City Deal Eenvoudig Maatwerk richt zich in extra jaar op systemische beperkingen

De City Deal Eenvoudig Maatwerk organiseerde op woensdag 24 juni een feestelijke online slotbijeenkomst. Er werd teruggeblikt op de successen en er werden online werkbezoeken gebracht aan Amsterdam en Tilburg. Daarnaast werd het Maatwerk Manifest gepresenteerd door Albert Jan Kruiter van het Instituut voor Publieke Waarden. Maar het meest opmerkelijke nieuws uit de slotbijeenkomst is ongetwijfeld dat het geen slotbijeenkomst was. Want de City Deal wordt met een jaar verlengd. Projectleider Pieter Hilhorst vertelt waarom.

Een slotbijeenkomst die geen slotbijeenkomst was. En belangrijker: de City Deal gaat nog een jaar door! Hoe zit het nou precies?

“De City Deal kende een looptijd van twee jaar, maar de aangesloten gemeenten drongen er in maart op aan om nog een jaar door te gaan. Er is ontzettend veel bereikt, maar de beoogde transformatie is nog niet af. Toch vonden we het belangrijk om dit moment toch te markeren. Bovendien verandert ook de samenstelling licht. Delft neemt afscheid en Rotterdam treedt toe. Daarmee doen nu alle G4-gemeenten mee aan de City Deal. Dat helpt ons om ook om het belang van maatwerk in het sociaal domein bij instanties voor het voetlicht te brengen.”

Is het niet lastig, zowel voor Rotterdam als de andere gemeenten, om in dit stadium nog toe te treden?

“De andere deelnemende steden hebben natuurlijk een gemeenschappelijk traject achter de rug en daarin ook een gemeenschappelijke taal ontwikkeld. Maar een nieuwe partner erbij kan ook verfrissend werken. Bovendien draagt een stad als Rotterdam natuurlijk mooie cases aan en kan Rotterdam, waar men bezig is met de professionalisering van wijkteams, leren van de ervaringen van andere steden.”

Hoe kijk je terug op de slotbijeenkomst?

“De bijeenkomst was erg inspirerend. We hadden een mooie mix van offline en online. De bijeenkomst werd namelijk live uitgezonden vanuit De Balie in Amsterdam, waar een aantal gasten aanwezig was Maar de bijeenkomst werd ook digitaal bijgewoond door zo’n 160 mensen uit het hele land. Door deze combinatie ontstond een leuke sfeer. In de break-out sessies werd bovendien ook volop gediscussieerd. We brachten een virtueel werkbezoek aan Amsterdam, waar men aan de hand van een animatie een casus toelichtte die verbeelde hoe complex het is om maatwerk te leveren voor een dakloze woningzoekende. En aan Tilburg, waar Frans Swinkels ons liet zien dat integraal maatwerk echt kosten bespaart. Maatwerk bieden dat afwijkt van de routine, leidt vaak tot oplossingen die een doorbraak forceren. Vervolgens heb ik nog stilgestaan bij het Platform Mooi Maatwerk waarin we elkaar inspireren door sucessen te delen en kennis uitwisselen. Albert Jan Kruiter van het Instituut voor Publieke waarden lichtte het Maatwerkmanifest toe.”

Dus de City Deal Eenvoudig Maatwerk is nog niet ‘Zoom-moe’?

“Integendeel. We hebben sinds de Corona-crisis veel goede ervaringen opgedaan met online overleggen. We zien dat kleinere online sessies vaak tot meer interactie leiden, bijvoorbeeld in de chat, dan fysieke bijeenkomsten. En met acht steden verspreid over het land, is een online bijeenkomst natuurlijk ideaal om zoveel mogelijk betrokkenen deel te laten nemen. We hebben dus ook besloten om het komende jaar nog zo’n drie keer fysiek bij elkaar te komen en voor het overige digitaal af te spreken.”

Je vertelde over het Maatwerkmanifest. Wat is dat precies?

“Professionals uit zeven gemeenten hebben afgelopen jaar in een topklas veel geleerd over maatwerk en welke veranderingen nodig zijn om maatwerk makkelijker te maken. Die lessen hebben ze uitgewerkt in een manifest. Om een voorbeeld te geven: er wordt vaak gezegd tegen instanties ’toon lef’ of ‘pak de ruimte’, maar daar gaat het in de praktijk niet om. Het gaat niet om lef maar om zeggenschap. Bij een maatwerk-aanpak die verschillende leefgebieden raakt, liggen de bevoegdheden vaak bij verschillende diensten. Het manifest zegt: draag bevoegdheden over en geef de professional de ruimte! Als je professionals de boodschap geeft om plannen te maken op alle levensdomeinen maar je geeft hen niet de bevoegdheid, dan is dat een recept voor overspannen professionals.”

In het Maatwerk Magazine (.pdf) dat onlangs verscheen, gaf je aan dat de ambitie van de City Deal het komende jaar is om aan de systemische beperkingen te werken. Is dat ook wat je bedoelt met ‘bevoegdheden overdragen’?

“Ja, ook. Kijk, je kunt wel keer op keer proberen maatwerk te maken, maar je kunt veel beter naar de regels kijken en zorgen dat professionals niet steeds met veel ‘tegenwind’ werken. Om een voorbeeld te geven: veel mensen die uit detentie komen hebben moeite een woning te vinden en vervallen daardoor soms in oud gedrag. Hoe kunnen we nou zorgen dat ze hun woning behouden tijdens hun detentie? Je kunt daar per geval naar kijken, maar je kunt beter de regels veranderen. Een ander voorbeeld is collectief schuld regelen, daar is de gemeente Den Haag mee begonnen. Voorheen gingen er vier á vijf brieven tussen schuldhulpverlener en schuldeiser heen en weer om afspraken te maken. Toen heeft de gemeente gezegd: kunnen we niet een collectieve afspraak maken en bij het eerste contact afspreken of iemand voor schuldhulp in aanmerking komt? Hierdoor verloopt het contact veel makkelijker. Zonder systeemaanpassingen moeten professionals veel werk doen om steeds tegenstrijdigheden te overwinnen.”

En hoe gaat de City Deal Eenvoudig Maatwerk zich het komende jaar dan richten op die systeemaanpassingen?

“We hebben afspraken op systemisch niveau tot onze ambitie voor het komende jaar gemaakt. Dat betekent dat we nu meer gaan inzetten op uitwisseling van systeemvragen binnen de City Deal: wat heb jij binnen jouw gemeenten gedaan om het systeem te veranderen? Welke afspraken en interventies hielpen daarbij? Dit type leren, op het derde-orde-niveau, ontbrak naar mijn mening tot nu toe.”

Is het uiteindelijke doel om Rijksbeleid aan te passen?

“Het doel is om mensen met multiproblematiek effectiever te helpen. Dat is in het belang van cliënt en gemeente. Er blijkt vaak al veel winst te behalen door werkprocessen onder de loep te nemen. Het is belangrijk om vanuit de bedoeling naar vraagstukken te kijken. Vaak doen complicaties zich voor rond grenswerk, processen waar meerdere instanties bij betrokken zijn. Dat vraagt dat organisaties iets moeten herinrichten om het werk voor een ander makkelijker te maken. Dat vergt een andere mindset en dat is lastig omdat routines niet voor niets ontstaan. Als je je alleen richt op het efficiënt uitvoeren van jouw kerntaak is samenwerken een opgave.

Toen in Amsterdam de regels van Bureau Jeugdzorg onder de loep genomen werden, bleek dat ze veel tijd kwijt waren aan het zogenaamde contactjournaal, waarin uitgebreide verslagen van cliëntcontact worden opgenomen. Het was lastig om dat contactjournaal af te schaffen, omdat rechters dit gebruikten bij hun beoordelingen. Maar wat bleek? Rechters gebruikten het contactjournaal niet omdat het te lijvig was om voor alle zaken door te nemen. Dat moet je wel weten om de regels te kunnen aanpassen. Hetzelfde geldt voor het korten op uitkeringen wanneer de Dienst Werk en Inkomen geen reactie ontvangt op een oproep aan een uitkeringsgerechtigde. Dan mag de dienst een sanctie opleggen, maar dat brengt mensen vaak dieper in de problemen. Je kunt dan ook het buurtteam inschakelen, zodat ze met cliënten het gesprek aan kunnen gaan.”

Er bestaat dus al voldoende ruimte in de huidige regels?

“Nou, veel regels bieden al uitzonderingsmogelijkheden. Er is alleen vaak schroom om die te gebruiken vanwege een mogelijke ‘precedentwerking’. Maar precedentwerking is goed: als meerdere individuele gevallen dezelfde systemische knelpunten blootleggen, dan is dat een goede reden om de regels tegen het licht te houden.

Maar natuurlijk is er ook winst te behalen op Rijksniveau. Zo ben ik er voorstander van dat de overheidsvordering wordt afgeschaft. Die geeft de Belastingdienst het recht om geld te vorderen. Maar het is problematisch als mensen in sociale wijkteams mensen in de wijk grip proberen te geven op geld en de Belastingdienst ineens geld van hun rekening haalt.

In de City Deal Eenvoudig Maatwerk verzamelen we voorbeelden. Voorbeelden van hoe werken vanuit de bedoeling mensen met multiproblemen beter helpt. En het komende jaar kijken we dus ook naar kansen en uitdagingen op systeemniveau. Er is nog veel werk aan de winkel, maar ik ben hoopvol dat we met de City Deal een belangrijke bijdrage leveren aan vraaggestuurde oplossingen waar cliënten én gemeenten baat bij hebben.”