‘Laat burgers grote problemen oplossen’

Klimaatverandering, armoede, eenzaamheid. Grote vraagstukken in de stad kunnen beter goed worden aangepakt door burgers erbij te betrekken, stelt Eva Rovers. Op de Dag van de Stad geeft ze een Last Lecture over het ‘practivisme’. ‘Laat gewone mensen meedenken, en je krijgt oplossingen waar bijna iedereen zich in kan vinden.’

In een wereld die door klimaatverandering onomkeerbaar verandert, waarin de politiek niet meer voor de mensen lijkt op te komen maar meer voor de multinationals, waar overbevolking, oorlog en vervuiling heerst, is het moeilijk om niet moedeloos te worden. Zeker nu we ook nog eens een wereldwijde pandemie kennen, die een enorme impact heeft op ons persoonlijke leven. Cultuurhistoricus en schrijfster Eva Rovers ervoer deze moedeloosheid en ging voor haar boek Practivisme, een handboek voor heimelijke rebellen op zoek naar wat je kan doen om die verlammende machteloosheid tegen te gaan, en als burger echt in actie te komen.

Practivisme

“Door grote problemen zoals klimaatverandering voelde ik me onmachtig”, vertelt Rovers. “Ik kan keurig mijn plastic afval scheiden, en minder in een vliegtuig stappen, maar heeft dat wel zin? Leidt dat tot verandering? Daarom ben ik gaan uitzoeken wat ik als individu nu echt kan bereiken. Wat zijn de voorwaarden voor succesvolle verandering? Wat er uitkwam is dat je individueel best wel wat kan bereiken, maar dat als het gaat om grootschalige veranderingen we het echt samen moeten doen. Het is een open deur natuurlijk maar in de praktijk zie je toch dat dit samenwerken heel moeizaam gaat. We hebben altijd geleerd dat een beter milieu bij jezelf begint. Deels is dat zo, maar het gevolg is dat we zijn gaan denken dat je niet mee kunt doen dan een paar aanpassingen maken in je persoonlijk leven. Zaken als systeemverandering en politiek klinken dan ook ver weg. Maar ook daar hebben we als ‘gewone burgers’ invloed , veel meer dan we denken, maar daar is wel een brede beweging voor nodig.”

Als voorbeeld noemt Rovers de luchtvaart en de impact op het milieu. “Je kan kiezen om zelf minder te vliegen, maar dat verandert het systeem niet. Het aanbod aan goedkope vluchten blijft en daarmee de enorme vraag ernaar. Het is soms letterlijk goedkoper om vanuit Eindhoven, via Dublin, naar Amsterdam te vliegen, dan met de trein te gaan. Dat is toch idioot? Dit systeem krijg je helaas niet alleen met individuele keuzes veranderd. Dat moet op landelijk niveau worden aangepakt, op internationaal niveau.”

Burgerberaad

Eva Rovers, foto Niels Vlug

Dat wil natuurlijk niet zeggen dat je als individu er geen invloed op kunt uitoefenen, stelt Rovers. “Eerst probeer je het zelf. Probeer je bijvoorbeeld met een petitie of tijdens een inspraakavond iets te bereiken. Als dat niets oplevert, word je er moedeloos van en laat je het erbij zitten. Dat is zonde, want er is heel veel wat je kan doen.” Om burgers beter te helpen hun invloed uit te oefenen wijst Rovers naar de inzet van het burgerberaad, de zogeheten Citizens’ Assembly. “Hierin worden gewone mensen geloot om mee te denken over een oplossing voor een maatschappelijk probleem.”

Dat dit werkt is al bewezen in het katholieke Ierland, waar een burgerberaad besloot over de versoepeling van de abortuswetgeving. Maar ook voor heel andere problemen kan een burgerberaad worden ingezet. Afgelopen zomer schreef Frankrijk heel stilletjes geschiedenis. Nooit eerder hadden burgers zo direct invloed op het klimaatbeleid van een  nationale regering. President Macron nam 146 van 149 aanbevelingen over van een onafhankelijk burgerberaad, dat van hem de vraag had meegekregen na te denken over hoe Frankrijk haar broeikasgassen drastisch kan verlagen. Deze Convention Citoyenne pour le Climat bestond uit 150 gelote burgers. Om de mensen te vinden selecteerde de Franse regering ruim 250.000 telefoonnummers willekeurig. Toen is men gaan bellen met de vraag of mensen mee wilden doen.

Ook in Nederland, met het groeiende wantrouwen tussen burger en politiek, kan het burgerberaad een belangrijke rol spelen, stelt Rovers. “Dit instrument gebruikt de wijsheid van de massa. Dat leidt tot oplossingen die veel effectiever zijn en meer draagvlak hebben, dan maatregelen die van bovenaf worden opgelegd. Ook op lokaal niveau kunnen burgerberaden een belangrijke rol spelen. Klimaatmaatregelen raken onze persoonlijke leefomgeving: onze huizen, de inrichting van wijk of stad. En hoe belangrijk die leefomgeving is, hebben we door de coronacrisis nog maar eens gezien, toen we ineens meer gingen wandelen en onze kinderen meer op straat gingen spelen. Daar willen wat over te zeggen hebben.”

Extreem publiek debat

Waar in eerste instantie de Nederlander braaf de coronamaatregelen opvolgde om het aantal mensen op de intensive care te verlagen, groeit het verzet ertegen naarmate het virus blijft hangen. Volgens Rovers komt dat omdat deze maatregelen van bovenaf zijn bepaald. “Zolang je mensen er niet bij betrekt zal er weerstand ontstaan. Er is een polariserend publiek debat omheen ontstaan. Het past helemaal bij het publieke debat van uitersten dat we al jarenlang kennen. Extreme meningen krijgen nu eenmaal meer aandacht, worden vaker geliked en geretweet.”

Met als gevolg dat de politieke besluitvorming de oren er naar laat hangen. Politici luisteren graag naar de samenleving, en gebruiken daarvoor steeds vaker sociale media. Overigens zie je het ook terugkomen op de klassieke inspraakavonden in gemeenten. Ook hier overheersen de extreme meningen. Vooral mensen die het niet eens zijn met plannen komen naar zo’n avond. Rovers: “Als de politiek alleen maar luistert naar de uitersten, krijg je een gepolariseerd denken. Er ontstaat een vertekend beeld van wat er in de samenleving speelt. Gaat het bijvoorbeeld om plaatsing van windmolens, dan krijg je het beeld dat er maar twee groepen zijn: de voor- en de tegenstanders. Het grote midden hoor je niet, de groep die onder bepaalde voorwaarden wel en onder andere voorwaarden tegen zijn. Die genuanceerde mening wordt het hoofd gezien.”

Met een burgerberaad voorkom je dit, stelt ze. In een burgerberaad heb je immers een dwarsdoorsnede van je land of stad. De mensen die erin zitten krijgen de tijd en de ruimte om met elkaar en met experts in gesprek te gaan. “Zo komen ze tot een oplossing die het beste is voor iedereen. Het collectieve belang is leidend. Mensen komen er snel achter dat er altijd overlappende gemeenschappelijke belangen zijn. Iedereen wil bijvoorbeeld een veilige leefomgeving voor hun kinderen. Als je dat gebruikt als uitgangspunt wordt het gesprek al snel een stuk harmonischer. Belangrijk is dat er voorafgaand aan een burgerberaad wel politiek commitment is. Anders krijg je het tegenovergesteld effect. Als een advies in de bekende bureaulade belandt zullen mensen teleurgesteld zijn en zich weer meer afkeren van de politiek.”

Corona is dan ook als een generale repetitie voor wat er gaat gebeuren in de samenleving, stelt Rovers. “De energietransitie moet bijvoorbeeld binnen nu en twee jaar echt vorm gaan krijgen. Dat betekent grote veranderingen op straat- en wijkniveau. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat maatregelen daarvoor worden gedragen door de straat? Door mensen erbij te betrekken krijg je betere oplossingen en veel meer steun voor ingrijpende maatregelen.” De toekomst lijkt dus aan het burgerberaad.