het noemt – vraagt van bestuurders. Lef wellicht? Volgens Van Bijsterveldt is lef sowieso nodig omdat de traditionele aanpak niet meer werkt en de zoektocht naar nieuwe samenwerkingsvormen nu eenmaal lef vergt. Kuijpers wil ervoor waken om experimenten generiek te maken. Dat zou geen recht doen aan regionale verschillen. Maar volgens Van Bijsterveld is ruimte bieden aan City Deals juist erkennen hoe divers en verschillend alles binnen Nederland is.

Vanuit de zaal merkt Marc Noordhoek van de City Deal Zicht op Ondermijning nog op dat City Deals resultaten mogelijk maken die steden niet in hun eentje kunnen realiseren. Zo wilden Amsterdam en Rotterdam beide graag ondermijningsrisico’s in kaart brengen, maar konden ze dat niet individueel. Door de samenwerking met andere steden, ministeries en instanties is het wel gelukt, zoals te zien is op Zichtopondermijning.nl.

Aandacht van een volle zaal (Foto’s VOM)

Mark Frequin sluit de discussie af met een laatste ronde onder de gasten. Kuijpers benut de gelegenheid om de mensen die werken aan City Deals te bedanken. En hij neemt als huiswerk mee dat soms wettelijke aanpassingen nodig zijn om opschaling mogelijk te maken. Van Bijsterveldt sluit zich hierbij aan. Potjer bepleit dat een goede overheid haar eigen ruimte voor vernieuwing organiseert en Mommaas roept nogmaals op tot ‘verticaal leren’. Berg roept in herinnering, in de onzekere tijden vanwege het Coronavirus, dat een crisis kansen biedt om andere vraagstukken prioriteit te geven.

Frequin bedankt de gasten en bezoekers en kondigt aan dat in het honderdste Reuring!Café premier Rutte te gast zal zijn en om te spreken over het thema Leiderschap. Tijdens de aansluitende borrel en het buffet, wordt nog lang nagepraat over City Deals.