Werken aan een aanpak voor klimaatbestendige steden

Een doorbraak bereiken in de aanpak van klimaatadaptatie in Nederlandse steden. Dat is wat de veertien publieke en twaalf private samenwerkingspartners als doel stelden bij de ondertekening van de City Deal Klimaatadaptatie. Nu bijna twee jaar later heeft de City Deal zich bewezen, stelt coördinator Bart Stoffels. ‘Er is echt een levendige community of practice ontstaan.’

Van risico op overstromingen, gezondheidsproblemen bij een hittegolf tot schade veroorzaakt door onophoudelijke hoosbuien. Het veranderende klimaat laat zich steeds meer voelen in onze steden. Om daarmee om te gaan moeten overheden anders leren denken en doen. Klimaatbestendig inrichten, bouwen, wonen en leven, het vraagt om een omslag. Nog meer dan ooit zullen overheden met andere partijen moeten optrekken om samen steden klimaatbestendiger te maken. Van lokale overheid tot ontwikkelaar, van beleidsmaker tot beheerder, van bestuurder tot bewoner.

Om die samenwerking vorm te geven werd de City Deal Klimaatadaptatie opgezet. “Deze heeft zich inmiddels flink bewezen”, stelt Stoffels. “Er is echt een levendige community of practice ontstaan. We hebben nu met de City Deal een groep van meer dan honderd mensen bij elkaar hebben verzameld die op vertrouwensbasis met elkaar razendsnel innovatie en kennis kunnen delen. Wij schrijven heel actief mee aan het Deltaprogramma, en een van de pijlers uit ons werkplan, – de werkgroep Meerlaagse? veiligheid-, is al geïncorporeerd in dat programma. Drie marktpartijen hebben een manifest geschreven voor de bouwsector. Dat laat zien van hoe relevant het privaat-publieke karakter is bij deze transitie.”

Bart Stoffels.

Is klimaatadaptatie dan echt een transitie te noemen?
Stoffels: “Jazeker. Je kunt niet meteen zeggen welke wetten of beleidskaders je moet aanpassen om meer mogelijk te maken in de praktijk, nee het vereist echt eerst veel onderzoek en kijken naar de ervaringen uit de steden. Beleidsmakers bij gemeenten zien de opgave vaak wel, maar de mensen buiten, de uitvoerders en beheerders, zien de urgentie er vaak nog niet van in.  Ook moet je private stakeholders erbij betrekken, zoals vastgoedpartijen. Zij kennen vaak niet de risico’s van het klimaat. Als gemeente kun je moeilijk met je vinger wijzen richting een private partij dat ze hun panden moet aanpassen. Dit contact met deze partijen en met hen tot oplossingen en deals komen, is dan ook een van de grootste uitdagingen bij dit thema. De aanpassing van straten, daken, riool of parken, het grijpt allemaal op elkaar in. Daarom is klimaatadaptatie nóg complexer dan de Energietransitie. Als een wooncomplex overstapt op schone energie heb je vrij snel een kosten-batenplaatje helder. Klimaatadaptatie gaat over het terugbrengen van een risico voor een extreem scenario dat mogelijk eens in de tien of honderd jaar voorkomt. Het is veel moeilijker om te vormen tot een business case. Daar zit onder andere de traagheid van dit thema.”

Als we het over risico’s hebben van eens in de tien of honderd jaar, hoe urgent is klimaatadaptatie dan eigenlijk voor onze samenleving?
“Het is een hele urgente opgave. Kijk bijvoorbeeld naar de gigantische hagelbuien van de afgelopen jaren, of de enorme regenbui in Kopenhagen in 2011. Toen viel er meer dan 150 mm regen, wat leidde tot 1 miljard schade.  Dat wordt zeker door bewoners, maar ook de verzekeraars gevoeld. Of kijk naar zo’n orkaan als Harvey, die leidde tot meer dan 200 miljard dollar schade. Dat is bijna niet meer te bevatten. Die gebeurtenissen blijven belangrijk om te vertellen. Overigens kun je het verhaal op twee manieren vertellen: de rampen en gevolgen aan de ene kant, en de gezonde groene stad als een aantrekkelijk beeld. Dat laatste verhaal is veel optimistischer, iets waar je elke dag wat aan hebt. Er komt op dat front steeds meer beweging, je ziet steeds meer bewegingen voor blauwgroene steden. Het blijkt goed voor allerlei dingen. Van dementie, obesitas, biodiversiteit tot educatie en geluk.”

En wordt die urgentie echt al gevoeld?
“We staan nog steeds aan het begin van deze transitie. Het besef dat er iets moet gebeuren is er, nu moet dat besef gaan doorwerken. Een belangrijk besef voor beleidsmakers is dat je weet waar je je bevindt in de transitie. Hoe kun je vanuit koploperschap het vliegwieleffect creëren om de transitie groter en invloedrijker te maken? Dat willen we beantwoorden door juist dingen te doen.”

Wat voor dingen doen jullie dan in de City Deal?
“We geven bijvoorbeeld trainingen, waarmee we mensen beter equiperen. En we maken een Roadmap voor de bouwsector. Die laat onder andere zien hoe klimaatadaptatie een plek moet krijgen bij aanbestedingen en in de beheerfase. De bouw is een cyclisch proces, waarin je in iedere fase aandacht moet hebben voor adaptatie op een specifieke manier. Een ander mooi voorbeeld is de trainingen die we ontwikkelen voor experts en bestuurders om hun competenties en leiderschap te versterken. Dat is nodig omdat aandacht vragen voor klimaatverandering in grote organisaties niet vanzelf gaat.”

De City Deal loopt nu bijna twee jaar. Hoe lang loopt die nog door? En wat moet er aan het eind als resultaat liggen?
“In totaal loopt de City Deal loopt vier jaar, tot 2020. Achteraf is dat een goede keus geweest. Vier jaar is een mooie periode, komend voorjaar zitten we op de helft en zullen we een midterm review publiceren. In 2020 willen we een concreet beeld hebben van de stedelijke aanpak die nodig is. Steden zoeken nu allemaal naar wat wijsheid is. Moeten ze aan de slag met beleidsnota’s of juist met campagnes? Na vier jaar willen we een volwassen beeld geven van hoe je als stad aanstuurt op klimaatadaptatie, en wat er op het gebied van wet- en regelgeving moet veranderen om dat te ondersteunen. Tegen die tijd is het ook de bedoeling dat er een volwaardig nationaal kennisplatform functioneert. De City Deal helpt nu al met de opbouw van dit platform.”

 Wat is nu het eerstvolgende doel in de City Deal?
“We willen het inhoudelijke accent wat gaan verleggen van de zes werkgroepen waarmee we gestart zijn naar een meer overall stedelijke aanpak. Hoe doen we het nu in de stad? Dat is de essentiële vraag de komende maanden. Na onze midterm review willen we intensiever aan de slag met deze stedelijke aanpak. Daarnaast willen we een overzicht maken van alle bestaande netwerkinitiatieven. Hoe kunnen al die netwerkinitiatieven het overzicht houden?”

Wat kunnen andere City Deals leren van jullie?
“In deze deal is een groot bestuurlijk commitment, wat de inhoud ook verder helpt. Er is voor onze City Deal veel aandacht geweest vanuit wethouders, waterschapsbestuurders, CEO’s en DG’s. Ook in de Tweede Kamer is deze City Deal genoemd.”

Wat hebben jullie vanuit de City Deal nog nodig verder?
“Ik zou meer interactie willen tussen de verschillende City Deals. We hebben meer handvatten nodig.  Welke interventies kunnen we gebruiken? Hoe doen andere Deals dat? Zelfs ervaren experts weten niet altijd wat er op strategisch niveau in Den Haag gebeurt. Er is behoefte aan korte lijnen en wederkerigheid. We worden vanuit Den Haag nog weinig bevraagd als City Deal. Is dat de bedoeling van het instrument? Een actuele discussie is die over nut- en noodzaak van landelijk uitvoeringsgeld voor klimaatadaptatie. Er is een lobby vanuit VNG, IPO en de Unie van Waterschappen om hiervoor ruimte te vinden op de Rijksbegroting. Als City Deal willen we zo’n ambitie graag helpen onderbouwen.”

De  betrokken partijen bij deze City Deal zijn: de gemeenten Zwolle, Dordrecht, Rotterdam, Den Haag, Gouda, Amsterdam, Eindhoven, Breda, Amersfoort, het ministerie van Infrastructuur en Milieu, de waterschappen Waterschap Drents Overijsselse Delta, Amstel, Gooi en Vecht en Vallei en Veluwe, Provincie Overijssel, Hoogheemraadschap van Schieland en Krimpenerwaard en Hoogheemraadschap van Delfland. Samenwerkingspartners: Tauw, RDC, NWP, Kennisland, Heijmans, EcoShape, BPD, Unesco-IHE, Hogeschool Amsterdam, Universiteit van Utrecht, Hanze Hogeschool en Branchevereniging voor Ondernemers in het Groen VHG. Lees meer over de City Deal op de eigen website, waar je je ook kunt aanmelden voor de nieuwsbrief zodat je op de hoogte blijft van alle ontwikkelingen.