Op de Dag van de Stad kun je je door experts en andere stedelijke professionals laten bijpraten en inspireren over innovaties in stedelijke vraagstukken. De Dag van de Stad is al jarenlang een hooggewaardeerd evenement door de mix van topsprekers, excursies, ontwerpateliers en inhoudelijke deelsessies. Bekijk het programma en meld je snel aan.

Ook City Deals ontbreken natuurlijk niet op de Dag van de Stad. In diverse deelsessies word je door City Deals bijgepraat over actuele ontwikkelingen rond hun thema. Wil je daar bij zijn, reserveer dan bij je aanmelding snel een plekje, want het aantal plekken per sessie is beperkt!

In onze agenda lichten we graag een aantal deelsessies uit. Bijvoorbeeld de deelsessie Gezonde verleidingen voor een gezonde voedselomgeving.

Deelsessie Gezonde verleidingen voor een gezonde voedselomgeving.

Gemeenten willen en moeten zorgen voor een gezonde voedselomgeving, maar hoe doe je dat als er rondom stations, scholen en in kwetsbare wijken het makkelijker is om ongezonde voeding te krijgen dan gezonde voeding? In de stad liggen de ongezonde voedselkeuzen voor het oprapen en het aanbod van ongezond voedsel neemt sterk toe. In deze sessie – een initiatief van de City Deal Gezonde en duurzame voedselomgeving – gaan we in op de mogelijkheden en onmogelijkheden van gemeenten om hier wat aan te kunnen doen. Op welke manieren kun je ingrijpen in de voedselomgeving?  Een sessie die laat zien wat gemeenten kunnen doen om een gezonde keuze te stimuleren vanwege de urgentie omdat onze voedselomgeving ons eetpatroon bepaalt.

Een gezonde en duurzame voedselkeuze is essentieel voor een gezonde en duurzame toekomst. Iedereen, van jong tot oud, zou toegang moeten hebben tot gezond, duurzaam en betaalbaar voedsel. Uit onderzoek blijkt dat in onze steden – en met name in kwetsbare wijken – het voedselaanbod de afgelopen jaren is toegenomen en steeds ongezonder is geworden.

De ambitie van deze City Deal is om de voedselomgeving in 2030 overwegend gezond en duurzaam te maken. Vooral rond scholen, in openbare gebouwen, in supermarkten, catering en horeca. Hiermee dragen we bij aan fitheid, vitaliteit, preventie van ziekten en op een natuur, milieu en klimaatsysteem in balans.

’s-Hertogenbosch is de dertiende gemeente die aansluit bij de City Deal Gezonde en duurzame voedselomgeving. Wethouder Rick Vermin zette dinsdag, in het bijzijn van tientallen enthousiaste kinderen, zijn handtekening.

De ondertekening vond plaats tijdens de feestelijke landelijke aftrap van de Gezonde Smikkelweken, een initiatief van Stichting Spoony. De wethouder nam kinderen mee op een gezonde ontdekkingstocht langs een groentekar en maakte samen met hen kleurrijke bietenpizzetta’s. Dit educatieprogramma laat basisschoolkinderen op een speelse manier kennismaken met het eten en bereiden van groenten – een belangrijk onderdeel van gezond opgroeien.

“Samen met bewoners en organisaties bouwen we aan een gezonde toekomst voor onze kinderen,” aldus Vermin over de City Deal. “Deze samenwerking helpt ons om het voedselaanbod in ’s-Hertogenbosch grotendeels gezond en duurzaam te maken.”

In de City Deal Gezonde en duurzame voedselomgeving werken gemeenten, de provincie Zuid-Holland, de drie ministeries samen met JOGG en het Voedingscentrum aan de gezamenlijke ambitie om het voedselaanbod in 2030 overwegend gezond én duurzaam te maken is, vooral in kwetsbare wijken, rond scholen en in openbare gebouwen.

Vanuit het programma Samen Gezond ’s-Hertogenbosch zet de gemeente zich samen met inwoners en partners in voor gezondere wijken, met initiatieven op het gebied van voeding, beweging en welzijn.

City deal partners
De City Deal Gezonde en duurzame voedselomgeving is een samenwerking tussen de gemeenten Almere, Amsterdam, Ede, Den Haag, Haarlem, ’s-Hertogenbosch, Groningen, Leiden, Rotterdam, Utrecht, Venlo, Tilburg, Wageningen. Provincie Zuid-Holland, het Voedingscentrum, JOGG, de Ministeries van LVVN, VWS, BZK en Platform 31.

Op welke manier kunnen gemeentes invloed krijgen op het voedselaanbod in hun steden?  Dit complexe vraagstuk los je niet op vanuit achter je bureau. Om in de praktijk uit te zoeken wat wel en niet werkt, zijn Amsterdam, Ede, Rotterdam en Utrecht een proeftuin gestart. Hierin wordt geëxperimenteerd met verschillende interventies en aanpakken. 

Proeftuinen: 

• Amsterdam – Eerste Oosterparkstraat 
• Amsterdam  – Amsterdamse Poort
• Amsterdam – Dijkgraafplein
• Ede – Stationsomgeving
• Ede – Spindopplein
• Rotterdam – Boulevard Zuid
• Utrecht – Cartesius

Amsterdam Oost: Eerste Oosterparkstraat 

In de levendige Eerste Oosterparkstraat komen verschillende functies samen: wonen, winkelen en horeca. Overdag is het hierdoor druk op straat. Bewoners ervaren veel overlast van geluid, zwerfafval en stank.  De gemeente Amsterdam wil in deze straat een gezondheids-en kwaliteitsimpuls geven aan de horeca en ook het aanbod diverser te maken. Het aanbod moet minder gericht zijn op afhaal. Dat is ook een wens van de bewoners. Zij hebben ook aangegeven geen uitbreiding van horeca te willen, omdat dit tot meer overlast zou leiden.  

In nauwe samenwerking met diverse betrokken partijen, werkt de gemeente aan een nieuw horeca-ambitieplan. Hierin wordt een gezonder voedselaanbod- volgens normen van de Schijf van Vijf – nadrukkelijk opgenomen. Door gezondere voedselopties aan te bieden en een gevarieerd horeca landschap te creëren, streeft Amsterdam naar een buurt waar bewoners zich thuis voelen en waar een gezonde leefomgeving wordt gestimuleerd.

Bekijk de factsheet.

Amsterdam Zuidoost: Amsterdamse Poort

Foto: Edwin van Eis – Gemeente Amsterdam

Bijlmer Centrum, in het stadsdeel Zuidoost in Amsterdam, is volop in ontwikkeling: de komende twintig jaar worden er 39.000 woningen bijgebouwd en de bevolking zal naar verwachting verdubbelen.

De komende jaren vindt er een herontwikkeling plaats in de Amsterdamse poort, om het weer tot het hart van Zuidoost te laten groeien. Dit biedt ook kansen voor een gezonder en diverser voedselaanbod in het winkelgebied. En dat is hard nodig, want overgewicht en obesitas komen in Zuidoost meer voor (52%) dan in de rest van de stad (39%). Uit onderzoek blijkt dat veel (71%) inwoners van Bijlmer Centrum regelmatig eten bestellen bij fastfoodketens, dönerzaken of snackbars. Ze geven aan wel een gevarieerder en gezonder aanbod te willen eten, mits dit ook betaalbaar is.

De gemeente Amsterdam wil daarom het voedselaanbod gezonder maken en verkent samen met  de ontwikkelaars van het gebied de mogelijkheden om afspraken te maken voor een gezonde voedselomgeving. Hierbij wil de gemeente rekening houden met multiculturele karakter van het gebied.

Bekijk de factsheet

Amsterdam Dijkgraafplein: herinrichting

Foto: Edwin van Eis – Gemeente Amsterdam

De Punt, onderdeel van stadsdeel Nieuw-West, telt momenteel 6334 inwoners.  

De wijk kent veel uitdagingen. 40%  van de bewoners heeft een lage sociaal-economische status (SES) en van alle 99 Amsterdamse wijken krijgt De Punt in Nieuw-West het slechtste cijfer op leefbaarheid. Overgewicht en obesitas komen in Nieuw-West vaker voor dan stedelijk; 51% van de inwoners heeft overgewicht (stedelijk: 39%) en 18% heeft obesitas (stedelijk: 11%).  

Rondom het Dijkgraafplein, het hart van de Punt, is het aangeboden voedsel vooral ongezond. Zo zijn er meerdere fastfood-aanbieders en afhaalmogelijkheden te vinden.  De gemeente heeft in het kader van deze pilot de uitdagingen en kansen van het Dijkgraafplein door Gezonde Stad vast laten leggen in een kaart. Deze liggen vooral op het gebied van leefbaarheid en gezondheid. Er zijn interviews met de verschillende partners in de wijk gehouden, waaruit bleek dat het ook in deze wijk belangrijk is rekening te houden met het multiculturele karakter van het gebied en de aanwezige voedselculturen te blijven representeren.  

Bekijk de factsheet

Ede: Lokaal voedsel binnen handbereik op station Ede-Wageningen

Dankzij de samenwerking tussen de gemeente, NS en oprichter Lukas Lagerweij konden reizigers en bezoekers van het treinstation Ede-Wageningen genieten van gezonde, duurzame en lokale producten. In food pop-up store the Pantry, die opende in september 2022, verkochten leveranciers uit de FoodValley regio hun voedsel, van vers tot kant-en-klaar.

De Pantry heeft moeten sluiten. Toch kan het project worden beschouwd als een succesverhaal. De relaties tussen NS en de gemeente, die door het project ontstaan zijn, hebben de bouwstenen gelegd voor projecten in de toekomst. Waar de NS eerst niet nadacht over een gezonde en duurzame voedselomgeving op treinstations, heeft de spoorwegmaatschappij de gemeente nu een ruimte op het nieuwe station van Ede aangeboden die kan dienen als nieuwe gezonde, duurzame en lokale voedselhub.

Ede, Parkweg-Spindopplein: Samen werken aan een gezond menu 

De gemeente Ede heeft samen met geïnteresseerde horecaondernemers stappen ondernomen om het voedselaanbod in de Parkweg en het Spindopplein gezonder en duurzamer te maken.  De ondernemers kregen verschillende vormen van ondersteuning aangeboden. Ze kregen advies over gezonde gerechten, het aanpassen van bestaande gerechten en kookworkshops om te laten zien hoe gezond, duurzaam en smakelijk gekookt kan worden. Ook kregen ze hulp bij het uitvoeren van klanttevredenheidsonderzoeken. 

Van de zestien benaderde ondernemers hebben uiteindelijk twaalf enthousiast deelgenomen aan dit initiatief. Inmiddels is het voedselaanbod aan de Parkweg en op het Spindopplein een stukje gezonder en duurzamer. Zo zijn er nieuwe vegaburgers te bestellen en kan je er pasta’s halen met meer groente. Advies- en projectbureau Greendish heeft de gemeente bij dit initiatief ondersteund. Greendish monitort ook de voortgang en effectiviteit en levert in 2025 een rapportage op.    

Lees de factsheet

Rotterdam: Boulevard Zuid

Hillesluis heeft circa. 12.000 inwoners. 57% van de volwassenen in de wijk lijdt aan overgewicht, waarvan 21% ernstig. Het doel van deze proeftuin is om een gevarieerder en gezonder voedselaanbod te creëren, dat aansluit op de behoeftes van de bewoners en in het specifiek inwoners met een laag inkomen. In Rotterdam vinden ze het belangrijk om niet over de wijk te praten, maar met de wijk. Daarom wordt er nauw samengewerkt met mensen die wonen of werken in en rondom de Beijerlandselaan.  

Diëtisten en huisartsenpraktijken kunnen een belangrijke rol spelen in het motiveren van mensen om gezondere keuzes te maken. Ook horeca ondernemers vormen een belangrijke schakel. Aan de Beijerlandselaan zitten 240 ondernemers. Vijftig ondernemers verkopen voedsel, waarvan achtendertig fastfood. Dat is beduidend meer dan in de rest van de stad. Samen met horeca ondernemers worden de mogelijkheden verkend om iets anders dan enkel fastfood aan te bieden.   

Toch erkent de gemeente dat niet alleen het voedselaanbod zelf mensen ongezonde keuzes laat maken. Nibud heeft berekend dat een gezin van ouders en twee kinderen € 16,14 nodig heeft om één dag gezonde voeding te eten. Heel veel mensen in het gebied van de Beijerlandselaan hebben dit budget niet. Daarom is Rotterdam samen met de City Deal partners aan het onderzoeken hoe voedselaanbod niet alleen gezonder en duurzamer kan worden, maar ook toegankelijk en vanzelfsprekend voor iedereen.  

 Lees ook dit artikel over de Beijerlandselaan

Bekijk de factsheet.

Cartesius in Utrecht:  Een blue zone in ontwikkeling  

Cartesius Utrecht – Healthy Urban Living

Hoe maak je van een nieuwe woonwijk een gezonde stadswijk? Dit is de kernvraag voor de gebiedsontwikkeling Cartesius in Utrecht, bij station Zuilen. Ontwikkelaars MRP en Ballast Nedam Development onderzoeken in samenwerking met de gemeente Utrecht en NS Stations, hoe ze van Cartesius een gezonde en duurzame leefomgeving kunnen maken, geïnspireerd op de wetenschap van de Blue Zones. Het doel: een duurzame, groene stadswijk met alles voor een langer gezond en gelukkig leven.   

Cartesius is een grootschalige gebiedsontwikkeling. Hier worden de komende jaren ruim 3000 woningen gebouwd. Cartesius wordt een levendige, duurzame en gezonde stadswijk met parken, een basisschool, een sporthal, horeca en verschillende voorzieningen. Bovendien komt er een supermarkt met een biologisch en gezond assortiment en ook op de basisschool en in de sportkantines kan je voor gezonde voedselopties kiezen.  
De resultaten van deze gezondheidsgerichte maatregelen worden gemeten in de Volksgezondheidsmonitor.  

Bekijk de factsheet

Partners van de City Deal Gezonde en Duurzame voedselomgeving doen regelmatig onderzoek. Ook worden er diverse producten ontwikkeld die gemeenten kunnen helpen bij het werken aan een gezonde voedselaanbod. Op deze pagina vind je diverse onderzoeken en relevante cijfers

Feiten en Cijfers

Wist je dat:

• In arme buurten twee keer zoveel aanbieders van ongezond voedsel te vinden zijn als in in rijke buurten
• 91 % van het aanbod in de horeca ongezond is
• voor elke euro die wordt besteed an voorlichting over gezond eten, wordt zo’n 2000 euro besteed aan reclame voor ongezond eten.

Wil je meer feiten en cijfers over de voedselomgeving? Bekijk dan deze factsheet

Onderzoek naar de voedselomgeving:

• De Universiteit van Amsterdam heeft in 2020 – in opdracht van de GGD van de Gemeente Amsterdam – onderzoek gedaan naar het juridisch instrumentarium voor een gezonde voedselomgeving.  Raadpleeg dit onderzoek online.
• Het rapport Gemeentelijk instrumentarium voor een gezonde voedselomgeving‘ geeft een overzicht van welke mogelijkheden
  er voor gemeenten zijn om in te grijpen in de voedselomgeving met het huidige (en toekomstige) gemeentelijke instrumentarium.

Onderzoek naar voedsel en armoede:

• Wat kunnen gemeenten doen om buurtinitiatieven waar mensen samen koken en eten te ondersteunen? En kunnen gemeenten deze initiatieven gebruiken als vliegwiel om het gezamenlijk eten van gezond en lokaal voedsel te stimuleren? Stichting Ulebelt onderzocht het in opdracht van de City Deal.
• De gemeente Amsterdam heeft in januari 2023 een onderzoek uitgevoerd naar de aard en omvang van de groep die problemen heeft met de betaalbaarheid van gezonde voeding. Dit onderzoek is nu vergeleken met Den Haag, Almere, Ede, Rotterdam, Haarlem en Utrecht. De resultaten vind je hier.

Werk je bij een gemeente of GGD en wil je samen met inwoners bouwen aan een gezondere voedselomgeving? Dan is de nieuwe Toolbox Inwonersparticipatie Gezonde Voedselomgeving van de toekomst iets voor jou. Deze praktische toolbox ondersteunt professionals bij het agenderen van dit thema én helpt om samen met bewoners en sleutelfiguren mogelijkheden te verkennen.

Ga naar de Toolbox.

Het huidige aanbod van voedsel in winkels, de horeca, scholen en andere openbare plekken is grotendeels ongezond. Vooral voor inwoners in een kwetsbare maatschappelijke of financiële situatie is het vaak lastig om gezonde keuzes te maken. Ongezond eten leidt tot overgewicht en obesitas.

Veel gemeenten willen de ongezonde voedselomgeving verbeteren, maar ingrijpen raakt ook het belang van persoonlijke keuzevrijheid. Juist daarom is het belangrijk om inwoners te betrekken. Beleid dat samen met inwoners wordt ontwikkeld, sluit beter aan bij de leefwereld, vergroot het draagvlak, versterkt de legitimiteit en werkt daardoor beter in de praktijk.

In de toolbox
De Toolbox Inwonersparticipatie Gezonde Voedselomgeving helpt (beleids)adviseurs van gemeenten en GGD’en om samen met inwoners, vooral uit wijken met een lagere sociaal-economische positie, de voedselomgeving te verbeteren. De aanpak bestaat uit vijf praktische stappen en start bij het perspectief van de inwoners. De methode gebruikt ‘participative backcasting’, waarbij deelnemers samen een gewenste toekomst schetsen en vervolgens terug redeneren naar het heden om de benodigde acties te bepalen.

De aanpak omvat drie bijeenkomsten: één met bewoners, één met beleidsadviseurs van gemeente en GGD, en één gezamenlijke slotbijeenkomst. De toolbox bevat draaiboeken voor de bijeenkomsten, voorbeelden van werkvormen en ondersteunende materialen, zoals illustraties. Zo kun je met de toolbox direct aan de slag.

De toolbox is ontwikkeld door onderzoekers van Wageningen University, Amsterdam UMC en Vrije Universiteit Amsterdam, in samenwerking met de gemeenten Ede, Amsterdam, Rotterdam en Utrecht, en het Voedingscentrum. Het project is gefinancierd door ZonMw binnen het programma ‘Gezonde Leefomgeving Integrale Aanpak’.

Meer informatie
De Toolbox is gratis beschikbaar via Goodfoodcity.nl. Voor vragen of begeleiding bij het gebruik van de Toolbox kunnen gemeenten contact opnemen met de City Deal Gezonde en duurzame voedselomgeving: [email protected]

Helaas groeit het aanbod van ongezond en niet duurzaam geproduceerd voedsel. Dat zorgt voor gezondheidsschade én schade aan natuur. Meer dan de helft van alle volwassen Nederlanders heeft overgewicht én niet duurzaam geproduceerd voedsel zorgt voor een onhoudbare uitstoot van broeikasgassen ontbossing en verlies aan biodiversiteit.

Goed voedselaanbod is essentieel voor een gezonde en duurzame toekomst. In de City Deal gezonde en duurzame voedselomgeving werken we daar aan.  We willen dat het voedselaanbod in 2030 overwegend gezond én duurzaam is, vooral in kwetsbare wijken, rond scholen en in openbare gebouwen.

Drie werklijnen
Om de transitie naar een gezond en duurzaam voedselsysteem mogelijk te maken, voor álle inwoners, werken de partners van de City Deal samen in drie werklijnen die elkaar kunnen versterken:

• In de eerste werklijn werken partners aan een verandering van de voedselomgeving, in eerste plaats de fysieke omgeving, zoals winkels, horeca en kantines. Daarnaast onderzoeken we ook de mogelijkheden om de digitale voedselomgeving (apps, webwinkels) in positieve zin te beïnvloeden.
• De tweede werklijn gaat over het stapsgewijze veranderen van het eetpatroon. We willen gezond duurzaam voedsel aantrekkelijk maken voor specifieke doelgroepen door aan te sluiten bij drijfveren en leefwereld. Dit doen we door aan te haken bij levensgebeurtenissen, zoals op jezelf gaan wonen als jong volwassene. Ook willen we bijdragen aan het veranderen van cultureel bepaalde voedselroutines en het veranderen van de sociale norm binnen specifieke groepen.
• In de derde werklijn houden partners zich bezig met is het vergroten van het aandeel lokaal voedsel. Het stimuleren van vraag en aanbod van lokaal voedsel draagt bij aan meer bewustzijn over waar ons voedsel vandaan komt én zorgt voor een lagere kostprijs waardoor ook mensen met een lager inkomen vers voedsel uit de regio kunnen kopen.

Partners:
De City Deal Gezonde en duurzame voedselomgeving is gestart in oktober 2021 en hierin werken elf steden, drie departementen en diverse kenniscentra samen. Het gaat om de volgende partijen: de gemeenten Almere, Amsterdam, Ede, Groningen, Haarlem, Leiden, Rotterdam, Utrecht, Den Haag, Tilburg, Venlo en Wageningen en de provincie Zuid-Holland. Het  Voedingscentrum, JOGG, Taskforce Korte Keten, en de Flevo Campus. En de Ministeries van LNV VWS, BZK en  Platform 31. Eind 2022 is de Provincie Zuid-Holland ook aangesloten.

Ook deelnemen?
Regelmatig krijgen we verzoeken van gemeenten die ook willen deelnemen aan deze City Deal. Meer informatie staat in dit document.

City Deal Voedsel op de stedelijke agenda.
Deze City deal komt voort uit de City Deal Voedsel op de stedelijke agenda. Hierin werkten 12 Nederlandse steden, 3 ministeries en de Provincie Gelderland samen om lokaal voedselbeleid te versterken en zo bij te dragen aan de voedseltransitie. Op deze website vind je een aantal van de beste praktijken (‘recepten’). Hier vind je de contacten en inspiratie om ook aan de slag te gaan met een gezond, veilig en ecologisch houdbaar voedselsysteem voor iedereen in en rond de stad. Deze City Deal is in december 2020 afgerond.

Relevante onderzoek

• De Universiteit van Amsterdam heeft in 2020 – in opdracht van de GGD van de Gemeente Amsterdam – onderzoek gedaan naar het juridisch instrumentarium voor een gezonde voedselomgeving.  Raadpleeg dit onderzoek online.
• Het rapport Gemeentelijk instrumentarium voor een gezonde voedselomgeving‘ geeft een overzicht van welke mogelijkheden
  er voor gemeenten zijn om in te grijpen in de voedselomgeving met het huidige (en toekomstige) gemeentelijke instrumentarium.