‘Veiligheid en leefbaarheid terug in de wijk’

Pieter Verbeek

31 oktober 2017

Van criminele families die zich onaantastbaar wanen tot problemen als veiligheid, schulden en eenzaamheid. Maastricht werkt op meerdere fronten aan verbetering van haar kwetsbare wijken, onder meer via de City Deal Zorg voor Veiligheid. Samenwerking met andere partners is daarbij cruciaal.

Dat het niet zo goed gaat met de kwetsbare wijken in ons land, bleek onlangs uit onderzoek in opdracht van de G32. Mensen met schulden, psychiatrische problemen, vroegtijdig schoolverlaters en asielzoekers wonen weer vaker bij elkaar in één buurt. Sinds 2012 is bijna de helft van de inwoners van achterstandsbuurten er qua leefbaarheid op achteruitgegaan. Kortom, er is dringend weer een nieuwe impuls nodig.

In Maastricht kunnen ze daarover meepraten. De oudste stad van Nederland kampt de laatste jaren met een aantal moeilijke wijken, waar allerlei problemen samenkomen.

Criminele families

Een deel van die problemen wordt veroorzaakt door een aantal families, die in de beleidsstukken bekendstaat als ‘de Onaantastbaren’. “Nu vormen ze een groep van 52 mensen die verdeeld over twee wijken in Maastricht de boel terroriseren”, vertelt Manon Reckin, projectleider Aanpak Onaantastbaren van de afdeling Veiligheid van Maastricht. “Ze rekruteren jongeren uit sociaal zwakke milieus als hun ‘soldaten’ en maken zich stelselmatig schuldig aan winkeldiefstallen, overvallen en intimidatie van buurtgenoten en professionals.”

Maastricht. Foto: Pieter Verbeek.

Ze claimden de toegang tot de woningen van buurtbewoners om ze te gebruiken voor criminele activiteiten. Velen van hen durfden alleen nog maar via de achterdeur naar buiten, om de familie maar niet te hoeven tegenkomen. Wie niet meewerkt wordt bedreigd of zelfs mishandeld. Er ontstond een situatie waarin een aantal mensen zich onaantastbaar waanden. Zij creëerden een soort vrijstaat waar zelfs officiële instanties niet meer graag kwamen.

Omdat gemeente en politie de familieleden niet of moeilijk konden aanpakken, groeide hun gevoel van onaantastbaarheid. “In tegenstelling tot veel multiprobleem gezinnen betalen ze bijvoorbeeld altijd keurig de huur”, vertelt Reckin. “Overlastmeldingen krijgen we ook nauwelijks. Buurtbewoners durven dat niet te melden. Het werd zo erg dat hulpverleners en wijkwerkers de families links lieten liggen en alleen de politie nog contact met ze onderhield. Er heerste echt een oorlog tussen de politie en de Onaantastbaren. Sommigen zaten graag hun straf uit, dan kwamen ze weer naar buiten om opnieuw te beginnen met schone lei.”

Nieuwe manier van werken

Vier jaar geleden was de maat vol. De Maastrichtse politie gaf een noodsignaal af. Er moest wat gebeuren. Onder regie van toenmalig burgemeester Onno Hoes voerde de politie twee jaar geleden een groot onderzoek uit, waarbij in één jaar tijd 109 aanhoudingen werden gedaan en 44 verdachten gearresteerd. Goed voor 373 strafbare feiten. Na deze succesvolle klapper ging de ambitie verder, namelijk om de veiligheid en leefbaarheid weer terug te brengen in de wijken, waar de Onaantastbaren hun terreur uitoefenden. Repressie moest plaats maken voor een nieuwe aanpak, waarbij zorg en preventie voorop stonden. Daarvoor moesten wel alle partners gaan samenwerken. Reckin werd aangesteld als projectleider om alle neuzen dezelfde kant op te krijgen. Om dat voor elkaar te krijgen moest er eerst bij iedereen hetzelfde urgentiebesef komen, vertelt ze. “Daarom hebben we een film gemaakt die alle hulpverleners wakker moest schudden. Sommige professionals hadden het over ‘boefjes’, die af en toe een fiets stalen. Op de beelden zag je hoe die zelfde boefjes roofovervallen en inbraken uitvoeren en dan recht in de camera hun middelvinger opsteken. Dat openden de ogen. Dat urgentiebesef was een belangrijke eerste stap.”

Manon Reckin en Anouk Crapts van de gemeente Maastricht. Foto: Pieter Verbeek.

Ook het commitment dat werd geëist hielp daarbij. “We hebben nu gesprekken met de gezinnen”, vertelt Reckin. “Ze weten dat we hen prioriteit hebben gegeven en dat ze ons niet meer, zoals voorheen, tegen elkaar kunnen uitspelen. Het was behoorlijk wennen, vooral voor de politie. Die had jarenlang letterlijk gevochten met deze mensen en nu moesten agenten met ze gaan praten. Nu is de politie veel meer verbonden met andere partners, we delen informatie met elkaar. Het geeft een goed gevoel dat we niet alleen bezig zijn. Elke woensdag komen de partners nu bij elkaar om te bespreken wat speelt en welke lijn wordt ingezet. Belangrijk is het dat niemand op eigen houtje iets onderneemt. Onze professionals hebben namelijk de nodige onveilige situaties meegemaakt. De mensen over wie het gaat hebben immers met de paplepel ingegoten gekregen dat ze hun zin krijgen door te intimideren en te bedreigen. Nu voor het eerst lijkt dat niet meer te lukken. Uiteindelijk zie je dan ook dat ze zich erbij neerleggen.”

Gericht op jongeren

In de nieuwe aanpak ligt een groot deel van de focus op de jongeren, degenen die worden gerekruteerd als soldaten, en zodanig veel overlast geven in de wijken. Hiermee wordt de integrale aanpak nadrukkelijker verbreed naar zorg en preventie. Dit vormt voor burgemeester Penn-te Strake als voorzitter van de stuurgroep een belangrijk speerpunt in de totale aanpak Reckin: “Deze jongeren zijn moeilijk benaderbaar, maar zitten wel allemaal op dezelfde scholen. Je doet dit werk eigenlijk vooral voor de toekomstige generaties van deze families. Sommige kinderen willen wel, maar krijgen geen steun van thuis. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat de school zich weer meer kan focussen op het onderwijs? Voor ons is het natuurlijk winst dat ze op school zitten en niet in de buurt hangen. We willen dan ook verder kijken hoe we hun dagen gevuld kunnen krijgen met een dagbesteding in samenwerking met Podium24 en Jongerenwerk. Zo komen we er in een vroegtijdig stadium achter wie de vrienden zijn, met wie ze omgaan. Zo kunnen we de rekrutering voorkomen.”

Maastricht. Foto: Pieter Verbeek.

De Aanpak Onaantastbaren is een van de pilots van de City Deal Zorg voor Veiligheid in de Stad. Aan deze City Deal nemen ook ministeries deel. Reckin: “Zij kunnen bijvoorbeeld helpen met privacyvraagstukken. De families zullen nooit ergens toestemming voor geven. Dat is heel lastig om dan zaken aan te pakken. Dit probleem kunnen we nu dankzij de City Deal op de agenda zetten. Het is een probleem waar meerdere steden tegenaan lopen. We willen ook leren van anderen. Andere gemeenten zijn al langer bezig met het benaderen van jongeren via scholen bijvoorbeeld.”

Oude parochiewijken

De angstcultuur die de Onaantastbaren hebben gecreëerd in hun woonomgeving bestaat ook in een aantal andere wijken in Maastricht, zoals Maastricht Noordoost, Malberg, Mariaberg, Wittevrouwenveld. Dit zijn vaak oude parochiewijken, die zijn opgezet rond een kerk, bedoeld om je hele leven te blijven wonen. De tijden zijn veranderd en de wijken kennen al lang niet meer de oorspronkelijke bewoners. “Er spelen vergelijkbare problemen die ook hier niet snel boven water komen”, vertelt Anouk Crapts, projectleider Kwetsbare wijken van Maastricht. “Er is onveiligheid onder de oppervlakte, er zijn multiproblemen als drugs, geweld, schulden. Er is weinig tot geen vertrouwen in de overheid. Mensen laten de rolluiken dicht, zodat ze niet hoeven zien wat er gebeurt. In plaats van de probleemgevallen eruit te halen of aan te pakken, richt zij zich met haar afdeling meer op de fysieke inrichting van de wijken. “In de kwetsbare wijken vind je vaak veel sociale huur. Dat werkt niet. Als je niet oppast heb je te maken met een concentratie van de meest kwetsbare mensen samen in deze samenleving, en vergroot je de kloof tussen de leefwereld van arm en rijk.”

Samen met de woningcorporaties

Eind 2016 deed Maastricht een herijking. Wat kunnen de corporaties hierin betekenen bijvoorbeeld? Hun rol is veranderd en hoe groot is hun speelruimte nog? Maastricht heeft de samenwerking met de corporaties hard nodig om de kwaliteit van de woningen en leefbaarheid van kwetsbare wijken te verbeteren. Crapts: “We moeten een goede balans vinden voor een goede leefbaarheid. En daarbij helpt een mix van woningen en bewoners, want in de wijken zijn er natuurlijk ook mensen die wel gewoon werken en kinderen naar school laten gaan.”

Hoe hou je ze leefbaar? Naast herstructurering moet je dus ook kijken naar de sociale kant, benadrukt Crapts. Daar hebben we wijkteams voor die kijken naar veiligheid en leefbaarheid op buurtniveau en naar zorgvragen. Welke netwerken en structuren zijn er? Het is bij herstructurering een kunst om een stuk openheid te krijgen in de wijk als alle rolluiken zijn gesloten. Vaak kom je pas achter de voordeur als de schop de grond dreigt in te gaan. Dan pas begint een besef te komen dat er een nieuwe realiteit is, en komen bewoners in beweging.”

Ook in deze aanpak staat samenwerking centraal. Crapts: “Veiligheid en sociaal beleid moet veel meer met elkaar worden verbonden. Dat is nog niet altijd vanzelfsprekend.”