City Deal Energieke wijken, duurzaam en sociaal van start: verbind energietransitie in kwetsbare wijken aan dagelijkse zorgen van bewoners

De City Deal Energieke wijken, duurzaam en sociaal, is op donderdag 4 maart feestelijk gelanceerd tijdens het Congres Aardgasvrije Wijken. In een themasessie die volledig in het teken stond van de City Deal, ging gespreksleider Henk-Jan Bierling in gesprek met een aantal koplopers in de City Deal. Projectleider Regien van Adrichem schetste de opgave die aan de City Deal ten grondslag ligt: “Voor veel mensen in kwetsbare wijken maakt de energietransitie geen deel uit van hun mindset. Zij hebben andere zorgen aan hun hoofd, zoals: heb ik morgen genoeg te eten?” Natuurlijk moeten we ook daar oog voor hebben en daarom is het van belang dat we in deze City Deal de energietransitie en sociaal-maatschappelijke vraagstukken zoals werkgelegenheid, opleidingskansen, armoede en gezondheid, in samenhang oppakken.”

Volgens haar is de vorm van een City Deal, waarin Rijk, gemeenten en maatschappelijke en private partners samenwerken, hier bij uitstek geschikt voor. “De energietransitie en de leefbaarheid in wijken zijn primair vraagstukken van gemeenten, dus die zijn onmisbaar in deze samenwerking. Het Rijk is belangrijk omdat departementen kunnen helpen om een doorbraak te forceren of om experimenteerruimte te bieden aan gemeenten en andere partners. De maatschappelijke en private partners helpen bij het signaleren van de behoefte én het bedenken van slimme oplossingen. Daarom is juist die samenwerking belangrijk.

Geen praatcircus

De City Deal, zo vertelt Van Adrichem, kent een looptijd van drie jaar. En daarin worden de mouwen opgestroopt, want ‘niemand zit te wachten op een praatcircus’. Er staan vier werklijnen centraal in de City Deal: kansen creëren voor kwetsbare huishoudens, mogelijkheden om werk en opleidingen te creëren gelieerd aan de energietransitie verzilveren, particuliere eigenaren stimuleren en de openbare ruimte verbeteren met behulp van de energietransitie.

Deelnemers aan de online themasessie kregen vervolgens een introductievideo te zien, waarin de opgaven van de City Deal centraal staan.

Daarna ging Henk Jan Bierling in gesprek met partners in de City Deal: programmamanager Aardgasvrij van de gemeente Rotterdam Bert Vos, strategisch bestuursadviseur van de gemeente Arnhem Hans van Ammers en Reinier Romijn van het programma Aardgasvrije Wijken van BZK. Van Ammers zegt dat de energietransitie een eerlijke transitie moet zijn die je samen met de bewoners doet. Daarom is het belangrijk om bewoners de transitie als kans te herkennen, niet alleen voor het verlagen van de energierekening maar ook voor verbetering van hun sociaal-economische positie. Van Amstel erkent dat de overheid niet altijd als betrouwbare partner gezien wordt, wanneer bewoners benaderd worden over de energietransitie. “Maar als je in het contact kunt laten zien hoe je hen kunt helpen, dan denken veel bewoners ‘die gemeente is helemaal zo gek nog niet’.

Bert Vos vindt het belangrijk om de energietransitie niet als doel op zich te zien maar te kijken hoe deze opgave kan bijdragen aan betere wijken voor Rotterdammers. “Het is belangrijk om meerwaarde te bieden voor de stad en met de City Deal daar bij te dragen waar de mensen van wakker liggen, zoals werk of gezondheid.” Hij schetst als voorbeeld een wijk waar een aantal flats aardgasvrij gemaakt worden. Dit is onderdeel van een renovatie waarbij de flats tevens geschikt gemaakt worden voor langer thuis wonen. Zo komen meerdere opgaven samen. “En deze bewoners kunnen weer ambassadeurs worden voor de transitie in de rest van de wijk.” Romijn zegt dat de eerste ronde Proeftuinen van Aardgasvrije Wijken het inzicht heeft opgeleverd dat je meer ‘adaptief moet schakelen’. “Je kunt niet alleen bij mensen aankomen met ‘we willen deze week van het aardgas af.” De energietransitie is de aanleiding om met bewoners in gesprek te gaan. Eenmaal achter de voordeur is het zaak de dagelijkse zorgen van bewoners mee te nemen in je opgave.

Spanning tussen termijnen

Vos sluit zich hierbij aan: “Ook in Rotterdam was de energietransitie een aanleiding om bij mensen langs te gaan. Maar vaak gingen er mensen van Frontline mee om aandacht te hebben voor schuldsanering en als mensen dat op prijs stelden samen het huishoudboekje door te nemen.” Bierling constateert spanning tussen de termijnen van de vraagstukken: de energietransitie is een grote opgave met een stip aan de horizon, de klimaatdoelstellingen van 2045. De sociale vraagstukken vragen vaak om een dringende oplossing. Hoe kan je ondanks de verschillen de opgaven toch verbinden, ook binnen je eigen organisatie? Dat is een fikse opgave, weet Van Ammers. “De wil is er wel, maar er zijn ook grote verschillen tussen het sociale en fysieke domein. Daarom is de lerende aanpak van de City Deal ook zo waardevol. Je kijkt naar hoe regel ik het binnen mijn eigen organisatie, hoe vertaal ik het naar andere organisaties en hoe kom ik samen met alle partners tot waardevolle inzichten?” Moeilijk dus, maar niet onmogelijk. Van Ammers: “Als het makkelijk zou zijn, dan zouden we het al lang doen. Maar de kansen liggen voor het oprapen!”

Vos wil de verbinding met werkgelegenheid maken: hoe kan de energietransitie – op korte termijn – banen of opleidingskansen opleveren? Van Ammers ziet kansen om energiecoaches uit te wijk in te zetten, of mensen op te leiden tot zonnepaneel-leggers. “Maar opleidingen moeten aansluiten op het niveau van de bewoners. Je moet je aanbod klaar hebben liggen als bewoners zich melden en ze niet vragen om over een half jaar terug te komen.” Romijn meent dat het ook zaak is om de talenten te benutten van jongeren die school hebben verlaten. “We kunnen ook hun talent benutten zonder dat ze per sé weer de schoolbanken in moeten.”

Niets doen is veel duurder

Bierling signaleert dat ook particuliere woningeigenaren een aandachtspunt zijn in de energietransitie. Vos beaamt dit en geeft aan dat een betere wijk en woning in het belang zijn van bewoners en dat ze er daarom stap voor stap in meegenomen moeten worden. Dat kan door samenhang aan te brengen, bijvoorbeeld door verduurzaming mee te nemen in de onderhoudsplannen van VVE’s. Van Ammers constateert dat sommige mensen met veel moeite een corporatiewoning hebben kunnen kopen en nu moeite hebben de energiekosten te betalen. Daarnaast is het belangrijk om het idee los te laten dat verduurzaming niets kost. Romijn: het gaat niet alleen om de portemonnee van de individuele burger, maar ook om die van de maatschappij als geheel. De kosten zijn vele malen hoger als we niets doen. Bierling wijst tot slot op koppelkansen met het Volkshuisvestingsfonds.

Daarna is het woord aan programmamanager Agenda Stad Frank Reniers, wethouder Mike van der Geld van ’s Hertogenbosch, bestuurder Ger Peeters van Wonen Limburg en projectleider Regien van Adrichem. Peeters geeft aan dat de verbinding tussen energietransitie, verduurzaming en de portemonnee van bewoners aanleiding was om mee te doen met de City Deal. Volgens Peeters ervaren bewoners dat gemeente en corporatie ‘op afstand staan’. “Er is wederzijds vertrouwen nodig. Dat bereik je bijvoorbeeld met energiecoaches uit de wijk die het gesprek aangaan met hun buren en, doordat ze in de wijk wonen, ook betrokken blijven als de woningen van het aardgas af zijn.” Hij bepleit ook creatieve opleidingsvormen zoals ‘crash coursses’ zodat werkzoekenden snel aan de slag kunnen. Van der Geld vindt het belangrijk dat je een integrale aanpak hanteert omdat je dan maar één keer hoeft ‘aan te bellen’: “Mensen ervaren het soms als ‘lastig vallen’ en denken dan ‘ik heb al genoeg problemen’. Zorg daarom dat je zo weinig mogelijk ‘poppetjes’ laat aanbellen en stel het perspectief van de bewoner centraal!”

Peeters vult aan dat je bewoners vroegtijdig moet betrekken, ‘niet als de tekeningen al af zijn’. Van der Geld heeft zelf ervaren dat in ’s Hertogenbosch de onderlinge samenhang in wijken vergroot kan worden door de energietransitie. Vaak gebeurt dat nog in de vorm van gezamenlijk een vuist vormen tegen de gemeente, maar hij vindt het signaal ‘gemeente, jullie bepalen het tempo. Laat ons ook meedoen’ belangrijk.

Van puzzelstuk naar crossovers

Frank Reniers geeft aan dat hij juist aan deze City Deal veel waarde hecht omdat er niet alleen aandacht is voor de energietransitie, maar ook voor andere grote opgaven, zoals gezonde en inclusieve steden. “Juist de mensen in kwetsbare wijken moeten we meenemen, bijvoorbeeld door samenhang tussen sociale wijkteams en energieteams. Ja, dat is complex. Maar hoe we dit het beste kunnen doen, gaan we leren in deze City Deal.” Hij omschrijft City Deals als een proces waarbij ministeries, steden en partners samen een puzzelstuk op tafel gooien. “Zo wil het ministerie van OCW banen en opleidingen creëren. BZK richt zich op de verduurzaming. Iedereen legt iets op tafel en samen kom je tot een werkende aanpak. Het mooie is dat deelnemers daardoor beter begrijpen wat er nodig is. Bij sociale vraagstukken moet je niet aankomen met een termijn als 2050. Om dat te kunnen begrijpen moet je met elkaar in gesprek. In deze deal gaan we op zoek naar crossovers. Dat kan alleen als je elkaar goed begrijpt.

Van Adrichem benadrukt de kracht van de City Deal als rijke leeromgeving. “Behalve dat je interbestuurlijk gaat samenwerken, kun je ook veel van elkaar leren. Misschien is er een stad die een succesvolle aanpak heeft ontwikkeld die ook elders werkt. Natuurlijk kunnen we niet met de energietransitie ineens alle andere problemen oplossen. Dat zou ok geen recht doen aan de teams die zich daar al een tijd voor inzetten.

Bierling vraagt wat de deelnemers over drie jaar bereikt willen hebben. Peeters geeft aan dat hij hoopt dat de wijk in Weert waar de transitie nu wordt ingezet over drie jaar goede resultaten heeft bereikt, zowel op de energiekant als de sociale kant. En dat alle partijen van elkaar geleerd hebben en experimenteerruimte gevonden en gekregen hebben. Van der Geldt hoopt dat hij enthousiasme over de aanpak zal tegenkomen in wijken in ’s Hertogenbosch waar de gemeente aan de slag is met de transitie.

Tot slot van de bijeenkomst wordt de bekrachtigingsvideo vertoond waarin verschillende bestuurders die deelnemen aan de City Deal toelichten waarom zij graag meedoen aan de City Deal. Hiermee is de City Deal Energieke wijken, duurzaam en sociaal, officieel van start! Projectleider Regien van Adrichem is trots op de mooie woorden van de bestuurders en zegt dat de energie op ambtelijk niveau net zo groot is. Partijen die met dezelfde energie de koppeling tussen deze opgaven willen bewerkstelligen zijn welkom om nog aan te sluiten!

Lees meer over de City Deal Energieke wijken, duurzaam en sociaal.