Van ouderenzorg naar ouderentoekomst betekent van probleem naar kans, verslag sessie 12 maart 2021

In de tweede ronde deelsessies staan we onder andere stil bij het thema Ouderenzorg. Dat lijkt misschien een onderwerp dat ver af staan van de studenten waar we ons in de City Deal Kennis Maken op richten, maar Ouderenzorg is bij uitstek één van de maatschappelijke opgaven die vraagt om meer participatie en betrokkenheid vanuit de samenleving, dus ook van kennisinstellingen.

Dat betoogt adjunct-directeur van Actiz, de brancheorganisatie van Ouderenzorgorganisaties, Charlotte Vromans. Die door de host van deze sessie, Wiro Kuipers, aan ons wordt voorgesteld.

Charlotte vertelt dat Actiz 400 zorginstellingen vertegenwoordigt die zich bezighouden met ouderen en chronisch zieken, zoals verpleeginstellingen en thuiszorgorganisaties. Voor Actiz is de vraag ‘hoe houd je de zorg toekomstbestendig en betaalbaar?’ cruciaal. En Charlotte schetst dat er daarvoor echt het nodige zal moeten veranderen. “We zien dat we de zorg zoals die nu geleverd wordt, niet kunnen volhouden. Corona is daar ook een goed voorbeeld van. We zien barsten in wat we kunnen doen. Niet zozeer door het geld, maar door het aantal beschikbare zorgverleners. De zorgvraag neemt doen, het aantal mensen in de zorg neemt af.”

Dit is een pittige constatering, weet Charlotte. Ook gezien de beeldvorming en aannames rond ouderenzorg. In Nederland vinden we dat de ouderenzorg een verantwoordelijkheid is van de zorg en van de overheid, niet van de samenleving. En dat is een struikelblok als je weet dat die zorg in de huidige vorm al in 2030 niet meer geleverd kan worden. Maar schreeuwen dat het huis in de fik staat is niet voldoende. Het is beter om over dingen na te denken als ze er nog niet zijn, maar je merkt dat mensen er nog niet over willen praten.

Discussies over ouderenzorg vervallen gauw in systeemdiscussies, terwijl het in hart van de maatschappij moet zitten. De demografische gegevens over 2015-2040 zijn klip en klaar en de demografie verander je niet. Een groot probleem is de beeldvorming. Er wordt vaak naar ouderen gekeken alsof ze alleen maar geld kosten, terwijl ouderen nog een mooi zinvol leven kunnen leiden en veel kunnen toevoegen. In de media worden ouderen en kwetsbaren vaak op één hoop gegooid en wordt er voorbijgegaan aan die waardevolle bijdrage. De focus ligt op anderen langer thuis laten wanen, maar dit vraagt aandacht voor het sociale netwerk en dus voor een maatschappelijke betrokkenheid.

Charlotte benadrukt dat het er niet om gaat dat de sector de verantwoordelijkheid niet wel nemen. Maar er is echt een structurele andere oplossing nodig. De hoeveelheid Corona-besmettingen in verpleeghuizen toont hun kwetsbaarheid al aan. Soms leidt dat tot de indruk dat de zorg in Nederland niet goed geregeld is, maar in benchmarks staan Nederland steevast in de top-10.

Omdenken

Charlotte bepleit een omdenken, van Ouderenzorg naar Ouderentoekomst. “Ouderen hebben een belangrijke plek in onze maatschappij. We willen de wederkerigheid meer uitlichten.” Veel opa’s en oma’s vaken wekelijks hun kleinkinderen op en verlichten zo de tekorten in de kinderopvang. Banengroei wordt bejubeld in andere sectoren maar niet in de zorg, terwijl ouderenzorg ook een motor van economische groei kan zijn.

Daarom heeft Actiz contact gezocht met onderwijs en wetenschap en gekozen voor een ‘Water’-frame: Wat als we de ouderentoekomst zien als een vloeibare, beweeglijke toekomst waarin we continu bereid zijn ons aan te passen, mee te bewegen en te reageren? Kortom: wat als we met de ouderentoekomst omgaan zoals we met water omgaan?

Dat vraagt onder andere de bereidheid om continu mee te bewegen met de vraag. Dat is een beetje on-Nederlands, omdat we hier graag alles tot in de puntjes regelen en dichttimmeren in kwaliteitskaders en hoofdlijnenakkoorden. Aanpassingsvermogen is ook een belangrijk kenmerk van goed waterbeheer.

Er zijn al veel goede initiatieven die kijken naar een andere invulling van de zorg voor ouderen, maar die vragen nog niet altijd om een maatschappelijke bijdrage. In de verschillende Denkkamers waar Actiz met het onderwijs, de wetenschap en andere partijen in participeert, zijn verschillende oplossingsrichtingen bedacht. En het leidt tot ontdekkingen van prachtige lokale initiatieven. Dat past, in de watermetafoor, ook bij de visie van Actiz: “We kunnen wel een Deltamodel ontwerpen, maar ons idee is dat je overal in het water alvast wat zandzakjes kunt gaan neerleggen.

Daarnaast is het belangrijk om wederkerigheid te creëren, onder andere door de hulpvraag om te draaien, bijvoorbeeld:

• Van schaarste en weerstand in aanbod naar mensen in staat stellen om taken op te pakken
• Bevroren CAO’s en contracten uit krappe, gesloten arbeidsmarkt flexibel en wendbaar maken
• Positieve effecten van thuiswerken vasthouden en stimuleren
• Aantrekkelijk en menselijk maken van technologie thuis
• Het betrekken en enthousiasmeren van servicediensten in de wijk.

Praat vandaag over morgen

Actiz heeft vanuit de opgedane inzichten een publiekscampagne gelanceerd: ‘Praat vandaag over morgen’. Charlotte: “De oplossing voor de grote zorgkloof ligt echt in de samenleving. Een eerste stap om die oplossing te organiseren is er met elkaar over praten.

Wiro vraagt naar de brug van deze opgave die Actiz signaleert naar de City Deal Kennis Maken, waar ook instellingen aan deelnemen die bij Actiz zijn aangesloten. Charlotte geeft aan dat Actiz het vraagstuk van de ouderenzorg als een landelijk vraagstuk ziet. De half miljoen leden die via de instellingen bij Actiz zijn aangesloten, zijn dagelijks met deze vraagstukken bezig.

Hierop geeft Lire van Son aan dat er in Den Bosch heel erg in de opleiding naar gekeken wordt om mensen in de zorg te laten werken. En ‘meer gezonde levensjaren voor iedereen’ is daar een speerpunt voor de Wethouder voor Talent. Ze deelt het frame van Actiz, ook door eigen ervaring met een buurvrouw van bijna 90 die andere ouderen leert omgaan met computers. Ook in Den Bosch delen ze de visie dat je moet kijken naar wat wel kan en ze proberen dit samen met burgers gestalte te geven.

De discussie doet haar ook denken aan een ander fenomeen: eenzaamheid. Al gebruikt ze dat woord liever niet omdat het stigmatiseert. Charlotte geeft aan dat we verschillende generatiegesprekken voeren in ons leven, rondom zwangerschap en schoolkeuze enzovoort. “Gesprekken over de toekomst van ouderen voeren we helaas vaak pas als er zorg nodig is. Eigenlijk zou je ook een generatiegesprek moeten voeren als ‘hoe gaan we dat doen als ik op afstand woon en jullie als ouders alleen willen blijven wonen op het platteland. We denken er, net als bij pensioenen, veel te laat over na.

Van onderzoek naar uitvoering

Gerben Helleman, kennismakelaar in Delft, herkent veel in het verhaal van Charlotte. Hij heeft daar gezien hoe een gezinswijk vergrijsde en de consequenties die dat heeft voor de voorzieningen en de woningvoorraad. Daarom doen studenten er nu onderzoek naar de ‘senior-vriendelijkheid’ van de wijk. Zo leverde een onderzoek met de zorginstelling Dagelijks Leven, voor dementerende ouderen, goede aanknopingspunten op. En samen met zorginstelling Pieter van Foreest wordt er nagedacht over nieuwe woonvormen. Gerben is nog op zoek naar: hoe breng je het van onderzoek naar uitvoering? Welke stappen kun je zetten? Hij zou daar graag nog eens met Charlotte over doorpraten.

Ook Charlotte is geïnteresseerd in de onderzoeken in Delft. Ze onderschrijft dat het juist belangrijk is om de zorg op lokaal niveau in de wijk te organiseren. Als ouderen moeten verhuizen is het vaak lastig om in een nieuwe wijk een netwerk op te bouwen. Actiz vindt het belangrijk om ook het onderwijs aan deze vraagstukken te koppelen, bijvoorbeeld rond laagdrempelige technologie.

[Jbartels] vertelt over de 80+ Vrijwilligerscentrale, een nieuw initiatief van Club Goud in Nijmegen. Daar wordt op een projectmatige manier met senioren gewerkt. We zien dat veel ouderen graag willen werken maar niet altijd weten hoe ze die stap kunnen zetten. Terwijl er veel kansen zijn. Denk aan studenten die uit het buitenland komen en Nederlands willen eren. Die zijn alles nog aan het leren en opbouwen. Dan is het fijn als er iemand met levenservaring is die je helpt met de taal. Een ander initiatief is Goede Dag, een welzijnsorganisatie in Nijmegen. Dit is een ouderenhuiskamer waar ouderen sporten, bewegen en lol maken. Normaal gesproken runnen vrijwilligers de huiskamer, nu doen studenten dat. Volgens [Jbartels] is er heel te ‘halen’op het MBO, ook voor de zorg, al geven organisaties vaak aan dat er geen tijd is om deze studenten te begeleiden. Ze ziet ook kansen om projecten voor ouderen te verbinden aan kinderen, bijvoorbeeld bij de studie Zorg en Welzijn, waar al veel projecten voor kinderen lopen.

De deelnemers wisselen persoonlijke voorbeelden uit waaruit blijkt dat het gesprek over ouder worden wel degelijk her en der gevoerd wordt. Charlotte geeft aan dat het dan nog zaak is dat het systeem ook mee gaat werken. Nu knelt regelgeving nog vaak.

Eras Draaijers constateert dat er mooie dingen gebeuren. Maar voor mantelzorgers is het bijvoorbeeld vaak moeilijk om de goede initiatieven te vinden – je ingang is vaak een zorgverlener of specialist die er vanuit zijn eigen hoek naar kijkt. Het vinden en integreren van de juiste plekken is een zoektocht.

Charlotte doet tot slot een oproep. De ouderenzorg kan een uitstekende proeftuin of living lab zijn voor een kennisinstelling die een waardevolle bijdrage aan dit belangrijke onderwerp wil leveren. Charlotte gaat graag met deze instellingen in gesprek! Wiro geeft nog aan dat zij vanuit het Design Lab Enschede in gesprek zijn met Actiz over laagdrempelige technologie. Er is gesproken met lokale organisaties die bij Actiz zijn aangesloten en daar zijn lokale challenges uitgekomen die bij de kennisinstellingen geadresseerd kunnen worden. Ook noemt hij nog een diner dat het Designlab organiseerde als goed ervaring. Het was een generatiediner over thema’s als vriendschap, avontuur en ondernemen. “Zo zagen ouderen bijvoorbeeld hoe iemand die tijdens het diner zijn petje niet afzet, toch herkenbare dingen kan zeggen.”

Wiro bedankt Charlotte en de deelnemers voor de sessie en hoopt dat iedereen geïnspireerd is door de oproep ‘Praat vandaag over morgen!”