In een goedgevulde theaterzaal van het Koning Willem I College in Den Bosch trapte de vierde kennisdelingsdag van de City Deal Kennis Maken af met een muzikaal optreden van twee studenten. Een kleine 200 deelnemers van gemeenten, kennisinstellingen en andere partners waren naar Den Bosch afgereisd om ervaringen uit te wisselen en kennis te delen met elkaar.

Pareltjes bij elkaar brengen

Commissaris van Bestuur Cor van Gerven van het Koning Willem I College heette de deelnemers welkom en vertelt dat de meer dan 15.000 studenten de grootste trots zijn van de mbo-instelling. “We willen een Community College zijn”, vertelde hij. “Onze beroepsopleidingen moeten vooral gericht zijn op onze omgeving. Belangrijk is dat onze studenten zich weten te redden in de samenleving. We leiden echt op voor de maatschappij.”

Wethouder Talentontwikkeling Ufuk Kâhya van de gemeente Den Bosch stond als 15-jarige scholier al eens eerder op het podium van de theaterzaal en nu als wethouder. Hij roemde het succes van de City Deal in zijn stad. “Het mooie is dat we onder de City Deal alle pareltjes van de zeven betrokken kennisinstellingen bij elkaar kunnen brengen, inclusief masteropleiding JADS en de Koningstheateracademie. We zorgen ervoor dat de studenten samenkomen en van elkaar leren, dat de stad een proeftuin is. We werken multilevel aan onze projecten, van mbo tot wo en leren zo van elkaars talenten. Zo floreren studenten in hun talentontwikkeling. Het thema waarmee Den Bosch aan de slag is gegaan met de City Deal is ‘Positieve Gezondheid.’ Volgens Kahya is daar maatschappelijke urgentie voor. Er is namelijk een gezondheidskloof tussen verschillende wijken, aldus de wethouder.

Verbinding met de samenleving

Projectleider Rowinda Appelman gaf alle aanwezigen een highlight van 10 minuten wat we de City Deal de afgelopen twee jaar al heeft bereikt. Waarom doen we dit ook al weer? Het begon in 2017 toen toenmalig OCW- minister Jet Bussemaker de ambitie uitsprak meer verbinding met de samenleving te willen bereiken. Studenten moesten meer worden verbonden aan maatschappelijke vraagstukken. Nu na twee jaar zijn er al tal van goede resultaten te zien, aldus Appelman. Zo werken multilevel studententeams in het Enschede Lab aan de vraag hoe meer groen in de stad past. Studenten van Saxion hogeschool in Deventer zoeken uit wat de risico’s zijn van het 5G netwerk. In Delft denken studenten mee aan de bouwopgave in de stad en aan de City Marketing. In een aantal steden zijn er fysieke locaties geopend voor de City Deal, zoals het Urban Living Lab in Breda en het City Deal HQ in Nijmegen. Verder zijn studenten en onderzoekers in Stadslabs bezig in Den Haag en werkt Utrecht met een Kennisalliantie aan verschillende challenges. Maastricht is sinds september gestart en heeft nu al zeshonderd studenten aan de City Deal verbonden.

Bristol University

De vorige studiereis ging naar de Engelse stad Bristol. Guy Orpen van de University of Bristol kwam in Den Bosch nog eens vertellen over het succes van zijn universiteit. Ooit in de 19^e eeuw opgericht als ‘civic university’, ontwikkelde University of Bristol zich in de loop der eeuwen uit tot een nationaal en internationaal kennisinstituut. Bristol University staat nu voor een volgende fase met de bouw van een nieuwe campus, waar multidisciplinair onderwijs centraal staat, net als de klimaatcrisis. De komende twee tot drie jaar wordt deze campus gebouwd, met hulp van partners als BBC, Google, Hargreaves & Lansdown en Oracle, maar ook met gemeenschappen uit de stad. “Het is een quadrupel helix van innovatie”, aldus Orpen. “Deze vorm van samenwerking is heel belangrijk in de 2020’s. Sinds de economische crisis van 2008 en de opkomst van populisme denk ik dat universiteiten een hele bijdrage kunnen leveren aan een betere verdeling in de maatschappij, zodat iedereen kan meedoen. Universiteiten moeten nederig zijn.” Naast deze ontwikkelingen werkt de universiteit hard door aan haar ontwikkelingen als civic university. Het Center for Public Engagement speelt daarin een grote rol.

Daarbij staan vragen centraal als ‘Hoe kunnen we multidisciplinaire teams onderzoek laten doen in de stad? Hoe kunnen we betere mogelijkheden bieden voor samenwerking met de partners in de stad? En hoe overbruggen we de ‘Valley of Death’, het gat tussen creatief idee en investering door bedrijfsleven?’ De universiteit is bezig met een longitudinaal onderzoek naar negenhonderd kinderen die begin jaren ’90 geboren zijn en nu nog steeds worden gevolgd. Zo wordt hun levenservaring in beeld gebracht.

Bristol University staat nu voor een volgende fase met de bouw van een nieuwe campus, waar multidisciplinair onderwijs centraal staat, net als de klimaatcrisis. De komende twee tot drie jaar wordt deze campus gebouwd, met hulp van partners als BBC, Google, Hargreaves & Lansdown en Oracle, maar ook met gemeenschappen uit de stad. “Het is een quadrupel helix van innovatie”, aldus Orpen. “Deze vorm van samenwerking is heel belangrijk in de 2020’s. Sinds de economische crisis van 2008 en de opkomst van populisme denk ik dat universiteiten een hele bijdrage kunnen leveren aan een betere verdeling in de maatschappij, zodat iedereen kan meedoen. Universiteiten moeten nederig zijn.”

Geïntegreerde samenwerking als stad

Na het plenaire deel in de theaterzaal konden de deelnemers kiezen uit vijf sessies om naar toe te gaan. In de sessie ‘Geïntegreerde samenwerking als stad’, vertelde Henny Wibbelink van de gemeente Den Bosch, samen met collega’s over de intensieve samenwerking van de stad met haar kennisinstellingen en hoe er interdisciplinair gewerkt aan verbetering van de Onderwijsboulevard.

Dankzij de City Deal is dat allemaal beter gegaan. Voorheen kende Den Bosch volgens Wibbelink een waterscheiding in de relatie tot het onderwijs. Zo lagen de wettelijke taken bij po/vo bij de afdeling talentontwikkeling en onderwijs en alles rondom de hogescholen was meer het domein van Economische Zaken. Gezamenlijk overleg was er niet. Begin dit jaar zijn de eerste projecten van start gegaan onder de vlag van de City Deal. Uit een zijn 25 projecten gelabeld. Die moesten voldoen aan een paar kenmerken. Ze moeten gaan over het thema positieve gezondheid, per project moeten er minimaal twee onderwijsinstellingen aan verbonden zijn, en ze moeten multidisciplinair en multilevel zijn. Wibbelink: “Want juist van elkaar leer je.”

Een uitdaging waar de City Deal tegenaan loopt zijn de curricula van de onderwijsinstellingen. “Die zijn soms moordend. Schoolsystemen kunnen heel rigide zijn.” Onlangs heeft de City Deal een mooie visual ontwikkeld die ze kan delen met alle professionals. Twee keer per jaar is er bestuurlijk overleg, het kernteam komt een keer per maand samen, net als de communicatiewerkgroep. In Den Bosch zijn Marjolein Rojo (stedelijke aanjager) en Henny Wibbelink de trekkers van de samenwerking.

Opvallend in Den Bosch: van de 30.000 studenten wonen er weinig op kamers in de stad. De in- en uitstroom elke dag is dan ook enorm. Dat levert uitdagingen op in de Spoorzone, de Onderwijsboulevard maar ook de perrons van het station en tekorten aan fietsenstallingen. De hordes studenten elke dag zorgen voor irritaties bij bewoners van het gebied. Sonja van Beek van de gemeente vertelde meer over de transformatie van de Spoorzone, waar studenten ook mogen meedenken, bijvoorbeeld over een plein aan de Onderwijsboulevard. In het oude Grasso/Grenco industriepand is een IoT Stadslab geopend. Een ander stadslab is Smart Square, waar studenten meedenken over de slimme buitenruimte.

Er wordt momenteel geëxperimenteerd met terugdringen van verkeer in de Onderwijsboulevard, dat ingericht moet worden als slimme buitenruimte. De Onderwijsboulevard moet uiteindelijk ook een groene campus worden. Daar organiseert Den Bosch op 13 november een ontwerpmarathon voor, waar ook studenten aan meedoen. De boulevard moet duurzaam aantrekkelijk zijn voor studenten, en een goede uitstraling hebben voor de omgeving. Ook moet er oog zijn voor veiligheid in de verkeersruimte

Op weg naar een engaged university

De sessie Op weg naar een engaged university, Community Service Learning (CSL) als model’ was druk bezocht met veertig deelnemers. Ook al was er een diversiteit aan achtergronden, iedereen had een raakvlak met CSL. Woorden die de aanwezigen associeerden met CSL zijn: maatschappij, samenwerking, betrokkenheid, samen.

Marjolein Zweekhorst, hoogleraar Innovation and Education in the Health and Life Sciences aan de UvA is bezig met een CSL voor bachelorstudenten in het kader van het onderwijsprogramma ‘A broader mind’ (6 studiepunten). Ze heeft gekeken welke thema’s leven bij de bewoners van Nieuw West. Na identificatie van de thema’s volgt de fase van onderzoek doen en teruggeven. Belangrijk is namelijk niet alleen informatie uit de samenleving op te halen maar ook iets terug te doen waar de samenleving wat aan heeft. Dat is onderdeel van het ethische framework dat Marjolijn heeft opgesteld. Het CSL team zorgt voor de verbindingen. Per subthema is een student-assistent aangesteld. Het CSL team zorgt dat het hele jaar door iets gebeurt op het thema, niet alleen één keer per jaar.

Zweekhorst kreeg een Comeniusbeurs voor CSL in de master. De module CSL start binnenkort voor het eerst (3 ects) met 23 studenten uit 15 disciplines. Studenten gaan in discussie met de samenleving. Daarvoor krijgen ze een training gericht op interacties met de maatschappij: transdisciplinair werken, interviewtechnieken,  wat is een complex probleem, systemthinking. Nu is de cursus een keuzeonderdeel. Zweekhorst hoopt dat het straks een verplicht onderdeel wordt van het eindwerkstuk.

De studenten gaan aan de gang met een onderzoeksthema. De onderzoekthema’s zijn ontstaan uit een rondje langs onderzoekers/docenten. Zo’n thema is plastic soup. Disciplines kijken hier verschillend tegenaan, bijvoorbeeld of je wel of niet moet recyclen, gelet op de kosten (de economen) en de giftige stoffen (de chemici) die vrijkomen. Deze aanpak is opschaalbaar: groepjes die aan verschillende thema’s werken. Wel zijn mensen nodig voor de begeleiding.

Kim Zunderdorp, beleidsmedewerker aan de Universiteit Utrecht (UU) focust meer op het proces binnen de UU: verbinden, discussie stimuleren en bepalen wat de UU wil. Ze hebbenSeth Pollack, leider op het gebied van CSL, te gast gehad, ter inspiratie en presenteren volgende een strategische verkenning aan het CvB. Ook heeft een hoogleraar en toponderzoeker een Comeniusbeurs gekregen op het gebied van CSL. Daarnaast heeft de UU een challenge uitgezet over hoe CSL te stimuleren. Een van de winnaars was de opleiding SUMMA. Zij willen meer bezig zijn met patiënten en laaggeletterden helpen met praten met specialisten. Dat zit nu in het curriculum. In de sessie was verder geen tijd meer om zelf aan de slag te gaan.

Het gesprek werd plenair verder gevoerd. Er werd gesproken over hoe vragen binnenkomen. Antwoord is ‘uit alle hoeken en gaten’. Genoemd werden gesprekken met bewoners, grote netwerken, wetenschapswinkels, academie van de stad (kost wel geld), gemeente, provincie. Wat moet er verder teruggegeven worden:? Iets waar de bewoners echt wat aan hebben. Voor de gemeente is een rapport voldoende.

Onderzoek naar de verbinding tussen overheid en kennisinstellingen

In een andere deelsessie stonden Community University Partnerships (CUP) centraal. Dat zijn volgens onderzoeker Katja Rusinovic (Haagse Hogeschool) permanente, geïnstitutionaliseerde samenwerkingen tussen een universiteit en haar omgeving en gemeenschap. Ze presenteerde verschillende inspirerende voorbeelden van CUP’s en maakte daarna de vertaling naar de City Deal. Samen met de zaal deed ze een verkenning naar welke soort CUP hierbij goed zou aansluiten. Tot slot worden nog enkele faciliterende en belemmerende factoren voor een CUP benoemd waarna de presentatie eindigt met de conclusie. Hierbij worden onderling vertrouwen, langjarige commitment en financiering als cruciaal benoemd en wordt er benadrukt dat een goede CUP tijd nodig heeft, vooral om duurzame onderlinge relaties op te bouwen. Meer informatie over dit project is te vinden op: www.seuproject.eu.

De tweede onderzoeker, Sue-Yen TjongTjinTai (Rathenau Instituut), deelde lessen voor publiek-publieke samenwerking over de toenadering tussen beleid en onderzoek aan universiteiten en hogescholen. In haar presentatie liet ze de eerste resultaten zien van een beleidsstudie van het Rathenau Instituut. Centraal staan de vragen: Hoe komen kennis en beleid samen? Hoe organiseren we kennisecosystemen rond de vragen van nu en overmorgen?
TjongTjinTai gaf aansprekende voorbeelden rond dit thema onder andere vanuit het Centre of Expertise “social Innovation” van de Hogeschool Rotterdam waarbij de hogeschool onderzoek doet naar sociale issues in Rotterdam Zuid. De eerste conclusies van het onderzoek laten zien dat kennis steeds een belangrijker rol gaat spelen bij beleidsbeslissingen in publiek-publieke samenwerkingsverbanden. Aan het einde volgde een gezamenlijke afsluiting samen met Katja Rusinovic waarbij er ruimte is voor vragen en opmerkingen uit de zaal en er nog “best practises” met elkaar worden gedeeld.

Structurele samenwerking met openbare bibliotheken

Rob Andeweg (Hogeschool van Amsterdam) leidde een sessie over de samenwerking van deze hogeschool met de openbare bibliotheken in Amsterdam(oba). De HvA heeft in haar missie staan dat ze een engaged university of applied sciences wil zijn. Ze gebruikt de stad als bron van grootstedelijke vraagstukken. De HvA is een schakel tussen mbo en hbo. Vanaf januari 2020 is Kate Raworth aangesteld als lector of practice. De HvA heeft veel projecten, zowel op onderzoek als onderwijs, in de stad. En ook veel werklocaties en labs. Dit hebben ze allemaal overzichtelijk gemaakt op de site: www.Hvaindestad.nl. De HvA werkt dus ook samen met de openbare bibliotheken in Amsterdam. In acht van de 26 locaties van bibliotheken is er een maakplaats ingericht; kinderen van 6 tot 12 jaar hebben er toegang toe. In februari 2020 gaan twee locaties open die gezamenlijk in beheer zullen zijn van oba/hva. Onder de werktitel buurtcampus starten ze 3 pilots.

Lokale voorbeelden

Na de lunch worden vier Bossche City Deal projecten in een sessie nader toegelicht waarbij ze input vragen aan de rest van de deelnemers. “We gaan niet opscheppen hoe goed we het doen, maar willen vooral het gesprek aangaan, laten zien waar we tegenaan lopen en kennis uitwisselen’, is de opdracht die Henny Wibbelink meegeeft. Wiet van Bragt en Jos Broekman van de opleiding Natuur & Milieu Onderzoek van Helicon vertellen over het project om een transferium in de stad zo groen mogelijk te maken. De ambitie van de gemeente was om dit het ‘groenste transferium van Nederland te maken, waar er ruimte is voor vogels, insecten en vleermuizen. De studenten van Helicon hebben een rapport geschreven wat daarvoor nodig was. Studenten van het Koning Willem I College hebben de verblijven voor de insecten, vogels en vleermuizen daadwerkelijk gemaakt. In 2018 is het opgeleverd. Dit jaar zijn met nieuwe studenten de inventarisatie gestart. Hoe zou je de inventarisatie nu het beste jaarlijks uitvoeren naar de effecten van de vergroening?, is de vraag die ze voorleggen aan de anderen.

Lily van Oers vertelt over Community Service Learning projecten van het Koning Willem I College, zoals het Techniek Atelier en de Zorg en het Innovatielab. Dertig coaches zijn opgeleid om jongeren te begeleiden. ‘Wat kunnen we doen om de studenten van de verschillende opleiding beter te mixen hierbij?’, legde ze aan de deelnemers voor. Marga de Leeuw van de gemeente vertelde over de Challenge ‘Kunst van Verbinding’, om eenzame ouderen door kunst en cultuur er meer bij te betrekken. Het is een oproep aan de stad voor zowel onderwijs, ondernemers en zorg. Uit de 22 inzendingen zijn er 3 winnaars gekozen. Belangrijke bijvangst volgens De Leeuw: ‘We trekken veel meer samen op met de verschillende partijen, ook intern bij de gemeente.’

Verbinden met de samenleving

Marieke van Haaren van de Universiteit Leiden, en Siu-Siu Oen en Renske Heemskerk (ministerie van OCW) presenteerden een model van radars gericht op aan welke knoppen kun je als instelling draaien om de verbinden met de samenleving instellingsbreed uit te rollen. Deze radars zijn opgetekend na de ervaringen binnen de City Deal, en naar aanleiding van een extra reis naar Bristol. Het model is er vooral op gericht om met elkaar het gesprek aan te gaan, van elkaar te kunnen leren en inzichtelijk te hebben welke elementen van belang zijn. Op deze manier kan op een meer macroniveau het gesprek tussen instellingen gevoerd worden, ook als de projecten niet perse op elkaar lijken. Want het gaat dan om de grotere elementen, als de docentprofessionalisering, interne verbinding, externe verbinding etc. Het model zal verder uitgerold worden in de communicatie binnen de City Deal Kennis Maken, zodat het een leidraad kan vormen binnen het kennisdelingsprogramma van de City Deal. Aan de hand van het model is in kaart gebracht wat al goed werkt aan de University of Bristol en wat nog beter kan. Opvallende elementen in Bristol zijn een nieuwe campus met focus op engagement met de omgeving, een nieuw framework voor carriërepaden waarin engagement verplicht wordt om carrière te kunnen maken en een Civic university agreement (gaat gemaakt worden). Ook heeft Marieke van Haaren laten zien hoe binnen de Universiteit Leiden en binnen de Hogeschool Leiden aan deze radars gewerkt wordt. En waar nog aandacht op gericht kan worden.

Kansen rond werken met het mbo

Tijdens de workshop van de MBO-Brigade namen Maartje Vedder, Vincent Gerez (beiden OCW) en Desiree Vonk (KWI College) ons mee in wat de MBO-Brigade doet, wat ze kunnen betekenen voor de City Deals en samen met de aanwezigen is gekeken naar de meerwaarde van de betrokkenheid van het mbo bij de City Deal Kennis Maken. MBO-Brigade wil vooral de innovatie in het onderwijs stimuleren via onder andere ‘Broedplaatsen’. Aanwezigen zien heel veel positieve kanten aan de betrokkenheid van het mbo, maar deze wordt nog niet overal gezien als volwaardig partner. Daar waar het mbo betrokken is levert dit duidelijk meerwaarde op. Men krijgt ‘meer begrip voor elkaars manier van leren’, geeft bijv. een van de aanwezigen aan.

De meerwaarde zit vooral in het multilevel leren, het complementair zijn aan elkaar, de stevige relatie van het mbo met het bedrijfsleven die bij ho en wo er in mindere mate is, het vertalen van wetenschappelijke analyses naar begrijpelijke taal in/voor de stad/wijk. Vraagstukken zitten vooral op: hoe organiseer je de ketenkennis, hoe spreek je elkaars taal? Het beste werkt  het als je ook ‘fysiek’ bij elkaar kan zitten waar ook bedrijfsleven bij zit, hoe kun je dat organiseren. Hoe kun het opnemen in de curricula van de verschillende onderwijssoorten en hoe kun je (subidie) budgetten ontschotten?

Iedereen is het er over eens ‘Het mbo moet vanaf begin af aan betrokken worden bij de City Deal en daar kan de MBO-Brigade een goede rol bij spelen: de eerste afspraken zijn al gemaakt!

Hackathon

In de middag stonden er drie excursies op het programma die de deelnemers de stad Den Bosch lieten zien. Op de fiets vertrok een deel van de deelnemers naar het Grasso/Grenco industriepand, waar ze een hackathon bezocht die speciaal voor de Den Bosch Data Week én de Kennisdelingsdag van de City Deal was opgezet. Onder leiding van crewmaster Rob zijn 9 teams 2 dagen bezig met drie challenges in het kader van De Gezonde Stad Den Bosch. Voor de winnaars is 3000 prijzengeld te verdelen. Een van de challenges is om door slimmer te meten zuiniger water te spoelen door de waterleidingen. Daar kan nog wel wat winst op behaald worden. De Universiteit van Tilburg heeft een vraag uitgezet hoe je beter die groepen kunt bereiken, die in aanmerking komen voor de voedselbank, maar nog onzichtbaar zijn.

De derde challenge is om het thema Positieve Gezondheid beter te stimuleren. De deelnemers, van studenten uit alle lagen tot data scientists, programmeurs en marketeers werken aan een data driven solution voor deze vraagstukken. Tijdens de hackathon moeten ze een werkend model ontwerpen, een visualisatie maken, een concept ontwikkelen en daarover een presentatie doen.

Het was een dag vol inspiratie en een mooie kennismaking met wat er allemaal gebeurt in Den Bosch onder de vlag van de City Deal Kennis Maken.

Ondanks de verminderde bereikbaarheid als gevolg van de acties van boze boeren kwamen zo’n 30 bestuurders, wetenschappers, studenten en ambtenaren op 16 oktober bijeen voor de Public Leadership Challenge ‘Leiderschap voor een gezonde en duurzame voedselomgeving’.

Het Haagse restaurant Greens in the Park was een passende locatie voor deze door de City Deal Voedsel op de Stedelijke Agenda georganiseerde middag. De aanwezigen gingen met elkaar in gesprek over de vraag hoe bestuurlijk leiderschap ingezet kan worden om de Nederlandse voedselomgeving gezonder en duurzamer te maken.

Hardnekkig

Wethouder Van Tongeren van Den Haag

Wethouder Liesbeth van Tongeren van Den Haag opende de middag en stelde meteen een groot probleem vast: “Het maken van gezonde keuzes voor duurzaam en bij voorkeur lokaal geproduceerd voedsel van goede kwaliteit is heel lastig.” Ze pleit daarom voor leiderschap dat erop gericht is om anderen mee te krijgen. “Wie iets wil veranderen op voedselgebied krijgt te maken met de taaie werkelijkheid dat er overal om ons heen een enorm aanbod van ongezond voedsel voorhanden is. Het vergt moed en doorzettingsvermogen om hier iets aan te veranderen, want de oppositie is hardnekkig”. Echt leiderschap is een eenzame aangelegenheid zegt ze, maar “echte leiders lopen altijd voor de troepen uit.” Je zult volgens Van Tongeren de groep achter je mee moeten nemen, dwars door de drie fases ontkenning, woede en rouw heen, voordat de acceptatiefase wordt bereikt.

Betuttelen

Ook Hoogleraar Consumptie en Gezonde Leefstijl Emely de Vet van de Wageningen University ging in op het probleem van de alomtegenwoordige aanwezigheid van vooral ongezond voedsel in onze directe omgeving. “Beschikbaarheid van voedsel is de afgelopen jaren almaar toegenomen, net als de portiegrootte” aldus De Vet. “Bovendien is ongezond voedsel goedkoper dan gezond voedsel. Zo bezien is het niet vreemd dat het omkeren van slecht voedingsgedrag zo moeilijk is. De omgeving bepaalt wat de norm is, dus als slecht voedsel op een laagdrempelige manier op grote schaal beschikbaarheid is wordt dát de standaard. En dat is te merken want alle pogingen ten spijt is de dagelijkse groente-inname in de afgelopen tien jaar met welgeteld 4 gram toegenomen!” Interventies vinden volgens haar dan ook nog te veel plaats vanuit de gedachte dat mensen rationeel zouden handelen. Alleen maken mensen hun keuzes niet op die manier. Als De Vet het zelf voor het zeggen zou hebben zou zij de beschikbaarheid van fastfood drastisch terugdringen. “Wees niet bang om te betuttelen” gaf ze de bestuurders dan ook nog mee.

Voetafdruk

Directeur Hans Mommaas van het Planbureau voor de Leefomgeving ging in zijn voordracht ‘Leiderschap voor een duurzaam voedselsysteem’ in op de effecten van onze voedselkeuzes op onze leefomgeving. Aan de hand van de PBL-publicatie ‘Dagelijkse kost. Hoe overheden, bedrijven en consumenten kunnen bijdragen aan een duurzaam voedselsysteem’ (link) liet hij zijn publiek zien hoe de voetafdruk van de Nederlandse voedselconsumptie is opgebouwd. Als we de voedselvoorziening willen verduurzamen moeten we kijken naar de totale voedselketen (volgens het PBL ‘van bord naar boer’). Mommaas stelt dat de voetafdruk van onze voedselvoorziening door het gematigd draaien aan een viertal knoppen (Duurzamer eten, Minder voedsel verspillen, Efficiënter produceren en Zorgvuldiger produceren) met 25% kan afnemen. Maar “ingrijpen in consumeren is ingrijpen in onze voedselvoorziening”, en dat is iets waar leiderschap voor nodig is.

Public Leadership Challenge

Vervolgens was het de beurt aan de aanwezigen, die in drie rondes aan vier tafels met elkaar in gesprek gingen over de vragen welk type leiderschap in het lokale bestuur nodig is om de bovengenoemde doelen te bereiken (1), wat lokale bestuurders kunnen doen om de voedselomgeving daadwerkelijk gezonder te maken (2) en wat bestuurders bij het rijk juist kunnen doen om de stedelijke voedselomgeving gezonder te maken (3). Deelnemers poogden ook een antwoord te geven op vragen als ‘hoe ver moet de overheid hierin gaan? Wat zijn de meest geschikte juridische, economische of communicatieve beleidsinstrumenten? En wat vinden experts hier eigenlijk van? En hoe pakken bestuurders van andere steden, provincies en het rijk het aan?’ Kijk hieronder voor de voornaamste bevindingen.

Kruispunt

Froukje Idema (gemeente Ede en Programmateam Citydeal) sprak hierna de wens uit om deze City Deal voort te zetten. Ze vindt dat we nu moeten nadenken over hoe we verder willen, wat we willen bereiken. Programmamanager Frank Reniers van Agenda Stad reageerde door te zeggen dat we met deze City Deal op een kruispunt staan: “gaan we inderdaad door met de koplopers van deze Deal om nóg meer te leren en ervaring op te doen, of is het nu tijd om te gaan oogsten, en de opgedane kennis breeduit te gaan delen. Die vraag zal de komende tijd centraal staan.” Verschillende deelnemers reageerden positief op deze onderzoeksvraag en boden hun medewerking aan.

Organisator Nikol Hopman van het Centre for Professional Learning van de Universiteit Leiden sloot het inhoudelijke deel van de middag af met de conclusie dat het Nieuwe Publieke Leiderschap het niet alléén kan, en dat ook niet hóéft. “Wat hier wel nodig is? Collectief leiderschap en gedeeld eigenaarschap. Vraag je af ‘wie wanneer kan en wil bijdragen’ en nodig partners uit om mee te doen. En stel de vraag wie erover gaat en verantwoordelijk is zo lang mogelijk uit. We weten het soms gewoon nog niet, dus begin maar en begin met kleine stapjes.”

De voornaamste bevindingen aan de PLC-tafels

Wat lokale bestuurders kunnen doen om de voedselomgeving gezonder te maken:
• Gebruik natuurlijk contactmomenten tussen overheden om zaken te agenderen;
• Maak gebruik van de bestaande kaders en instrumenten die overheden kunnen inzetten – er is al veel mogelijk;
• Stel eisen rond voedsel(beleid) bij het gunnen van contracten;
• Gebruik je bevoegdheden creatief en gebruik ál je instrumenten – werk ook samen met andere instanties in of buiten de keten;
• Blijf dicht bij de waarden van je doelgroep;
• Probeer geen gedrag te veranderen maar de andere opties aantrekkelijker te maken
• Neem kennis van wat er her en der al gebeurt (zie pag. 99 in PBL-rapport en receptenboek op www.citydealvoedsel.nl)
• Introduceer een puntensysteem: stimuleer Horeca-bedrijven om gezondere en duurzame keuzes te maken.

Wat bestuurders bij het rijk kunnen doen om de stedelijke voedselomgeving gezonder te maken:
• Maak gebruik van de City Deal-aanpak en het hechte netwerk wat is ontstaan;
• Zorg voor “experimenteer-ruimte” in wet en regelgeving en trek indien samen op in juridische processen;
• ersterk de band met kennisinstellingen: veel kennis is al beschikbaar;
• Agendeer deze problematiek bestuurlijk: als het Rijk erover begint, druppelt dit op den duur vanzelf door naar andere overheden; en vice versa. Zo ontstaat een soort ‘multiplier-effect’;
• Niet telkens iets nieuws verzinnen, maar maak ook eens iets af zoals de (inmiddels verlengde) jongeren op gewicht aanpak in Amsterdam;
• Leg marketing gericht op kinderen aan banden (leer van anti-rokenbeleid);
• Stel strengere eisen aan de samenstelling van producten;
• Beproef maxima aan het aandeel ‘ongezonde’ producten die in de aanbieding komen;
• Voer een leeftijdsgrens voor energiedrankjes in;
• Verken een optie tot schoolfruit in kwetsbare wijken;
• Maak ‘vega-tenzij’ de standaard in overheidskantines;
• Verspreid ‘best practices’: breed delen van wat goed werkt;
• Verbreed de opgedane kennis in deze City Deal naar niet aangesloten gemeentes;
• Hanteer prijsprikkels rond zout, vet en suiker;
• Maak gebruik van de nieuwe mogelijkheden binnen de Omgevingswet;
• Bedenk als overheid wat er gebeurt als je komt op het terrein van Europese regels of mededinging en trek samen op;
• Verder werd nog geopperd om definitie-afspraken te maken over begrippen als ‘duurzaam’ en ‘gezond’.

Welk type leiderschap is er nodig:
• Toon lef en leiderschap, durf te breken met de status quo;
• Straal enthousiasme uit;
• Zorg dat iedereen van elkaar kan leren;
• Verbind, bouw bruggen. Wees een slimme coalitievormer;
• Sluit aan bij bestaande netwerken ‘waar energie op zit’. Bewoners kunnen hier een rol in spelen.
• Leiderschap is: durven te kiezen. Belangen gaan nu eenmaal niet altijd hand in hand;
• Gooi af en toe een steen in de vijver;
• Wees concreet, niet te abstract;
• Maak gebruik van instrumenten als subsidieverstrekking om te stimuleren en aan te jagen.