City Deal Gelukkige en Gezonde Steden nog niet van start

Een nieuwe City Deal is er niet van de ene op de andere dag. Er zijn veel complexe opgaven waar een City Deal een goede manier is om doorbraken te forceren. Veel van die opgaven signaleren we zelf bij Agenda Stad. Anderen worden ons vanuit ons netwerk aangedragen door bijvoorbeeld gemeenten, kennisinstellingen of koepels zoals de G4, G40 of M50. Wanneer er veel energie en urgentie lijkt te zijn rond een concrete opgave, begint Agenda Stad met de verkenningsfase van een nieuwe City Deal.

Vaak leidt een verkenning tot een City Deal. Vaak, maar niet altijd. Zo viel onlangs de moeilijke beslissing om de City Deal Gezonde en Gelukkige Steden die in verkenning was, nu niet van start te laten gaan. Is dat teleurstellend? Ja. Beschouwen we de verkenning daarmee als mislukt? Nee, dat niet. Kwartiermaker Judith Ludding en dealmaker Steven Kroesbergen lichten toe.

Wat was het doel van de City Deal Gezonde en Gelukkige Steden?

Judith Ludding

Judith Ludding: “Mooie vraag in deze “week van de gezondheidsverschillen!” De partijen die bij de verkenning betrokken waren, willen de grote verschillen in het aantal gezonde levensjaren tussen mensen met verschillende achtergronden en in verschillende wijken, terugdringen. We weten dat interventies in het fysieke domein, zoals meer groen, betere beweegmogelijkheden en goede ontmoetingsplekken, significant bijdragen aan gezondheid en veerkracht. Dat is niet alleen belangrijk voor mensen, het verhoogt ook de arbeidsproductiviteit en reduceert de kosten in een zorgsector die onder druk staat. Deze City Deal ziet binnenstedelijke verdichting als kans om ook de gezondheid en het geluk van mensen met weinig geld te bevorderen. Om nieuwe huizen en flats te voorzien van groene rondomruimte waar kinderen veilig buiten kunnen spelen, waar je lekker kunt bewegen, gezamenlijk tuinieren en elkaar op fijne plekken als buurtbewoners kunt ontmoeten. Groene en sociale gebiedstransformatie dus, als antwoord op eenzaamheid, stress en leefstijl gerelateerde ziekten. Een mooi streven dat door veel partijen gedeeld wordt. Om die reden was het ook niet moeilijk om een bevlogen netwerk bij elkaar te brengen, van gemeenten, provincies, departementen, projectontwikkelaars, stedenbouwkundigen, zorgverzekeraars, kennisinstellingen, creative designers, gezondheids- en maatschappelijke organisaties.”

Dat klinkt als een mooi en relevant streven. Waarom is het dan toch niet tot een City Deal gekomen?

Steven Kroesbergen: “Dat het een relevant en urgent streven is, blijkt wel uit het grote aantal partners waarmee we de verkenning hebben uitgevoerd en die onderling al mooie good practices gingen uitwisselen. Maar bevlogenheid alleen is niet voldoende. Realiteit is dat veel partijen moeten kiezen waar ze hun tijd aan besteden. We hebben na grondige inventarisatie moeten concluderen dat er op dit moment niet genoeg bestuurlijk commitment, ambtelijke capaciteit en departementale vechtlust was om deze City Deal nú te starten.”

En hoe komt dat, denk je?

Kroesbergen: “Juist op dit thema is het belangrijk om in het ruimtelijk- en sociale domein met elkaar én met inwoners tot vernieuwende projecten te komen. De opgaven in de publieke ruimte zijn momenteel immens: de energie-, mobiliteits- en klimaattransitie vragen om veel inzet en middelen. Het is ons onvoldoende gelukt om met gezondheid en geluk voet tussen de deur te krijgen bij het ruimtelijk domein en met hen concrete pilots te formuleren. De financiering van de innovaties is ook ‘een dingetje’. Voor het investeren in groen-blauwe verbindingen, moestuinen, brede stoepen, fietspaden, speelpleintjes en buurthuiskamers is veel geld nodig. Niet alleen voor aanleg maar ook voor beheer. Dus moet je op zoek naar zogenaamde ‘baathouders’ van gezonde volwassenen en gelukkige kinderen. Mensen die fit zijn, kunnen werken, voor elkaar zorgen, wonen langer zelfstandig en doen veel minder beroep op professionele hulp. Dat scheelt veel kosten. Je wil dus geldstromen verleggen naar de preventieve vóórkant, in plaats van genezen achteraf… Het feit dat veel partijen dit willen, maar het desondanks niet of nauwelijks lukt, zegt genoeg.”

Maar dan is het thema dus misschien toch niet belangrijk genoeg?

Kroesbergen: “Zo kijken we er niet naar. Er zijn sowieso altijd méér urgente thema’s dan er City Deals zijn. De formule van City Deals om én lokaal ‘werk met werk te maken’ met veel aangehaakte kennis én landelijk gewenste doorbraken te forceren, is krachtig en kansrijk, maar vraagt uiteraard de nodige energie en moed van betrokken partners. Als de opgave makkelijk zou zijn, zou er geen City Deal voor nodig zijn… “

En waarom niet toch maar beginnen en ‘kijken waar het schip strandt’?

Steven Kroesbergen

Kroesbergen: “Omdat we bij Agenda Stad werken volgens het principe ‘als je het doet, moet je het goed doen’. City Deals werken niet met grote budgetten om doorbraken te forceren. City Deals hebben hun slagkracht te danken aan betrokkenheid en motivatie van de partners. Eind december waren er gewoon net te weinig gemeenten aan boord die én hun bestuurlijk commitment én hun in te brengen gebiedspilot rond hadden. Beetje complicerend was ook het feit dat het kabinet demissionair werd, hetgeen het departementale langetermijndenken enigszins bemoeilijkte. We hadden er ook voor kunnen kiezen om het maar te proberen, maar daarvoor vonden we het thema te belangrijk en het afbreukrisico te groot. De conclusie die we daarom hebben moeten trekken is: ‘deze City Deal verdient een beter momentum’.”

Had dat niet sneller duidelijk kunnen zijn? De verkenning heeft bijna een jaar geduurd

Kroesbergen: “Het kost tijd om tot een City Deal te komen. Je hebt meerdere partners uit verschillende disciplines, organisaties en overheidslagen nodig om scherpe inhoudelijke focus aan te brengen en een ambitieuze en tegelijk realistische City Deal te maken. Het komen tot de juiste focus, hierop te verdiepen en vervolgens het commitment op inzet te organiseren doe je niet in een maand. Je bouwt samen aan een gemeenschappelijk verhaal om tot doorbraken te komen. Dat je dan achteraf moet concluderen dat er niet genoeg ‘grinta’ is om écht verschil te kunnen maken is enorm jammer.”

Dus achteraf toch zonde van de tijd, Judith?

Ludding: “Zeker niet! Wat niet is, kan nog komen! We zijn er nog steeds van overtuigd dat het thema een City Deal verdient en we laten elkaar als partners van deze verkenning dan ook niet los. Er zijn tot vandaag de dag teleurgestelde reacties uit het netwerk en ook nieuwe geïnteresseerden die zich willen aansluiten. Het netwerk dat we met deze verkenning op de been hebben gebracht, heeft geleid tot spin-offs, uitwisseling en meer samenwerking. We hebben elkaar gewezen op kansen die bijvoorbeeld de Regio Deals bieden, dankzij hun focus op brede welvaart. Er zijn leernetwerken en livinglabs in ontwikkeling voor het programma Gezonde Leefomgeving van het ministerie van VWS, waarin veel van de vraagstukken die wij verkend hebben, terugkomen. In het Nationale Programma Leefbaarheid en Veiligheid wordt in 20 wijken al langjarig gewerkt aan het verkleinen van gezondheidsverschillen. De City Deal kan met haar ontwerp- en toepassingsgerichte focus veel van deze initiatieven verrijken en verbinden. We vinden het oprecht jammer dat dat nu niet gebeurt. Zodra het momentum er is, staat de City Deal snel weer in de stijgers. En dan duurt het vast niet lang voor we van start gaan. De Dealtekst ligt klaar!”

Heb je naar aanleiding van dit interview vragen over de City Deal Gezonde en Gelukkige Steden of heb je interesse om als partner deel te nemen? Neem contact met ons op via [email protected].