‘Steden kunnen luchtkwaliteit niet alleen verbeteren’

Luchtkwaliteit is een van de meest bepalende factoren voor de kwaliteit van leven in een stedelijke leefomgeving. Een van de partnerschappen van de Europese Agenda Stad is dan ook gericht op het onderzoeken en aanpakken van luchtkwaliteitsvraagstukken in steden. Een van de deelnemers is Utrecht. De Domstad werkt al jaren aan een betere luchtkwaliteit voor haar inwoners en is een van de voorlopers.

Een van de grote krachten achter de vele maatregelen die Utrecht daarvoor heeft ingevoerd is wethouder duurzaamheid en mobiliteit Lot van Hooijdonk. In Utrecht voerde ze als eerste stad in Nederland in 2015 een milieuzone in om sterk vervuilende personenauto’s en bestelauto’s uit het centrum te weren. Verder stimuleert Utrecht inwoners om het openbaar vervoer of de fiets te pakken en de auto vaker te laten staan.

Waarom is het onderwerp luchtkwaliteit voor Utrecht zo belangrijk?
“Vieze lucht is een van de grootste problemen in ons land op het gebied van volksgezondheid. Het staat vast in het rijtje belangrijkste oorzaken voor sterfgevallen naast roken, overgewicht en te weinig beweging. De statistieken zijn indrukwekkend. Elk jaar zijn er duizenden doden in Nederland door slechte luchtkwaliteit. Het RIVM spreekt van drieduizend, maar een Europees rapport laat zelfs vier keer zoveel zien. Hier in Utrecht hebben kinderen een lager geboortegewicht dan bijvoorbeeld in Drenthe. Verder is het een oorzaak voor kanker, dementie en longklachten.”

Als individu kun je niets aan luchtkwaliteit doen. Is het daarom een taak van de overheid?
“Ja, het is niet alsof je kan stoppen met vervuilde lucht inademen. Het enige wat je zou kunnen doen is verhuizen, maar juist hier in de Randstad liggen de banen. Ik vind daarom dat wij als overheid de plicht hebben om te zorgen voor schone lucht. En daar bedoel ik zowel Rijk als lokale overheden mee. Het probleem is dat we hier in Utrecht maar 10 procent van de bron van slechte luchtkwaliteit kunnen beïnvloeden. De rest van de slechte lucht komt van buiten de stad. Omdat veel van buiten komt hebben we verschillende niveaus nodig van besluitvorming, tot aan Europa toe.”

Wat is de rol van Europa dan precies?
“Daar maken ze bijvoorbeeld regels over de emissie van voertuigen, over houtkachels en welke filters daarvoor verplicht zijn. Ook is Europa heel succesvol gebleken om af te spreken wat het plafond is van wat er allemaal in de lucht mag zitten. Alle acties die wij als Utrecht doen zijn mogelijk omdat er op Europees niveau afspraken zijn gemaakt. Dat helpt echt.”

 Wat is de rol voor de andere overheden?
“Het Rijk kan verder sturen. Denk bijvoorbeeld aan fiscaliteit: vieze auto’s die meer belasting moeten betalen dan schone auto’s. Staatssecretaris Dijksma heeft onlangs al een aanzet gegeven door het stoppen van verkoop van tweetakt brom- en snorfietsen. Het Rijk kan snelheidsbeleid aanpassen. Wij als gemeenten kunnen dit verder stimuleren op lokaal niveau.”

Wat doet Utrecht precies voor betere luchtkwaliteit?
“Toen Nederland dreigde de Europese doelen niet te halen op het gebied van luchtkwaliteit viel het kwartje. Er moest iets gebeuren anders zou het gevolgen hebben. De angst was dat de bouw bijvoorbeeld stil zou komen komen te liggen in ons land op last van Europa. De grote urgentie leidde tot een soort regering van nationale eenheid, we stelden het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit op, waarin Rijk, gemeenten en provincies zijn gaan samenwerken om de luchtkwaliteit te verbeteren. In Utrecht hebben we tal van maatregelen opgevoerd, van de aanleg van P&R’s, fietssnelwegen, stimulering van elektrisch vervoer tot het invoeren van de milieuzone in het centrum. We zijn verder begonnen met de opschoning van stadsbussen. Inmiddels rijden de eerste elektrische bussen en wordt dit jaar de grootste buslijn van Utrecht elektrisch. Ook hebben we op evenemententerreinen elektrische aansluitpunten laten aanleggen, zodat er geen dieselaggregaten meer nodig zijn. Dat heeft resultaat. Elk jaar is de lucht in Utrecht weer schoner.”

Wat houdt het Europese Partnerschap precies in?
“In het Partnerschap gaat het vooral om ambtelijke betrokkenheid. Wat is er nodig om Europese wetgeving aan te passen en financiële middelen te regelen om dingen uit te proberen in de stad om de luchtkwaliteit te verbeteren? Doel van het Partnerschap is betere regelgeving. Wij ervaren dat we het niet alleen kunnen als steden. We moeten ervoor zorgen dat volksgezondheid hoog op de agenda komt en niet alleen de industriële belangen worden gehoord. Luchtkwaliteit dreigt weleens naar de achtergrond te verdwijnen. Daarom is het belangrijk voor ogen te houden voor wie we het doen: de mensen. Steden moeten zich over dit onderwerp laten horen. In steden voel je de urgentie. Wij hebben dan ook het grootste belang bij de aanpak van vieze lucht en dat Europa daarvoor ook in beweging komt. Ook steden als Londen en Stuttgart, -stad van Mercedes- en Parijs zijn bezig met de invoering van milieuzones, die nog verder gaan dan die van Utrecht.”

Hoe zie je de toekomst van de luchtkwaliteit voor je?
“Het is best lastig. Europa heeft het momenteel moeilijk met zichzelf. De vraag is dus hoe geëmancipeerd ze zich kan opstellen over luchtkwaliteit. Mooi vond ik dat er onlangs een Engelse rapporteur in de onderhandelingen zich opwierp voor het onderwerp. Zij is lid van de conservatieve partij, en dus een euroscepsis, maar zag toch de urgentie. Juist dit thema is een argument voor Europa. Veel mensen klagen over regels, maar het is noodzaak om regels over luchtkwaliteit breder dan de eigen landsgrenzen te maken. Dat zal iedereen begrijpen. Ik kan als stad immers niet zorgen voor schonere auto’s, minder uitstoot van houtkachels of verbetering van de internationale scheepvaart. Dat kan alleen Europa. Dus kan de EU de emancipatie met zich meebrengen en de belangen van de industrie weerstaan? Een voorbeeld onlangs was de sjoemelsoftware van Duitse autofabrikanten. Daarna heeft de EU nieuwe testprocedures ingesteld. Die stonden echter weer zulke uitzonderingen toe, dat we nog niet echt veel verder zijn gekomen.”

De vraag blijft dus hoe ver de ambities van Europa gaan?
“Ja, maar dat is natuurlijk ook weer afhankelijk van de lidstaten en het politieke klimaat die er in elk land heerst. Maar het kan wel. Het is een keuze.”