Samen Circulair en Conceptueel Bouwen het Nieuwe Normaal maken

Dat een symposium ook online een levendig event kan zijn, bewees het Symposium Circulair en Conceptueel Bouwen. Op 10 februari spatte het enthousiasme van het scherm toen bevlogen bestuurders en experts kennis deelden en met elkaar in discussie gingen over hoe we over drie jaar zoveel mogelijk bouwprojecten zo circulair mogelijk uitvoeren. Meer dan 250 deelnemers deden mee via de chat. Het was werkelijk een vliegende start voor de 25^e City Deal.

In 2030 moet circulair het ‘nieuwe normaal’ zijn in de bouwsector. Dat stelt projectleider Gertjan de Werk van de City Deal Circulair en Conceptueel Bouwen bij de aftrap van het symposium. Samen met programmamanager Agenda Stad Frank Reniers kijkt hij vooruit naar de komende drie jaar. Daarin staan met de City Deal drie thema’s centraal: biobased bouwen, conceptueel en industrieel bouwen en de financiering daaromheen.

Ben je nog niet beeldscherm-moe en kijk je liever het symposium terug? Dan vind je hier de integrale opname:

‘De teller loopt nog’

De City Deal lijkt nu al een succes. Er zijn al 62 partners die meedoen en de teller loopt nog steeds, aldus De Werk: vier ministeries, zeven provincies, zestien gemeenten, zeven kennisinstellingen, 19 bedrijven en vier koepels en netwerkorganisaties. “We werven nog hard om woningcorporaties mee te krijgen. Het wordt met de dag leuker”, aldus de enthousiaste projectleider. “Elk project van meer dan 50 woningen gaan we zo circulair mogelijk invullen. Circulair bouwen wordt een serieus gespreksonderwerp. Het biedt kansen om snel en milieuvriendelijk te bouwen. Samen leren we wat het inhoudt en wat kan. We gaan geen ambities stapelen maar integreren. Alleen dan kunnen we echt met hoge snelheid, lage milieu impact én betaalbaar dit doen.”

Projectleider Gertjan de Werk verwelkomt de deelnemers. Foto: Paul Tolenaar

‘Samen gaan we het doen’, lijkt dan ook het motto van de dag. De partijen moeten met elkaar de vraag stellen hoeveel woningen we willen en aan welke eisen ze voldoen, aldus De Werk. Dan kunnen we de industrie inrichten naar wat nodig is op basis van kwaliteit (biobased waar het kan, niet alleen met hout ook met hennep, riet en lisdoddes), kwantiteit (industrialiseren, modulair bouwen) en betaalbaarheid. Hoe regel je bijvoorbeeld een zo hoog mogelijke restwaarde? Premier Rutte gaf al aan voor de circulaire economie te zijn op de klimaatconferentie. Ook hij zei dat we het samen moeten gaan doen, anders halen we nooit de klimaatdoelstellingen.

Johan Osinga, directeur-generaal Natuur, Visserij en Landelijk gebied van het ministerie van LNV benadrukt in een video hoe belangrijk de City Deal is omdat het slim bouwen onderstreept, -onder meer ook natuurinclusief bouwen-, wijken helpt vergroenen en de gezondheid van mensen verbetert. “Groen ontstresst”. De komende 10 jaar gaat Nederland 70.000 ha aan bos planten. Het hout in deze bossenstrategie moet dan duurzaam worden gebruikt, benadrukt Osinga. Zoals in biobased bouwen, en niet eindigen in de houtkachel.

Duurzame ambities

Het gezamenlijke gevoel is ook sterk aanwezig in een tafelgesprek, waar De Werk als tafelheer een aantal gasten verwelkomt. Wethouder Fleur Spijker (Leiden) vertelt kort hoe haar stad duurzame verstedelijking hoog in het vaandel heeft staan en ook al een ambitieus akkoord heeft gesloten om de komende jaren 8500 woningen en 2700 studenteneenheden zo circulair mogelijk te bouwen. Leiden heeft daarvoor prestatieafspraken gemaakt met corporaties, waarin ook circulariteit is meegenomen, zoals met houtbouw. “Ik verwacht dat we echt meters kunnen gaan maken. Maar we moeten het samen doen”, aldus de wethouder.

Fleur Spijker over de circulaire ambities van Leiden. Foto: Paul Tolenaar

Over doen gesproken, Menso Oosting, directeur van Fijn Wonen, staat klaar om de mouwen op te stropen en ermee aan de slag gaan. “We willen toe naar afvalvrij bouwen. Dat kan als je met concepten gaat bouwen.” Fijn Wonen is daar in 2014 mee begonnen, en om de volumes van modules voor huizen op te schalen is het bedrijf een fabriek gestart waar jaarlijks 4000 woningen ui trollen. “Je moet acteren op de behoefte. Als we gaan wachten op wat een ander doet, schiet het niet op. We willen het gewoon doen!” Ook in Flevoland staat bij de provincie circulariteit al in het programma, vertelt gedeputeerde Cora Smelik. “Het gaat niet om stapelen van stenen, het gaat om echt de maatschappij met elkaar bouwen. Als provincie willen we aanjagen en versnellen.” Dat doet ze onder meer door onderwijs en gemeenten te verbinden en mensen uit te dagen in proeftuinen die opschaalbaar zijn. “We willen echt een kanteling van het systeem.” Zo is Flevoland onder meer ook aangesloten bij de Green Deal Biobased van de Metropoolregio Amsterdam.

“Circulariteit is geen geitenwollensokken ding. Het is hip en happening”, voegt Rutger Büch toe, medeoprichter van Cirkelstad. “Opschalen is dan ook goed mogelijk.” Hij wijst op het enthousiasme dat bestaat bij VNO-NCW en MKB-Nederland. Hij wil graag de City Deal als permanente beleidsdialoog zien over circulair bouwen en stelt voor elk jaar te kijken naar hoe de voortgang gaat.

Opschalen

Het is volgens directeur-generaal Bestuur, Ruimte en Wonen van BZK Chris Kuijpers nog te vroeg om alles al zo circulair mogelijk uit te vragen. “Er is op een gegeven moment wel opschaling nodig, gezien de 1 miljoen gewenste woningen in Nederland. Hier ligt een enorme kans en we hebben elkaar nodig, alleen dan kunnen we opschalen. Hierbij kunnen we dan meteen nieuwe inzichten opdoen. Het is een enorme kans voor het bedrijfsleven om dit te doen. We hebben in Nederland daarvoor vooraanstaande architecten en bouwbedrijven. Voor de sector is het goed. Ik ben voorstander om een Topsector Bouw op te zetten.”

Smelik wijst op de belemmeringen in de huidige wet en regelgeving. Kuipers: “Wet- en regelgeving loopt altijd achter. Daarom geloof ik in een benadering met koplopers om de boel aan de gang te krijgen en we dat wel in de gaten houden.” Het gaat ook om betaalbaarheid, stelt Oosting. “Wij ondernemers bedenken de producten, maar de overheid moet wel de omstandigheden bieden, zoals grond. Als iedereen zijn taak oppakt, zijn er weinig belemmeringen. Wij denken dat circulair en conceptueel bouwen veel goedkoper kan. Laten we vooral aan de slag gaan!”

Spijker denkt over het stapsgewijs toewerken om circulair bouwen een verplichting te maken. “Als maar niet over elk project een raadsvergadering moet worden georganiseerd”, vindt Oosting. Büch denkt dat het beter is om partijen- in ieder geval de komende drie jaar – te verleiden en niet te verplichten. Kuijpers: “Niet alleen de overheid moet iets doen, ook de sector is hierin cruciaal.” Dus eerst verleiden en dan de lat ophogen tot verplichting.

Oosting is bang dat circulair bouwen te veel in pilotsfeer blijft hangen, wat het opschalen tegenhoudt. Ook waarschuwt hij voor te veel hype en greenwashing. “Het moet vooral mooi zijn en betaalbaar zijn.” Circulair en conceptueel bouwen kan nieuwe werkgelegenheid opleveren, stelt Smelik. Hoe kunnen we onderwijs daarbij inpassen? “De komende drie jaar hebben we om uit te zoeken wat het nieuwe normaal is.”

‘Er is een flow nodig’

Wat is er de komende jaren het hardst nodig? Continuïteit, stelt Oosting, “Alleen dan bereik je betaalbaarheid en kun je kwaliteit borgen. Je hebt volumes nodig, een bepaalde flow. Wethouder Spijker denkt juist dat goede voorbeelden hard nodig zijn. “In Leiden zijn we al hard bezig. Dit is het momentum om een nieuwe economie aan te pakken.” Smelik nodigt iedereen daarom uit om in Flevoland te kijken in een van de proeftuinen en ‘goede ideeën te jatten’.

Rutger Büch overhandigt de speciale editie van de Stadskrant aan DG Chris Kuijpers. (Vlnr: Cora Smelik, Rutger Büch, Fleur Spijker, Gertjan de Werk, Chris Kuijpers en Menso Oosting. Foto: Paul Tolenaar

Büch presenteert namens Cirkelstad een special van het Stadsblad en overhandigt deze aan Kuijpers. In het blad is onder meer aandacht voor de circulaire bouwnorm Het Nieuwe Normaal. Dit concrete handvat moet circulair bouwen handen en voeten geven. Dit ‘Nieuwe normaal’ maakt ook integraal onderdeel uit van de City Deal. Jaarlijks zullen de deelnemers de voortgang hierop rapporteren, zodat ze de komende drie jaar circulaire projecten uitzetten in de markt, die goed monitoren en zo de lat voor circulair bouwen samen steeds een beetje hoger te leggen. Büch: “Zo creëren we een serieuze markt en kunnen we ervaren wat er gebeurt als je circulair bouwen standaard meeneemt in een uitvraag. Deze ervaringen bepalen mede de ontwikkeling van de norm.”

25^e City Deal

Paul Depla, voorzitter van het G40-stedennetwerk, breekt in tijdens het overleg met een videoboodschap, waarin hij iedereen op het symposium feliciteert met deze 25^e City Deal van Agenda Stad. “City Deals zijn belangrijk omdat we laten zien dat we als overheden mét elkaar op zoek zijn naar oplossingen voor maatschappelijke opgaven. Het is altijd spannend wat er uitkomt, hoe je er verder mee kunt en hoe je het laat borgen. De City Deals hebben gewerkt!”, stelt hij. En hij ziet uit naar de volgende 25 City Deals.

Burgemeester van Breda en G40-voorzitter Paul Depla verrast de aanwezigen met een onverwacht bezoekje waarin hij alle betrokkenen feliciteert met de 25ste City Deal. Foto: Paul Tolenaar.

Biobased bouwen

In het tweede deel van het symposium geeft hoogleraar Urban Futures Maarten Hajer (Universiteit Utrecht) een lezing over biobased bouwen als oplossing voor de milieu-impact van de bouw. “Het moet anders. Beton, staal en cement hebben een te hoge CO2-uitstoot. In het licht van de klimaatopgave moeten we zo snel mogelijk toe naar een cultuur van bouwen met biobased materialen.” Overstappen op meer bouwen met hout leidt ook tot een hele andere stad, stelt Hajer. Voorzitter van de Europese Commissie Ursula Von Leyen riep al op dat Europa een nieuwe Bauhaus nodig heeft, een nieuwe beweging van kunstenaars en architecten die zich buigen over betere huisvesting in de steden. We staan nu in de 21^e eeuw weer voor een soortgelijke sprong in de geschiedenis. Biobased moet daarbij volgens Von der Leyen centraal staan. Er is een nieuwe esthetiek nodig voor nieuwe wijken. Maar ook een nieuwe ethiek, voegt Hajer eraan toe. De nieuwe stad moet het beste in mensen oproepen. In biobased huizen slaan we CO2 op in plaats van bijdragen aan uitstoot. “Het is dubbel dividend. We vermijden emissies en slaan CO2 op.”

Het is logisch om de nodige houtvoorziening in Europees perspectief te bekijken. We moeten hout zo hoogwaardig mogelijk gebruiken. Een goed voorbeeld, volgens Hajer, is kruislaaghout, dat heel goed is te gebruiken in de bouw. Ook kijkt de circulaire economie hoe beton te verduurzamen is voor hergebruik.  “De City Deal is een prachtige stap om dit positieve verhaal te schrijven voorbij de 20^e eeuw. Naar een toekomst toe die leefbaarder en minder milieubelastend is. Dit is een fantastische kans”.

Biobased wijken met betaalbare woningen

Directeur Arie Koornneef van de ASN Bank vertelt over de duurzame ambities van de ASN Bank en hoe ze daar al 60 jaar met enthousiasme aan werken. “We delen onze kennis met andere financiële instellingen, zo zijn we deel van het Platform Klimaat en Biodiversiteit. Daar willen we ook biobased bouwen in meenemen.”

Arie Koorrnneef (ASN Bank) deelt zijn visie. Foto: Paul Tolenaar

De droom van Koornneef is om over tien jaar complete biobased wijken met betaalbare woningen te hebben gerealiseerd. Zodat duurzaam wonen voor iedereen toegankelijk wordt. Financiële instellingen spelen daarbij een rol door duurzame bosbouw te stimuleren, naast duurzaam ondernemerschap. Ook kunnen ze helpen producten op te schalen, financiën regelen en consumenten helpen, via duurzame hypotheken bijvoorbeeld. De Werk wil graag vanuit de City Deal helpen met deze droom. “Laten we over een jaar een consortium hebben georganiseerd en een plan hiervoor hebben liggen.”

Integraler

Samenwerking tussen verschillende sectoren staat ook centraal in het verhaal van toparchitect Ben van Berkel. Om het doel van de City deal te bereiken om elk groot nieuwbouw of transformatieproject zo circulair en conceptueel mogelijk te bouwen is dat essentieel, stelt hij. “Het moet integraler in de bouwsector. Het hele proces van ontwerp tot bouw is nu nog heel erg lineair ingericht. De maatschappij is al lang in de iPhone fase, maar de bouwsector loopt nog met een walkman.”

Met BIM (3D ontwerpen) kunnen ontwerpers al makkelijker lokaliseren. We moeten dus werken met materiaalpaspoorten om hergebruik mogelijk te maken. Hoe kunnen we dat zo flexibel, efficiënt en opschaalbaar mogelijk doen? We moeten ook bewoners meekrijgen, stelt Van Berkel. Die moeten immers ook hun leefstijl aanpassen. “Dit aspect moet nog worden toegevoegd aan het toekomstbeeld. Het gaat vooral over de kwaliteit van leven, werken en bouwen.

Innovatie Expo

Lid van de Adviesraad van de InnovatieExpo Carolien Gehrels, vertelt waarom de expo vooral ook kansen biedt voor betrokkenen bij circulair bouwen. Foto: Paul Tolenaar

Carolien Gehrels sluit het symposium af met een aankondiging van de online InnovatieExpo op 8 april vanaf het Hembrugterrein in Zaanstad. Hier zal een bijtekenmoment zijn voor de City Deal. Partijen die mee willen doen kunnen hier dan aanhaken. “Hier is dé kans om in gesprek te gaan met wethouders. We moeten het met elkaar doen. Als iedereen een stukje in de keten op zich neemt kunnen we daadwerkelijk voorlopen.” Op 8 april presenteert de City Deal ook haar plan van aanpak voor de komende jaren, kondigt Dealmaker Koen Haer (BZK) aan.

“Laten we met elkaar meters gaan maken”, voegt De Werk toe. “Vandaag hebben we laten zien dat de energie er is, en dat het kan!”

Wil je meer lezen? AgendaStad.nl interviewde o.a. spreker en toparchitect Ben van Berkel over zijn visie.