Community of Practice: impact maken én opschalen

Borgen en opschalen van de impact van City Deals. Dat is geen kwestie van copy-paste, maar van een goed begrip van wat impact nu eigenlijk is en van het bewust en vroegtijdig opschaling organiseren. De deelnemers van de Community of Practice voor City Deals kregen uitleg van Jacqueline Scheidsbach van het Impact Centre Erasmus en van Wouter Kersten van Platform31. Over weerstand, profijtgroepen, diversiteit en zachte waarden.

Op 5 maart 2024 zijn vertegenwoordigers van City Deals en Town Deals in Amersfoort voor de Community of Practice (CoP) van Agenda Stad. Het voormalige ketelhuis van de Prodent-tandpastafabriek is nu een aangename plek voor een CoP-bijeenkomst. De beide hoogwaardige en informatiedichte presentaties worden – in het kader van een beetje druk van de ketel – afgewisseld met praktische werkvormen: de kennis meteen toepassen op je eigen City Deal.

Het Prodent-fabrieksterrein – het voormalige ketelhuis ligt onder de hoge schoorsteen.

Evalueren en leren

Na een inleiding door dagvoorzitter Vera Beuzenberg geeft Koen Haer een korte update over Agenda Stad: personele wisselingen, afgeronde, doorstartende en nieuwe City Deals en verkenningen. Angélique Boel vertelt over 2024, het jaar van de evaluatie van Agenda Stad. Onafhankelijk onderzoek naar de opbrengsten van Agenda Stad wordt daarin gecombineerd met reflecteren en leren op City Dealniveau. Het Planbureau voor de Leefomgeving onderzoekt Agenda Stad in een case study en er wordt gewerkt aan een bundel met essays van wetenschappers. Om evalueren en leren meer deel te maken van de praktijk in City Deals wordt een monitoring-tool ontwikkeld.

‘Zachte’ waarde is ook hard

Jacqueline Scheidsbach is Executive Director bij Impact Centre Erasmus. Dit expertisecentrum doet onderzoek naar impact en slaat een brug tussen wetenschap en praktijk. Het voert in opdracht complexe impactmetingen uit en vergroot de capaciteit van organisaties om op impact te sturen.

Jacqueline Scheidsbach van Impact Centre Erasmus geeft uitleg over de weg van maatschappelijke ambities naar echt impact maken.

Volgens Scheidsbach begint impact maken met je eigen ‘waarom?’-vraag. De waarde in bedrijven is in 50 jaar verschoven van voornamelijk ‘harde waarde’ naar ‘zachte waarde’; van spullen en machines naar sociaal kapitaal en licenties. Veel ‘zacht’ kapitaal is dat alleen maar op het eerste gezicht. Scheidsbach noemt ze pre-financieel; ze lijken niet in geld uit te drukken, maar dat worden ze wel. Ze geeft het voorbeeld van dieselgate bij Volkswagen, waar de ethische waarde van verlies van vertrouwen het bedrijf veel geld heeft gekost. Milieu is een ander voorbeeld. Bedrijven hebben minder waarde in de boeken als hun activiteiten milieuschade veroorzaken. Chemours moet als verantwoordelijke voor PFAS-vervuiling veel geld uitgeven aan het schoonmaken van tuintjes. De waarde van de aandelen van het moederbedrijf zijn met 35% gedaald.

 Van ambitie naar impact

Om vat te krijgen op impact gebruikt Scheidsbach de impact-waardeketen. Impact is dan het additionele effect – positief en negatief – van jouw organisatie op de maatschappij, op de economische, milieu- en sociale dimensie. Je komt van het antwoord op de ‘waarom?’-vraag (je missie, ambitie)  in vier stappen bij impact. Ambitie > beleid & strategie > implementatie > output > impact. Output zijn telbare resultaten van je activiteiten (bijvoorbeeld 100 gezinnen hebben een training over voedingssupplementen gevolgd). Impact behelst effecten op de lange termijn, het behalen van je ambitie (in dit voorbeeld: de gezinnen weten hoe ze voedingssupplementen moeten gebruiken en handelen daarnaar). De stap van output naar impact is geen kwestie van 1 + 1 = 2. Het is de kunst om te begrijpen welke aannames je doet als je van output ook impact verwacht (bijvoorbeeld: de training was op het goede niveau en de gezinnen onthouden het).

Tussendoor doen de deelnemers aan de CoP een oefening, waarbij kritisch naar de ambities van de City Deals gekeken werd. Grote ambities als ‘gelijke kansen voor iedereen’ en ‘versterken van kennisverbinding in de stad’ vragen om concrete invulling. Vragen als ‘waaruit zal voortgang of succes blijken?’ en ‘welke niet-financiële verantwoording verwacht je bij deze ambitie?’ helpen daarbij. In de discussie is men het erover eens dat City Deals hun impact vaak pas maken enige tijd nadat deze is afgesloten. Dit onderstreept uiteindelijk vooral het belang van bewust impact plannen en borgen.

Met andere ogen naar je eigen en andermans ambities kijken: concreet genoeg?

Vier fasen van impactvol veranderen

De mensen die voordeel zouden moeten hebben van je impact, noemt Scheidsbach niet de doelgroep, maar de profijtgroep. Om impact te maken is het belangrijk dat je die groep erbij betrekt. Co-creëren met de profijtgroep is deel van het continu leren, experimenteren en doorzetten dat past bij een proces van verandering. Scheidsbach ziet vier fases in het toewerken naar impact:

1. Verkennen en ontwerpen: wat zijn de juiste dingen om te doen?
2. Aanjagen en implementeren: doen we de juiste dingen?
3. Leren en verbeteren: doen we nog altijd de juiste dingen, doen we dingen juist en hoe verloopt de samenwerking?
4. Borgen: hoe behouden we het effect? Opschalen, repliceren of stoppen?

 Vind de werkzame elementen!

Voor zowel borgen als opschalen heeft Scheidsbach een interessante tip: zoek naar werkzame elementen. Werkzame elementen zijn goede voorspellers van langetermijn-impact. Ze geeft als voorbeeld de casus Maatschappelijke Diensttijd, waar jongeren ervaring opdoen met vrijwilligerswerk. Met als ambitie dat ze dat na de diensttijd blijven doen. Dat werkt, blijkt uit de praktijk en wetenschappelijk onderzoek. Maar alleen onder voorwaarde dat het een positieve ervaring is voor de jongeren en dat ze waardering krijgen. Waardering is een werkzaam element dat output (zoveel jongeren hebben diensttijd gedaan) koppelt aan impact (ze blijven vrijwilligerswerk doen) en zal helpen bij succesvolle borging en opschaling.

Opschalen van impact is een keuze

Bij de vorige Community of Practice in november 2023 is geïnventariseerd wat deelnemers ervan verwachten. Behalve de al genoemde ‘zelf met de kennis aan de slag’ kwam men uit op meer verdieping – en daarmee op CoP-bijeenkomsten die langer duren dan een kleine middag. Na een kennisintensieve ochtend en lichte lunch ging de verdieping dan ook verder – nu met opschalingsexpert Wouter Kersten en, voor de bijbehorende ‘zelf aan de slag’-werkvorm, Janneke ten Kate van Platform31.

Wouter Kersten van Platform31: “Om op te schalen moet je zorgen voor diversiteit.”

Kersten pakt door op de boodschap van de ochtend: opschalen van impact is een keuze; daar kun je naartoe werken. De kern van zijn verhaal is, dat succesvolle opschaling wordt geboren aan het begin, niet aan het eind van een veranderingsproces. Een goede manier om later klaar te zijn voor opschalen is om in een vroeg stadium te zorgen voor diversiteit. Diversiteit in situaties waarin je experimenteert; diversiteit in doelgroepen; diversiteit in wensen en belangen en diversiteit in omgevingsfactoren.

Korte video over belemmeringen en tips bij opschalen:

Experimenteren met opschaling in het achterhoofd

Kersten gebruikt het voorbeeld van de nieuwe City Deal Fietsen voor iedereen: diversiteit in belangen zou je terug kunnen vinden in het belang voor binnenstedelijk woon-werkverkeer (snelheid, weinig stoplichten) en het belang van gezinnen met kinderen (lage snelheden). Dan is het zaak niet één use case te optimaliseren. Werken aan lokale casussen met in het achterhoofd een systeemdoorbraak is eigen aan City Deals. Houd daarbij ook de (latere) opschaling in het achterhoofd, aldus Kersten. Het betrekken van de ‘profijtgroep’ is een verstandige manier om gedeelde belangen te formuleren en daarmee een groter scala aan toekomstige situaties af te dekken.

Partijen die deelnemen in een City Deal vallen vaak niet samen met de partijen die bij opschaling een (belangrijke) rol kunnen spelen. Kersten beargumenteert dat het vroeg betrekken van opschaalpartners op korte termijn wat lastiger is, maar de uiteindelijke impact zal vergroten. Dat geldt zeker ook voor partijen die weerstand bieden.

Levendige discussie en eye openers bij het uitwerken van opschalingskansen voor City Deals.

Zoek enthousiasme, maar betrek ook de weerstand

In groepen met City Deals in dezelfde fase (start, lopend, eind) gaan de deelnemers aan de slag met een inventarisatie van redenen voor opschaling, van ingebouwde diversiteit en van stakeholders en mogelijke opschalingspartners. Dat levert in de groepen levendige discussies op. Eén inzicht wordt plenair gedeeld: de grondhouding van City Deals is om met welwillende partijen meters te maken. We zoeken vaak enthousiasme op, maar moeten nu ook de bravoure hebben om anderen te overtuigen die er met weerstand in zitten. Wetend dat je niet-mede-ondertekenaars goed kunt meenemen. Niet als partner, maar wel omdat ze relevant zijn in het ecosysteem dat je in beweging wilt brengen. Kersten onderstreept dat je voor je gewenste impact uiteindelijk met al die partijen aan tafel moet, anders heb je drie jaar later een probleem.

De CoP wordt afgesloten met de boodschap dat Platform31 City Deals kan helpen met opschalingsvraagstukken – in een vroeg of laat stadium. Wouter Kersten heeft een menu van opschalingstools en ondersteuning in de aanbieding. Als je daarvan gebruik wilt maken, neem dan contact op met je dealmaker of met [email protected]