Slotbijeenkomst City Deal ‘Zorg voor Veiligheid in de Stad’

Vrijdag 1 november werd in de voormalige Koepelgevangenis in Breda de slotbijeenkomst gehouden van de City Deal ‘Zorg voor Veiligheid in de Stad’. De projectleiders van de betrokken gemeenten (Almere, Breda, Maastricht, Nijmegen, Tilburg en Zoetermeer), stuurgroepleden en vertegenwoordigers van de ministeries van Veiligheid en Justitie, Sociale Zaken en Werkgelegenheid en Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties kwamen bijeen om zowel terug te blikken op de CityDeal als vooruit te kijken.Hoe geef je als gemeente de samenwerking tussen het zorg- en veiligheidsdomein vorm? Hoe bouwen beide domeinen samen aan een sterke combinatie? En welke aanpakken voorkomen daadwerkelijk persoonlijk leed van daders en slachtoffers, en de daarbij horende hoge maatschappelijke kosten? De CityDeal Zorg voor Veiligheid in de Stad bood de afgelopen 2,5 jaar de ruimte om hiermee te experimenteren.

Bijna 2,5 miljoen mensen

De voormalige Koepelgevangenis bleek een indrukwekkende locatie. Na een rondleiding door de vele naargeestig lange gangen hield Michiel Vermaak, arts voor Verstandelijk Gehandicapten, een presentatie over de wereld van zorg en veiligheid en licht verstandelijk beperkten. Dat zijn mensen waarvan bekend is dat ze extra kwetsbaar zijn voor het ontwikkelen van crimineel gedrag. Ze zijn dan ook oververtegenwoordigd in de gevangenispopulatie. Maar wie zijn die LVB’ers precies?
Al meer dan honderd jaar proberen psychiaters met IQ-tests de doelgroep af te bakenen. Het probleem met die tests is echter dat hij eigenlijk is ontwikkeld voor mannen met een westerse cultuur. Dus wat meet je nou eigenlijk? Volgens Vermaak is bij de IQ-tests meer focus nodig op sociaal-emotionele intelligentie, zoals aanpassingsvermogen, het kunnen improviseren en een netwerk onderhouden. Wanneer we bij gebrek aan beter toch het IQ als maatstaf nemen dan zijn er in ons land bijna 2½ miljoen mensen die met een IQ-score tussen 50 en 85 voldoen aan het criterium licht verstandelijk beperkt. Een heel grote groep, vindt Michiel Vermaak zelf ook. Een groep die een steuntje nodig heeft in onze complexe ‘talige’ samenleving om het risico op het ontstaan van problemen en vervolgens afglijden in criminaliteit te minimaliseren.

Het verhaal van Farid

Michiel heeft ze intensief begeleid, bij onder andere Havenzicht en bij het Zorg- en Veiligheidshuis in Rotterdam. Mensen als Farid. Farid stal fietsen om zijn cocaïneverslaving te kunnen financieren. Daardoor zat hij vaak kortere tijd in de gevangenis. Zodra hij vrijkwam begon zijn oude leventje weer. Ondertussen heeft hij 10 van zijn 30 levensjaren in de gevangenis gezeten. Michiel constateerde dat Farid niet zelfstandig is. Deze protesteerde heftig. “Natuurlijk ben ik dat wel. Ik maak zelf mijn bed op!” Maar Farid kan zijn leven buiten de gevangenis niet beheersen. Alleen in een gecontroleerde omgeving als een gevangenis lukt hem dat.
Mensen als Farid hebben vaak te maken met meer dan één probleem tegelijk en worden meestal al langere tijd door hulpverleners begeleid. “Ze hebben geleerd hoe ze daarmee moeten omgaan, om toch hun eigen leven te kunnen blijven leiden. Ze raken makkelijk verslaafd en weten dat onder normale omstandigheden vrij goed te verbergen”, aldus Vermaak. “Maar in stressvolle situaties gaan ze vaak weer in de fout. Terug naar de gevangenis, die beschermde, gestructureerde wereld waar de hulp nabij is.” De meestal hoger opgeleide hulpverleners reageren te veel op de uiterlijke symptomen die ze bij mensen als Farid zien. Een echt begrip waarin mensen als hij leven, hebben ze volgens Vermaak niet.
Michiel Vermaak noemt dat het ‘Star Trek-syndroom’. Farid en de hulpverleners kijken naar elkaars werelden, maar kunnen elkaar niet echt bereiken of begrijpen. Vermaak wenst daarom iedereen die net als Farid in deze uitzichtloze situatie zit een mentor toe. Sterker nog, hij vindt dat LVB’ers er recht op hebben dat er iemand een (lange) periode naast ze blijft staan. En ze zo beter motiveert om door te gaan met leven in die andere wereld, de wereld buiten de gevangenis. De voor de hand liggende vraag is of dat niet heel wat kost. “Ja, vast”, aldus Vermaak, “maar in de gevangenis zitten kost ook heel wat.”

Knelpunten

Wat doe je als uit een kostenbatenanalyse blijkt dat de kosten en de baten niet bij dezelfde partij terechtkomen? Dat blijft lastig, geven de steden aan. Het ‘terugverdien’-effect is dan lastig hard te maken bij de investeerders. Tijdens de afsluitende lunch kwamen meerdere zaken ter sprake die voor moeilijkheden hebben gezorgd in de experimenten. Gegevensdeling bijvoorbeeld. Onwetendheid over wat nu precies wel en niet mag heeft er in enkele experimenten voor gezorgd dat de informatieoverdracht tussen hulpverleners lastig op gang kwam.
Ook hardnekkige culturele verschillen tussen betrokken (keten)partijen maken dat het ‘not invented here’-syndroom nog steeds bestaat. Daar moeten we van af. Stuurgroeplid Lisette de Bie: “Het is belangrijk dat we zorgen dat mensen met problemen daadwerkelijk geholpen worden. Dát moet centraal staan en niet de systemen of organisaties. Voor mensen met complexe, gestapelde problemen die in de criminaliteit dreigen te belanden of daar sneller slachtoffer van worden, is hulp nodig.” Die hulp kan vaak met diverse overheidsinstanties meer als één geheel en eenvoudiger georganiseerd worden. Soms is drang en dwang nodig om tot verbetering en veiligheid te komen. De Bie: “Het gaat om de gouden combinatie van repressie en preventie, waarbij vroegsignalering essentieel is.”

Volgende keer nog beter

Het ontbrak de aanwezigen niet aan goede voornemens en plannen voor vervolgacties. De CityDeal heeft de deelnemers duidelijk gemaakt dat het belangrijk is om de effecten van experimenten meetbaar te maken. Meer werken met bewezen effectieve interventies. Ook na de CityDeal zullen de leden van de project- en stuurgroep bevlogen blijven zoeken naar betere zorg die bijdraagt aan een hogere mate van veiligheid. Naar aanleiding van het verhaal van Vermaak zullen zij hierbij ook goed rekening houden met de LVB-doelgroep. Zijn verhaal heeft indruk gemaakt.

Meer informatie over deze City Deal en de opbrengsten? Klik op de pagina van de City Deal ‘Zorg voor Veiligheid in de Stad.