Stadsambassade in Lissabon: actief burgerschap nodig

Van 12 tot en met 15 maart organiseerde Pakhuis de Zwijger een werkbezoek aan Lissabon, in samenwerking met het Portugese Academia Cidadã. Een internationale groep uit verschillende organisaties binnen Europa ging mee.

De naam Academia Cidadã betekent de Burgerschap Academie en heeft als doel om actief burgerschap te bevorderen. De beweging is in maart 2011 ontstaan, na één van de grootste burgerprotesten in de geschiedenis van Portugal: op 12 maart 2011 gingen een half miljoen mensen de straat op in Lissabon, om massaal te protesteren tegen de enorme jeugdwerkloosheid in de stad als gevolg van de crisis, bezuinigingen en politieke corruptie.

Na deze dag richtten de organisators João Labrincha en Pedro Santos de Academia Cidadã op. De academie richt zich op mensenrechten, niet-formeel onderwijs en de kruisbestuiving tussen verschillende duurzame initiatieven in het hele land. Tijdens het werkbezoek lieten ze verschillende sociale initiatieven zien in Lissabon, en openden ze de ‘stadsambassade Lissabon’.

Europees netwerk van stadsambassades
De reis vond plaats in het kader van de ambitie om tussen 2014 en 2016 een Europees netwerk van stadsambassades te bouwen binnen 28 hoofdsteden in de Europese Unie. In die stadsambassades zitten diverse ‘stadmakers’ die zich betrokken voelen bij de ontwikkeling van de stad, zoals creatieve ondernemers, jonge professionals, wetenschappers, ambtenaren en onderwijsinstellingen.

Door de economische en ecologische crisis van de afgelopen tien jaar, zijn er veel kleinschalige particulieren initiatieven in opkomst in de Europese steden. Ze organiseren bijvoorbeeld alternatieve gezondheidszorg, creëren werk, beginnen technische startups, verbeteren met verschillende partners publieke ruimtes of verbouwen lokaal voedsel. Hoewel dit allemaal hele uiteenlopende initiatieven zijn, is er toch een overeenkomst. Want de vraag dient zich aan: van wie is de stad? Wie heeft de bevoegdheid om dingen te veranderen, in onze democratische samenleving? De oude bureaucratische top-down instituten botsen soms met de bottom-up burgerinitiatieven en het is nodig dat men van elkaar leert.

Typerend DNA van Portugezen
Eén van de initiatieven in Lissabon is Lisbon Sustainable Tourism, een kleine groep mensen die duurzaam toerisme organiseert in Lissabon. Joana Jacinto is hiervan de initiatiefnemer en ze neemt toeristen mee op verantwoorde rondleidingen en door minder bekende wijken. Het geld dat hiermee verdiend wordt, gaat naar kwetsbare burgers, zoals groepen ouderen en gehandicapten, of naar jongeren in de buitenwijken van Lissabon. Ze geven ook groepen ouderen gratis dezelfde rondleidingen door de stad, zoals ze dat voor toeristen doen. “Zodat ze ook een positieve ervaring krijgen bij hun stad, net zoals de toeristen.”

Joana vertelt over het ‘DNA’ van de Portugezen: “Koning Sebastiaan was een Portugese koning die als kind aan de macht kwam. De legende gaat dat hij zijn stempel heeft gedrukt op de hedendaagse Portugese identiteit.” Ze wijst op het beeld in de gevel van het stationsgebouw in het toeristische hart van Lissabon. “Hij trok ten strijde in een kruistocht tegen de Moren in 1578 toen hij 24 jaar oud was, maar hij verdween en zijn lichaam is nooit gevonden. Hierop volgden vele jaren van politieke onrust: het Portugese volk wachtte op koning Sebastiaan om terug te keren en hen te redden. Dit is typerend voor het DNA van het Portugese volk, we hebben de neiging om achterover te leunen met onze armen gekruist en te wachten tot iemand ons komt redden. We hebben zelfs een woord om deze mentaliteit te beschrijven: Sebastianisme.”

Die afwachtende houding heeft ervoor gezorgd dat de economische crisis er in Portugal zwaar heeft ingehakt. Daarbij heeft ook de corrupte politiek ervoor gezorgd dat het vertrouwen in het bestuur is verdwenen. Alleen actief burgerschap lijkt hierin verandering te kunnen brengen.

Portugese diensten in handen van China
Veel openbare voorzieningen zijn geprivatiseerd. Vooral omdat dit tot veel overnames door Chinese bedrijven heeft geleid, inclusief reorganisaties, ontslagen en prijsverhogingen, heeft dit veel irritatie onder de bevolking veroorzaakt. Zo is de voormalige nationale elektriciteitsmaatschappij in 2012 verkocht aan een consortium dat deels in handen is van de Chinese staat. “Op deze manier is het eigenlijk van onze staat naar een buitenlandse staat overgegaan”, zegt Pedro Santos van Academia Cidadã.

Naast de energievoorziening heeft Portugal ook de post en het water geprivatiseerd. De prijzen zijn daardoor astronomisch gestegen. “De vraag is wat de Portugese overheid kan en moet doen om de komst van buitenlandse investeringen te reguleren, en te zorgen dat de inkomsten uiteindelijk ten goede komen aan onze inwoners.”

LX Factory
Toch zijn er ook positieve ontwikkelingen gaande. Zo is een voormalige textielfabriek uit 1846 aan de voet van Lissabon, aan de rivier de Taag, omgetoverd tot industriële broedplaats voor creatieve ideeën.

Het gebied heet LX Factory (de afkorting voor Lissabon is LX). De uitstraling van vroeger is bewaard gebleven, maar de plaats is veranderd in een creatieve hub, bijna een dorp. Hier kan men gemakkelijk samenwerken, creëren, eten en drinken. Er zijn cafés, galeries, en een mooie boekwinkel waar de oude drukpers als bezienswaardig object is blijven staan. In LX Factory komen hipsters om gezien te worden, maar er zitten ook maatschappelijke organisaties in en kleine bedrijven die voordelig werkruimte kunnen huren.

Lees meer over de Field Trip Lisbon en over het Europese netwerk van stadsambassades op Cities in Transition