De kracht van ontwerp: inspiratie uit Eindhoven voor CoP City Deals

Ontwerp is overal. Zichtbaar, zoals in gebruiksvoorwerpen en kunst, maar óók onzichtbaar. Neem het werk van projectleiders van City Deals. Zij komen, door mensen bij elkaar te brengen, tot innovatieve oplossingen voor de complexe opgaven in de dagelijkse praktijk van gemeenten. Ontwerpkracht kan bij uitstek helpen om samen aan de slag te gaan met maatschappelijke vraagstukken. Het draait hierbij om 3 V’s: verbeelden, verbinden en verinnerlijken.

Tijdens de Community of Practice (CoP) bijeenkomst van Agenda Stad op 8 juni stond de ontwerpkracht van City Deals centraal. Zo’n 25 deelnemers, waaronder dealmakers en projectleiders van City Deals kwamen vanuit heel Nederland samen in Eindhoven. Daar namen collega’s van de City Deal Circulair en Conceptueel Bouwen de deelnemers mee in de ontwerpkracht van deze City Deal. Onderdeel van het programma was een werkbezoek aan Living LAB 040. Een bijzondere plek waar bottom-up innovatie en systeemverandering elkaar versterken en inspireren.

Kijken naar vraagstukken door de lens van ontwerp

De ontvangst is in Radio Royaal, voorheen de machinekamer die de Philipsfabrieken op het industrieterrein Strijp-S van energie voorzag. In de industriële sfeer van het restaurant – de machines staan er nog – is de ontwerpkracht van Philips’ bloei-jaren nog voelbaar. Een goed gekozen locatie voor de bijeenkomst, legt Dirk Spannenburg (hoofd afdeling Regio en Leefbaarheid bij het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties) uit.  Hij voegt toe: “Ontwerpkracht staat symbool voor hoe we in de City Deals te werk willen gaan. We willen door de lens van ontwerp kijken naar onze uitdagingen in de praktijk.”

Dirk Spannenburg verwelkomt de CoP-leden in Eindhoven. Foto’s: Paul Tolenaar

Creatief strateeg en ontwerper Jurian Strik, nauw betrokken bij de CoP en Loket Ontwerpkracht, zoomt in op de betekenis van ontwerp en de meerwaarde ervan voor de City Deals. Ontwerp is overal – zichtbaar en onzichtbaar, betoogt Strik. Lampen, stoelen, machines, het is eenvoudig aan te wijzen wat allemaal ontworpen is. Maar ook de niet-zichtbare dingen in de zaal zijn ontworpen, zo stelt hij met de deelnemers vast: Agenda Stad, de sfeer, de bijeenkomst en de CoP. Niet met katoen, ijzerdraad en glas, zoals het werk van de inspirerende ontwerper Giacommo Balla, die alles in zijn huis zelf maakte, zegt Strik. De niet-zichtbare dingen ontwerp je met mensen, ideeën en creativiteit. Kortom, met ontwerpkracht. Bij de excursie naar Living LAB 040 komen beide terug, belooft Strik: “Dat wat tastbaar is, zoals de fysieke experimenteerplek, maar ook dat wat minder zichtbaar is: het bij elkaar brengen van partijen en komen tot innovatieve oplossingen. Dit gebeurt bij uitstek ook in City Deals.”

Jurian Strik over de meerwaarde van ontwerpkracht

Verbeelden, verbinden, verinnerlijken

Projectleider Gertjan de Werk neemt de deelnemers mee in de rol van ontwerp binnen de City Deal Circulair en Conceptueel Bouwen. Hier zetten ze ontwerpen, een middel om doelen te bereiken, op twee manieren in: om te verbeelden en om te verbinden. Verbeelden is belangrijk om te inspireren, maar ook om ervoor te zorgen dat iedereen letterlijk hetzelfde beeld voor ogen heeft. “Het beeld dat je kiest is dus heel bepalend om te weten waar je het over hebt. Daarover kun je vervolgens het goede gesprek met elkaar voeren. Verbinden dus.”

Gertjan de Werk over de rol van ontwerp binnen de City Deal Circulair en Conceptueel Bouwen

Op deze manier heeft zijn team, met behulp van een praatplaat, eerst de kernopgave van de City Deal benoemd. Vervolgens hebben ze daarmee honderdvijftig partijen in beweging gekregen om samen te werken aan een stevige ambitie voor biobased industrieel bouwen. “We wilden in alle gemeenten commitment van afdelingen Wonen én Circulair. Maar daar spreken ze heel verschillende talen.” De kracht van ontwerpen is volgens Gertjan dat het mensen van allerlei achtergronden in staat stelt om een probleem of een aanpak écht voor je te zien. Te beleven, voelen, ruiken. “Je maakt het je eigen. En dan wil je er ook mee aan de slag.”

Dat vraagt om een volgende stap, waar ontwerpen ook een krachtige tool voor kan zijn: verinnerlijken, wat gaat over het implementeren van afspraken en samenwerking in organisaties. Gertjan raadt gemeenten aan om hiervoor gebruik te maken van een routekaart, waarop je aangeeft wat je intern wil organiseren. “Zorg dat je de mensen die je aan het werk wil zetten de tools geeft die ze nodig hebben. En blijf met ze in gesprek.”

Living LAB 040: innovatie middels het Hamburgermodel

Na deze inspirerende sessie is het tijd voor een excursie naar Living LAB 040, om de kracht van ontwerpen in de praktijk te zien. Living LAB 040 is een initiatief van Jos Lichtenberg en Monique Donker, om de stad van morgen opnieuw uit te vinden; duurzaam, gezond en betaalbaar. Het is een bijzondere locatie in een nieuwbouwwijk, beschikbaar gesteld door de gemeente Eindhoven, die ruimte biedt aan tijdelijk wonen in proefwoningen. Diverse marktpartijen bouwen hier woningen om innovatieve oplossingen te ontwikkelen. Dit leidt niet alleen tot nieuwe bouwconcepten, maar ook tot nieuwe financieringsconstructies om die tijdelijke woningen te kunnen financieren.

CoP’ers bewonderen de tijdelijke woonruimte

Het Living Lab werkt volgens het zogenoemde Hamburgermodel, leggen de initiatiefnemers uit: De experimenten worden deels bottum-up, vanuit een goed idee, uitgevoerd. Deze experimenten vormen de onderkant van de hamburger. Experimenten geïnitieerd vanuit strategie en visie op de stad van morgen, vormen de bovenkant van de hamburger. In het midden bevindt zich de burger. Die dient immers centraal te staan.

Living LAB 040

Denken in metaforen en de kracht van beeld

Na een geanimeerde lunch bij Radio Royaal die door veel deelnemers wordt aangegrepen om bij te praten en ervaringen te delen, vervolgen de deelnemers het middagprogramma in workshops. Hier gaan ze aan de slag om zelf de kracht van denken in metaforen en de kracht van beeld en ontwerp te ervaren. Het leidt tot mooie uitspraken over wat ontwerpkracht voor de deelnemers betekent, zoals ‘uit de comfortzone’, ‘nieuwe perspectieven toevoegen’ en ‘helemaal uitzoomen of inzoomen’. Er blijkt bij de City Deals ook al het nodige te gebeuren op ontwerpgebied. ‘Design thinkingsessies’, ‘serious games’ en ‘ateliers achter de voordeur’ zijn enkele van diverse voorbeelden die deelnemers noemen.

Bijpraten tijdens de lunch

De deelnemers duiken ook nog wat dieper in het Hamburgermodel. De opdracht is om zelf een ‘Ideale Hamburgerdeal ‘te ontwerpen. Inmiddels borrelt de creativiteit volop. De sessie leidt tot creatieve aanpakken als de Happy Deal, de Burgerbeweging en Dealmakersaus voor op de hamburger.

Duidelijker kan de boodschap aan het eind van deze inspirerende dag niet zijn. Ontwerpkracht helpt om met beeld richting te geven, en om het gesprek te voeren vanuit creativiteit en innovatie. Het gaat over de kracht van ervaren – zien, proeven, voelen – die aanspoort om in actie te komen. Voor de deelnemers zit de actie erop. Zij sluiten de dag af met een zomerse borrel.