Leren uit de rampen van het verleden  

Van Watersnoodramp, vuurwerkramp tot het sluiten van de mijnen in Limburg. Nederland heeft in haar geschiedenis heel wat gebeurtenissen gekend die de samenleving ontwrichtten. Nu zitten we midden in de corona-crisis. Hoe kunnen we een crisis gebruiken om sterker van te worden? Crisisdeskundige en onderzoeker Kenny Meesters van de Universiteit Tilburg neemt ons mee op de Dag van de Stad in een ontwerpatelier rond deze vraag.

Wat ga je precies doen op de Dag van de Stad?

Meesters: “We gaan in het Ontwerpatelier kijken wat we uit crisissituaties in het verleden kunnen leren naar de toekomst toe. Nederland kent in haar geschiedenis heel wat disruptive events, verstorende gebeurtenissen. Ze zijn niet allemaal even grootschalig, maar iedere gemeente heeft wel ooit een transformatie ondergaan die veroorzaakt is door zo’n gebeurtenis. Denk aan de mijnen die sloten in Zuid-Limburg, de armoede in Leeuwarden, de vuurwerkramp in Enschede. Wat heeft nu in het verleden ervoor gezorgd dat we sterker uit deze gebeurtenissen zijn gekomen? Dat willen we meenemen naar de huidige coronacrisis. Het Ontwerpatelier wordt nu verder vormgegeven, maar symbolischer kan het haast niet. Door corona moeten we het online doen.”

Je staat bekend als crisisdeskundige? Wat doe je precies?

“Ik ben onderzoeker bij de Universiteit van Tilburg naar informatiemanagement rond crisis. Ik onderzoek hoe mensen keuzes maken bij crisissituaties. Hoe zorgen we ervoor dat hulpdiensten, overheden maar ook getroffen burgers, betere keuzes maken? Wat voor ondersteuning heb je nodig? Hoe breng je mensen slim bij elkaar om te zorgen dat ze die keuzes maken? Daarbij is informatie is cruciaal. Denk aan een treinstation. Je staat op het perron en je trein rijdt niet meer. Dan wil je weten welke opties je hebt om thuis te komen. Welke keuzes kun je maken? Daar heb je informatie voor nodig. Dat is in een crisissituatie niet anders.”

Je bent vanaf het begin ook erg betrokken geweest bij de corona-crisis als lid van het Landelijk Operationeel Team Corona (LOT-C). Ben je nog steeds daarin actief?

“Dit multidisciplinaire team was in de eerste fase van de coronacrisis opgericht als ondersteunend dienstencentrum voor de hulpdiensten. Er zaten mensen in vanuit allerlei achtergrond waaronder defensie, de politie, provincie, brandweer en de wetenschap. We opereerden vanuit de brandweerkazerne in Zeist. Het is inmiddels weer afgeschaald. Ik ben er nu niet meer actief bij betrokken maar onderhoud nog wel contacten met collega’s natuurlijk. Verder was en blijf ik actief betrokken bij internationale hulpverlening onder andere bij de Verenigde Naties en de Europese Unie.”

Kenny Meesters. Foto: Marcel Krijger.

We zitten nu dus in een volgende fase van deze crisis?

“Ja, die is net zo uitdagend, of misschien zelfs wel meer. Wat je ziet is dat vaak ziet bij een ramp is dat het in de eerste fase duidelijk is. Bij corona moesten we met zijn allen die cijfers in de zorg omlaag brengen en verdere besmetting voorkomen. En dat deden we met zijn allen. Naarmate de ramp verder vordert, wordt de doelen en acties minder eenduidig . De pandemie gaat als een golfbeweging door, en het is daarom moeilijk om de aandacht vast te houden. Nu met de tweede coronagolf zie je dat de moeheid toeneemt onder de mensen. Ze willen weer ondernemen, dingen oppikken, maar voortdurend krijgen ze te horen wat niet mag. Ze willen weer verder vooruitplannen. Waar sta ik, waar ga ik heen? Ik snap dat 1,5 meter afstand houden belangrijk, maar wat kan ik dan wel doen?”

Wat kunnen we doen om de onrust tegen te gaan?

“De truc is niet zozeer om nu balans te creëren op korte termijn, maar om duidelijkheid te geven op de lange termijn. Je kan wel zeggen dit zijn de regels waar je je aan moet houden, maar probeer dan ook binnen die regels mee te denken. We denken momenteel te veel vanuit repressie. Natuurlijk moeten we 1,5 meter afstand houden en zijn mondkapjes goed, maar zeg erbij wat we dan wel kunnen organiseren. Help, geef ideeën en steun initiatieven. Men heeft een visie en toekomstperspectief nodig.  Komen we bijvoorbeeld straks uit de crisis als een groener, duurzamer en gezonder Nederland? Is de arbeidsmarkt op de schop, en gaan we veel meer thuiswerken? Als je zulke toekomstperspectieven geeft kunnen ondernemers daarop inspelen. Dat biedt houvast. Nu worden de dingen los van elkaar gezien.”

Hoe werkt dit voor de stad?

“Elke stad heeft een visie voor haar toekomst. Verbindt die met de korte termijnregels. Je moet dat niet loslaten, anders blijf je maar bezig om brandjes te blussen. Door verder te kijken kun je inspelen op de toekomst.  Anders zijn we allemaal maar aan het wachten tot er een vaccin is. Dan staan we stil en gaan we van het ene brandje naar de volgende. Geef -naast het kader van regels- ook een visie waarnaar toe gewerkt kan worden.”

Heb je met jouw ervaring met de crisis tot dusver iets gezien wat beter kan?

“We moeten echt af van het repressieve denken. Dat komt dus omdat we rond corona vooral werken in de Veiligheidsregio’s. De besluiten daar worden genomen door mensen met die achtergrond en dat is ook hun mandaat. We hebben nu te maken met een crisis die ongrijpbaar is, en verder gaat dan alleen onze gezondheid.  De impact en de keuzes waar we voor staan gaan verder dan het mandaat van de Veiligheidsregio’s. Er komt een moment dat we ervoor moeten kiezen om de regels en de beperkingen te omarmen. We hebben gezien bij natuurrampen hoe mensen zich dan kunnen aanpassen. Mensen in Indonesië hebben bijvoorbeeld hun huizen zo aangepast aan overstromingen, dat de schade zo klein mogelijk is als weer gebeurt. Het omarmen is een bewuste keuze. Daar kunnen we ook mensen bij helpen dan.”

Hoe past dit verhaal bij het thema Veerkracht van de Dag van de Stad?

“Veerkracht kan je op drie manieren opvatten. Als eerste, hoe goed kunnen we een klap opvangen? Vervolgens, hoe snel veer ik bijvoorbeeld weer terug, na een crisis? Maar ook hoe goed kan ik dit incident gebruiken om beter op het pad van mijn toekomst te komen. Hoe kan ik beter omgaan met de volgende crisis? En die crisis zal weer iets heel anders zijn dan een pandemie. Misschien is het cybersecurity, een milieuramp of een zombieplaag? Wie zal het zeggen? Een crisis komt niet namelijk niet voort uit een draaiboek. Je kan niet weten wat er op je afkomt. Dus hoe kun je snel bepalen wie je moet bellen, hoe je het netwerk kan inzetten? Dat is wat bestuurders moeten leren uit de huidige crisis.

Mensen noemen de coronacrisis een unieke ramp maar we hebben dus al heel veel disruptive events gehad, ook op persoonlijk vlak. Uniek is hoe we ermee omgaan. Nemen we de lange termijn mee en zien we dan problemen of kansen? Belangrijk is dat we de opties op die langer termijn openhouden. Zodat we niet later zeggen: hadden we maar. Dat is vaak een van de harde lessen die we meenemen uit rampen. Dit soort lessen kun je ook in deze crisis meenemen. Als ROC-studenten verpleegkunde nu geen stage kunnen lopen, betekent dat we straks mensen tekort in de zorg hebben.”

Dit is het eerste interview uit de reeks Veerkracht, waarin we met verschillende experts en ervaringsdeskundigen inzoomen op aspecten van veerkracht en vooruitblikken op de Dag van de Stad Online op 16 november 2020, waar veerkracht het centrale thema is. De interviews verschijnen tevens half november gebundeld in een thema e-zine.