Interview Berry Kessels “In de wijk klopt het hart van Nederland”

Van energietransitie, armoede tot eenzaamheid. Alle stedelijke uitdagingen spelen zich af op wijkniveau. Daarom is het ook zo belangrijk om ze vanuit de wijken aan te pakken, stelt wijkontwikkelaar Berry Kessels. ‘Maar doe dat dan wel vooral vanuit de kracht van de wijk.’

Als iemand de wijken van Arnhem goed kent, is het Berry Kessels. Jarenlang verdiepte hij zich als verslaggever voor de regionale krant De Gelderlander in de ontwikkeling van de stad en alle partijen die daarop hun invloed hadden. Als wijkontwikkelaar leidde hij bij woningcorporatie Volkshuisvesting Arnhem de ontwikkeling van het Modekwartier Klarendal. Van Vogelaarwijk werd dit een creatieve wijk vol winkels, mode-ateliers, designstudio’s, een populaire speeltuin en horeca.

‘De Jordaan van het oosten’

“Iedereen heeft behoefte aan een prettige plek om te wonen”, vertelt hij, “Niet alleen een huis dat niet lekt, maar ook een fijne omgeving. De wijk is de plek waar we wonen en is cruciaal voor het welzijn van mensen.”

Net als in elke stad scheelt het ook in Arnhem in welke wijk je woont. Van oudsher kent de Rijnstad grote verschillen. Er zijn wijken met nauwelijks sociale huurwoningen, en in sommige wijken is het aandeel sociale huur maar liefst tachtig procent. Een van die wijken is Klarendal. Kessels noemt de wijk ‘de Jordaan van het oosten’. Een echte volkswijk dus. Van oudsher was het een katholieke arbeiderswijk in een door protestanten geregeerde stad. Inmiddels is de volkswijk veranderd. Nog een derde van de bewoners stamt uit die tijd.  Daarnaast is een derde migrant, vooral afkomstig uit Turkije en Duitsland en een derde is kunstenaar of kunststudent. Die laatste groepen kwamen in de jaren ‘70 naar Klarendal vanwege de goedkope woningen. In de loop van de jaren nam de verloedering echter toe en in 2007 werd Klarendal een van de Vogelaarwijken.

Vraag vanuit de bewoners

Dat moest veranderen. “De vraag naar ontwikkeling kwam eigenlijk begin jaren ’00 vanuit de bewoners zelf”, vertelt Kessels. “Zij wilden weer hun winkelstraten terug, zo bleek uit een uitgebreid onderzoek waarin zij zelf een grote rol hadden. Maar hoe doe je dat? Je kan niet de kruideniers, bakkers en slagers zomaar terugbrengen in de wijk. Daarom organiseerden we als woningcorporatie sessies met de creatieve sector in de stad. Daaruit ontstond het idee om iets met mode te gaan doen. Arnhem heeft een modeopleiding die wereldwijd aanzien geniet. Natuurlijk was daarover flinke discussie, het mooie was dat het echt vanuit de mensen zelf kwam. Als iemand klaagde dat de bakker er niet meer was, antwoordde iemand anders: eigen schuld, we halen ons brood bij de supermarkt. De ijzerwarenhandel is ook weg omdat we naar de Hubo gaan.”

Nog steeds is Klarendal een wijk met een kleine zeventig procent aan sociale huurwoningen. Met één verschil: het is weer een levendige wijk, met ruim vijftig kleinschalige winkelstudio’s, hét gebied van mode en design. Daarnaast zijn er vijf café-restaurants, een modehotel, een theater, een filiaal van het ROC waar de musicalopleiding is gevestigd, een medisch centrum en een salsaschool. “De winkelstraat, de levensader van de wijk, had eerst geen prettige uitstraling en sfeer”, vertelt Kessels. “Veel gesloten oude winkelpuien, en hier en daar plekken waar het gewoon niet tof was, zoals overlast door harddrugsgebruik. Dat is allemaal verdwenen. Klarendal is weer gezellig geworden. En waar het gezellig is, is geen ruimte voor overlast.” De wijkontwikkeling kreeg enorm veel media-aandacht en ontving allerlei prijzen, zoals de Gouden Piramide, een Rijksprijs voor inspirerend opdrachtgeverschap.

Oog voor de kracht van de wijk

Wat Klarendal heeft laten zien, volgens Kessels, is hoe belangrijk het is om oog te hebben voor de kracht van de wijken en de wijkbewoners. “We zijn vaak geneigd om te zeggen dat een wijk lastig is. Dan volgt er een hele litanie aan ellende. Maar iedere wijk heeft ook zijn eigen kracht. Een mooi voorbeeld hier in Klarendal is de speeltuin. Die wordt al ruim vijftig jaar gerund wordt door zo’n zeventig vrijwilligers uit de wijk. Per jaar trekt de speeltuin 30.000 bezoekers, ook uit andere wijken. Daarmee is het een top 10 attractie van Arnhem. En dat voor een plek die bewoners helemaal zelf runnen. Daar moet je als wijkontwikkelaar oog voor hebben. Kijk bijvoorbeeld naar het stadsschoon in een wijk. In een oude wijk vind je veel mooie architectuur. Of kijk naar die ene bijzondere biljartvereniging. Mijn insteek als wijkontwikkelaar is: onderzoek niet wat er allemaal mis is, maar kijk juist naar wat er goed is aan een wijk. Natuurlijk moet je dat wat er mis is bestrijden. De criminaliteit aanpakken, de rommel opruimen, mensen die lang thuis zitten helpen stappen te zetten. Het werkt echter vaak beter om wat goed is te versterken. Daarmee creëer  je energie en maak je enthousiasme los. Daarom moeten de beleidsjongens en -meisjes van de gemeente en de coöperaties wat vaker in de wijken komen. Verandering in gang zetten, lukt niet vanachter je bureau.”

Helemaal mooi is als je die wijkkracht kunt verbinden aan een breder stedelijk vraagstuk. Dat kon in Klarendal, gaat Kessels verder. “We hebben in Arnhem een fantastische modeacademie, een van de beste ter wereld, waar topontwerpers afstuderen. Alleen na hun studie verdwijnen ze om op een zolderkamer collecties te ontwerpen voor de Bijenkorf of voor zichzelf. Of ze verhuizen naar Milaan, Parijs of Londen. Kortom, we zagen weinig van de modeontwerpers terug in de stad. Hoe kunnen we het meer zichtbaar maken in de stad, en die designers een stap verder helpen in hun carrière? Die vraag hebben we gecombineerd met de sociale vraagstukken in Klarendal om de wijk te verbeteren. Nu vind je in Klarendal dus veel ontwerpers, die op ambachtelijke wijze bijzondere ontwerpen maken.”

De kans is nu

De verduurzaming van wijken is volgens Kessels de uitgelezen kans om dieper in de wijken te komen. “We komen nu overal binnen bij wijkbewoners. Huishoudens moeten van het gas af, krijgen dubbelglas en nieuwe installaties. Eenmaal binnen bij mensen thuis is hét moment om te vragen: hoe gaat het hier eigenlijk? Ook kun je met de verduurzaming de sociale cohesie versterken. In Arnhem, maar ook op andere plekken, zijn er buurtklusbedrijfjes ontstaan. Je koppelt  handige buurtbewoners aan de werkzaamheden die er liggen. Dat is ook een vorm van economie de wijk inbrengen. En dat is een enorme kans.”

Dag van de Stad

© Photo by Tais

Berry Kessels neemt tijdens de Nacht van de Stad, zondagavond 8 oktober, deelnemers van de Dag van de Stad mee op een nachtexcursie door Klarendal. Daar vertelt hij meer over de geschiedenis van deze authentieke volkswijk en over de ontwikkeling van het Modekwartier. Op de Dag van de Stad zelf is hij moderator bij de opening met Maarten Hajer en bij de talkshow De kunst van wijkgericht werken. Meer weten? Kijk op www.dagvandestad.nl.