Een gezonde en duurzame voedselkeuze is essentieel voor een gezonde en duurzame toekomst. Iedereen, van jong tot oud, zou toegang moeten hebben tot gezond, duurzaam en betaalbaar voedsel. Uit onderzoek blijkt dat in onze steden – en met name in kwetsbare wijken – het voedselaanbod de afgelopen jaren is toegenomen en steeds ongezonder is geworden.

De ambitie van deze City Deal is om de voedselomgeving in 2030 overwegend gezond en duurzaam te maken. Vooral rond scholen, in openbare gebouwen, in supermarkten, catering en horeca. Hiermee dragen we bij aan fitheid, vitaliteit, preventie van ziekten en op een natuur, milieu en klimaatsysteem in balans.

Wie meer wilde weten over lokaal voedsel, kon vorige week in Den Haag deelnemen aan een van de vier fietstochten langs voedselinitiatieven van Haagse Bodem. Bijna honderd deelnemers fietsten langs plekken in en rond de stad waar eten wordt verbouwd, verhandeld of bewerkt. En ook langs bewust ondernemende Haagse horeca, producenten in en rond de stad, buurttuinen en locaties met een interessante geschiedenis. En natuurlijk kon er tijdens de tocht ook het een en ander worden geproefd.

Het doel is bewustwording te stimuleren over de onderwerpen gezondheid, duurzaamheid en sociaal verantwoord binnen het thema voedsel. Door inzichten te bieden kunnen inwoners bewustere keuzes maken als het gaat om hun voedsel.

De tochten worden georganiseerd door Stadslandbouw Den Haag en het Haags voedselplatform ‘Ons Eten’. Wegens grote belangstelling worden er in het najaar weer fietstochten georganiseerd. Houd daarvoor de website in de gaten!

Helaas groeit het aanbod van ongezond en niet duurzaam geproduceerd voedsel. Dat zorgt voor gezondheidsschade én schade aan natuur. Meer dan de helft van alle volwassen Nederlanders heeft overgewicht én niet duurzaam geproduceerd voedsel zorgt voor een onhoudbare uitstoot van broeikasgassen ontbossing en verlies aan biodiversiteit.

Goed voedselaanbod is essentieel voor een gezonde en duurzame toekomst. In de City Deal gezonde en duurzame voedselomgeving werken we daar aan.  We willen dat het voedselaanbod in 2030 overwegend gezond én duurzaam is, vooral in kwetsbare wijken, rond scholen in in openbare gebouwen.

Drie werklijnen
Om de transitie naar een gezond en duurzaam voedselsysteem mogelijk te maken, voor álle inwoners, werken de partners van de City Deal samen in drie werklijnen die elkaar kunnen versterken:

• In de eerste werklijn werken partners aan een verandering van de voedselomgeving, in eerste plaats de fysieke omgeving, zoals winkels, horeca en kantines. Daarnaast onderzoeken we ook de mogelijkheden om de digitale voedselomgeving (apps, webwinkels) in positieve zin te beïnvloeden.
• De tweede werklijn gaat over het stapsgewijze veranderen van het eetpatroon. We willen gezond duurzaam voedsel aantrekkelijk maken voor specifieke doelgroepen door aan te sluiten bij drijfveren en leefwereld. Dit doen we door aan te haken bij levensgebeurtenissen, zoals op jezelf gaan wonen als jong volwassene. Ook willen we bijdragen aan het veranderen van cultureel bepaalde voedselroutines en het veranderen van de sociale norm binnen specifieke groepen.
• In de derde werklijn houden partners zich bezig met is het vergroten van het aandeel lokaal voedsel. Het stimuleren van vraag en aanbod van lokaal voedsel draagt bij aan meer bewustzijn over waar ons voedsel vandaan komt én zorgt voor een lagere kostprijs waardoor ook mensen met een lager inkomen vers voedsel uit de regio kunnen kopen.

Partners:
De City Deal Gezonde en duurzame voedselomgeving is gestart in oktober 2021 en hierin werken acht steden, drie departementen en diverse kenniscentra samen. Het gaat om de volgende partijen: de gemeenten Almere, Amsterdam, Ede, Haarlem, Rotterdam, Utrecht, Den Haag en Wageningen. Het  Voedingscentrum, JOGG, Taskforce Korte Keten, en de Flevo Campus. En de Ministeries van LNV VWS, BZK en  Platform 31. In dit organogram staat wie deelneemt aan welk onderdeel.

Ook deelnemen?
Regelmatig krijgen we verzoeken van gemeenten die ook willen deelnemen aan deze City Deal. Meer informatie staat in dit document.

City Deal Voedsel op de stedelijke agenda.
Deze City deal komt voort uit de City Deal Voedsel op de stedelijke agenda. Hierin werkten 12 Nederlandse steden, 3 ministeries en de Provincie Gelderland samen om lokaal voedselbeleid te versterken en zo bij te dragen aan de voedseltransitie. Op deze website vind je een aantal van de beste praktijken (‘recepten’). Hier vind je de contacten en inspiratie om ook aan de slag te gaan met een gezond, veilig en ecologisch houdbaar voedselsysteem voor iedereen in en rond de stad. Deze City Deal is in december 2020 afgerond.

Op station Ede-Wageningen komt in september een pop-up store met gezonde voeding. De ondernemer die deze winkel gaat opzetten is Lukas Lagerweij uit Wilp, die daar ook al een soortgelijke streekwinkel heeft met de naam Pantry. De gemeente Ede, een van de deelnemende steden aan de City Deal Gezonde en duurzame voedselomgeving,  is in dit stationsgebied een proeftuin gestart waar het samen met partners experimenteert met initiatieven om de voedselomgeving gezonder en duurzamer in te richten.

Pantry is een streekwinkel waar lokale ondernemers hun producten aanbieden. Via een app kunnen bezoekers bekijken wat er aanwezig is en krijgen ze toegang tot de winkel. Lukas: “In de Pantry bieden we innovatieve ondernemers de mogelijkheid om hun producten aan te bieden aan reizigers en mensen die in de regio wonen. Bezoekers kunnen straks kiezen uit een breed assortiment met verse producten uit de regio, waaronder lekker en gezond eten voor onderweg. Denk aan yoghurt me muesli en fruit voor een heerlijk snel ontbijtje in de trein of onderweg naar het werk.”

Gezond eten in een gezonde omgeving
De pop-up store is een uniek initiatief van de gemeente Ede, NS, Wageningen University & Research en het Voedingscentrum. Samen zetten ze zich in voor een omgeving waar het makkelijker wordt om voor gezond, lokaal en duurzaam voedsel te kiezen. Ze zochten voor een ruimte op het station Ede-Wageningen een creatieve voedselondernemer en selecteerden Pantry uit verschillende aanmeldingen.

Start na de vakantie
De winkel komt naast de overdekte fietsenstalling op station Ede-Wageningen. In deze ruimte staat een oud fietsenrek, maar verder is de winkel nog leeg. “We gaan flink klussen deze zomer”, zegt Lukas. “De bedoeling is dat de winkel na de vakantie opengaat, halverwege september.”

Leon Meijer, wethouder gemeente Ede: “We vinden het belangrijk dat onze inwoners toegang hebben tot gezond eten. Daarbij steunen we graag onze eigen lokale ondernemers. Dat komt heel mooi samen in deze pop-up store. Een mooi initiatief waarmee we de drempel verlagen om voor gezond en lokaal te kiezen.”

De gemeente Ede zet deze maand samen met de NS, Wageningen University & Research en het Voedingscentrum de eerste concrete stap naar een gezonde omgeving. De partijen zoeken een creatieve ondernemer die in een pop-up store wil uitproberen hoe je gezond en lokaal voedsel op het station kan aanbieden aan reizigers en passanten.

De komende jaren wordt het NS station Ede-Wageningen vernieuwd. Dit vernieuwde station wordt als een unieke kans gezien om vanaf de opening een gezonde en duurzame voedselomgeving te realiseren: op een high-traffic locatie, in het hart van Foodvalley naast het World Food Center en passend bij de food ambities van Ede en Wageningen.

De gemeente Ede, een van de deelnemende steden aan de City Deal Gezonde en duurzame voedselomgeving,  is in dit stationsgebied een proeftuin gestart waar het samen met partners experimenteert met initiatieven om de voedselomgeving gezonder en duurzamer in te richten. Een belangrijke stap in deze proeftuin is de realisatie van een pop up foodstore; een winkel waar lokale partijen hun experimenteel, innovatief, gezond en duurzaam geproduceerd voedsel aanbieden.

Ondernemer gezocht

Voor deze winkel wordt een gedreven en creatieve ondernemer gezocht die samen met de betrokken partners en het regionale netwerk kansen ziet om deze pop-up food store te ontwikkelen als (test)locatie voor een gezonde en duurzame voeding. Interesse? Meer informatie vind je hier

In een brief aan Staatssecretaris Maarten van Ooijen van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en Minister Hugo de Jonge voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening vragen acht wethouders aandacht om gemeenten meer handvatten te bieden om te kunnen sturen op een gezonde en duurzame voedselomgeving.

De wethouders van Almere, Amsterdam, Den Haag, Ede, Haarlem, Rotterdam, Utrecht en Wageningen schrijven in de brief dat zij zich zorgen maken over het toenemende overgewicht en de impact daarvan op de gezondheid van de bevolking. Gemeenten hebben op basis van internationale afspraken en de Wet publieke gezondheid een zorgplicht voor een veilige en gezonde voedselomgeving. De voedselomgeving speelt namelijk een belangrijke rol bij de ontwikkeling en het in stand houden van overgewicht en gerelateerde chronische aandoeningen, zoals diabetes en hart- en vaatziekten.

Eerder concludeerden de steden al dat het gemeenten ontbreekt aan instrumenten om de stedelijke voedselomgeving te reguleren. Uit het onderzoek Gemeentelijk instrumentarium voor een gezonde voedselomgeving uit januari 2021 is gekeken naar de mogelijkheden en beperkingen van het huidige gemeentelijk instrumentarium. Hieruit blijkt dat er meer nodig is voor gemeenten om de gezonde en duurzame voedselomgeving te bevorderen. Hierover schreven zij in januari 2021 al een brandbrief  naar voormalig staatssecretaris Paul Blokhuis.

De wethouders willen graag met de staatssecretaris en de minister in gesprek om tot een goede juridische uitwerking te komen van meer gemeentelijke bevoegdheid voor het reguleren van de voedselomgeving. Deze acht steden zijn allen betrokken bij de City Deal Gezonde en duurzame voedselomgeving. De ambitie van deze City Deal is om de voedselomgeving in 2030 overwegend gezond en duurzaam te maken, met name rond scholen, in openbare gebouwen, in supermarkten, catering en horeca. Zo willen ze bijdragen aan fitheid, vitaliteit, preventie van ziekten en op een natuur, milieu en klimaatsysteem in balans.

Nieuwsbrief

Wil je meer weten over de City Deal Gezonde en duurzame voedselomgeving? Neem dan contact op of meld je aan voor de nieuwsbrief.

 In het kader van ‘practice what you preach’ gaan de gemeenten Amsterdam, Utrecht, Almere, Rotterdam, Coevorden, Blaricum, Laren, Eemnes, Lelystad, Ede, Zaanstad en Borger-Odoorn en de provincie Limburg ervoor zorgen dat hun werknemers op de werkvloer kunnen kiezen voor gezond eten en drinken.

De gemeenten en de provincie Limburg ondertekenden vandaag samen met JOGG, het Voedingscentrum de ambitie ‘Gezonder voedingsaanbod in gemeentehuizen en provinciehuizen 2021-2025’. De ondertekenaars zetten zich in voor een gezonder voedingsaanbod in gemeentehuizen en provinciehuizen en ondersteunen dit in presentatie en verkooptechnieken.

De steden Amsterdam, Almere, Ede, Rotterdam en Utrecht zijn ook aangesloten bij de City Deal Gezonde en Duurzame voedselomgeving. In deze City Deal werken steden samen met ministeries en andere partners aan de opgaven op het gebied van de fysieke en sociale voedselomgeving en duurzaam en lokaal voedsel. De ambitie van deze City Deal om de voedselomgeving in 2030 overwegend gezond en duurzaam te maken, met name in kwetsbare wijken en rond scholen, in openbare gebouwen en in supermarkten, catering en horeca.

Meer informatie over de ambitie ‘Gezonder voedingsaanbod in gemeentehuizen en provinciehuizen 2021-2025’ vindt u op de website van he JOGG.

Vorig jaar ondertekenden acht gemeenten, drie ministeries en meerdere kennisinstellingen de City Deal Gezonde en duurzaam voedselomgeving. Samen slaan ze de handen ineen om het voedingspatroon van de Nederlander gezonder en duurzamer te maken. Dat doen ze door de voedselomgeving in hun gemeenten te veranderen. Vera Beuzenberg van Platform31 sprak met twee deelnemers: Karin de Jager, senior beleidsadviseur Gezondheidsbevordering bij de gemeente Rotterdam, en Liesbe th Velema, expert voeding en gedrag en projectleider programma Eetomgevingen bij het Voedingscentrum. Wat is een voedselomgeving en hoe kunnen gemeenten daarop invloed uitoefenen?

De City Deal richt zich op een gezonde en duurzame voedselomgeving, wat is dat eigenlijk?

Er zijn veel mogelijke definities. In de City Deal wordt het in de breedste zin van het woord bedoeld. Iemands voedselomgeving, ook wel eetomgeving, gaat enerzijds over de fysieke en online blootstelling aan eten en afbeeldingen van eten. Bijna overal waar iemand komt is eten of reclame voor eten te vinden. “Denk aan het voedselaanbod of de aanbieding in het bedrijfsrestaurant, het tankstation of de sportkantine en natuurlijk de supermarkt. Ook thuis bevind je je in een omgeving die je eetgedrag beïnvloed. Denk aan wat er thuis in de voorraadkast staat, de koektrommel en/of fruitschaal op tafel. En niet te vergeten de maaltijd die bij iemand ’s avonds op tafel komt. Het zijn allemaal aspecten van iemands fysieke voedselomgeving”, aldus Liesbeth Velema van het Voedingscentrum.
Anderzijds is er ook een sociale voedselomgeving. “Daarbij gaat het over eetgewoonten en (cultureel bepaalde) normen en waarden. Wat we eten en hoeveel we eten is mede bepaald door onze cultuur. Het is in tegenwoordig gebruikelijk om naast de drie hoofdmaaltijden, tussendoortjes te nemen. Een ander voorbeeld zijn portiegroottes. Deze zijn in de loop der jaren groter geworden. Wat eerst werd aangeduid als groot, word tegenwoordig verkocht als klein of medium”, legt Karin de Jager van gemeente Rotterdam uit. De voedselomgeving kan ook nog in bredere zin bekeken worden. Dan gaat het over het geheel van beleid en bijvoorbeeld belastingmaatregelen op het gebied van eten. In Nederland staat nu in het regeerakkoord een voorstel om meer belasting te heffen op voedingsmiddelen met veel toegevoegde suikers.

Wat maakt een voedselomgeving gezond?

Een gezonde voedselomgeving is een fysieke en sociale omgeving waarin de keuze bijna automatisch op de gezonde keuze valt. Daarin is weinig blootstelling meer aan ongezonde verleidingen. Een dergelijke omgeving zorgt ervoor dat mensen als vanzelf voor producten binnen de Schijf van Vijf kiezen. Ofwel, veel groente, fruit en volkoren producten. Denk ook aan vers, minimaal bewerkt, en overwegend plantaardig eten. Het is eten dat weinig verzadigd vet, suiker en zout bevat en dat op gezonde wijze is bereid. “Er zal altijd wel een ongezond aanbod blijven bestaan, maar die porties zijn in een gezonde voedselomgeving veel kleiner geworden en er zijn altijd veel gezonde alternatieven”, stelt Liesbeth Velema.

Is een gezonde voedselomgeving ook duurzaam?

Gezond en duurzaam gaan meestal hand in hand. Duurzame voedingsmiddelen komen uit het seizoen en zijn zo veel mogelijk plantaardig. Wat goed is voor iemands gezondheid, is vaak ook goed voor de planeet, zoals kraanwater drinken in plaats van frisdrank. Toch gaat die vlieger niet altijd op. Wil voedsel duurzaam zijn dan moet het ook duurzaam geproduceerd zijn met behoud van biodiversiteit en weinig CO₂/stikstof uitstoot. “Avocado’s zijn bijvoorbeeld heel gezond, maar vragen bij de teelt veel water (in vaak droge gebieden) en zijn daardoor niet goed voor de planeet. Andersom is falafel juist plantaardig en daarmee goed voor het milieu, maar tegelijkertijd gefrituurd en meestal best zout, waardoor dit product niet gezond genoemd kan worden. Maar dat zijn de uitzonderingen!”, licht Karin de Jager toe. Voor duurzaam voedsel is het ook belangrijk dat het transport ervan zo min mogelijk CO₂ of stikstof uitstoot met zich meebrengt door bijvoorbeeld via korte en lokale voedselketens te opereren.

Waarom richt de City Deal zich op de voedselomgeving en niet op het individu?

Aanvankelijk richten gemeenten zich vooral op individuen. Een groep geselecteerden wordt dan persoonlijk begeleid naar meer beweging en gezondere eetgewoonten. Dat zijn relatief dure interventies en meestal in het kader van overgewicht. Ze zijn vaak kostbaar en de positieve effecten kortstondig. “We kunnen ons blijven richten op voedseleducatie, maar zolang de voedselomgeving mensen blijft blootstellen aan overwegend ongezonde verleidingen, zal het effect van korte duur zijn”, aldus Karin de Jager. De huidige omgeving wordt ook wel aangemerkt als een obesogene omgeving. Er liggen overal verleidingen op de loer die het ons niet makkelijk maken om gezond en niet te veel te eten. “Inmiddels is bekend dat ongeveer negentig procent van onze voedselkeuzes relatief onbewust wordt gemaakt, ofwel op de automatische piloot. Slechts tien procent van wat we eten is een rationele weloverwogen keuze. Er is een grote misvatting dat we ‘vrij’ zijn in onze voedselkeuze. In feite kiest de omgeving voor ons. Als die vol ligt met ongezond eten en drinken wordt het erg lastig om gezond te leven”, bepleit Liesbeth Velema. Vooral in meer kwetsbare wijken is het aandeel fastfood hard gegroeid. Een deel van de mensen die hier wonen, hebben schulden en/of last van stress, waardoor gezond leven geen prioriteit heeft. Door die stress wordt het nemen van rationele weloverwogen beslissingen, ofwel gezonde voedselkeuzes, nog lastiger. De gezondheidscijfers in die wijken zijn dan ook slechter dan gemiddeld. De pilotprojecten van de deelnemende gemeenten aan de City Deal richten zich onder andere op het veranderen van de voedselomgeving in kwetsbare wijken. Ze verwachten daar het meeste effect te hebben.

Wat kunnen jullie als gemeenten doen?

Op dit moment zijn er voor gemeenten weinig mogelijkheden voor regulering. Zij kunnen bijvoorbeeld invloed uitoefenen via het standplaatsbeleid, bijvoorbeeld in de omgeving van scholen. Ook kunnen ze voorwaarden stellen bij het verlenen van subsidies aan culturele instellingen of bij het verstrekken van vergunningen aan (sport)evenementen. Ook bij de inkoop van diensten kunnen voorwaarden worden opgenomen over het voedselaanbod, zoals in de welzijnsopdracht.

De mogelijkheden verschillen echter per gemeente, omdat iedere gemeente zijn eigen beleid heeft. “In Amsterdam is bijvoorbeeld meer mogelijk dan in Rotterdam. Daar zijn strakkere regels mogelijk via het bestemmingsplan, bijvoorbeeld bij het weren van nieuwe snackbars nabij scholen. Wij kunnen dat niet, omdat in Rotterdam de bestemmingsplannen veel ruimte bieden. Dat heeft als voordeel dat innovatie en ondernemerschap kunnen floreren, maar betekent ook dat er weinig sturingsmogelijkheden zijn, wanneer het aanbod in een bepaald gebied eenzijdig is en overwegend ongezond”, betreurt Karin de Jager. Tegen horecaondernemers en retailers met een ongezond aanbod kunnen gemeenten op dit moment weinig doen. “Er is absoluut landelijke wet- en regelgeving nodig die bijdraagt aan de gezondheid van de Nederlander”, bepleit Liesbeth Velema.

Er is landelijke wet- en regelgeving nodig. Hoe kan dat eruitzien?

Op dit moment wordt daar volop over nagedacht. De wethouders van de vier steden van de eerste City Deal – Ede, Utrecht, Amsterdam en Rotterdam – stuurden een brandbrief aan voormalig staatssecretaris Blokhuis. Daarin drongen ze aan op juridisch instrumentarium voor gemeenten om de voedselomgeving van burgers gezonder te kunnen maken. Hij kon zich erin vinden en stemde toe het voor te leggen aan het nieuwe kabinet. “Er is nog niet duidelijk welke wet- en regelgeving het zal zijn. Dat moet nog geconcretiseerd worden. Maar de erkenning van de noodzaak is al grote winst”, zegt Karin de Jager trots. Er zijn mogelijkheden via de Omgevingswet, door van de voedselomgeving een juridische afweging te maken. Er wordt ook gedacht aan een wijziging in de Wet publieke gezondheid. En ook de invoering van een suikertaks als regelgeving zal bijdragen.”

Wil je het artikel verder lezen? Dan kan op de website van Platform31. 

Dit is het eerste interview in een reeks over de City Deal Gezonde en duurzame voedselomgeving.

Wereldvoedseldag, zaterdag 16 oktober. De ondertekening van de 28^e City Deal stond op het programma. Ondertekenaars van alle deelnemende partijen verzamelden zich in het World Food Center in Ede. Een kop koffie in de hand, de stemming was goed, blij om elkaar live te ontmoeten! 

In deze 28e City Deal werken publieke en private partijen samen aan een gezonde, duurzame én betaalbare voedselkeuze voor iedereen. Hoe wordt het voedselaanbod in het straatbeeld gezonder en duurzamer? Hoe kunnen we het eetpatroon stapsgewijs veranderen naar meer producten uit de Schijf van Vijf? Hoe vergroten we het aandeel lokaal en regionaal geproduceerd voedsel in het dagelijks menu? De partijen binnen de City Deal leren gezamenlijk wat wel en wat niet werkt. Kavita Parbhudayal, wethouder Zorg, Jeugd en Volksgezondheid in Den Haag, één van de deelnemende partijen: ‘Als gemeente doen wij samen met zorgverzekeraars, organisaties en bewoners veel om de gezondheid te bevorderen. Deze City deal is een volgende stap. Iedereen heeft er recht op gezond op te groeien en gezond oud te worden’.

Gelijktijdig vond het Youth World Food Day festival plaats, een stuk of 30 jongeren zorgden voor een gemêleerd gezelschap. Op weg naar de Stingerbol, het voormalig oefencentrum voor luchtdoelartillerie, spraken de bestuurders en jongeren met elkaar over hun ‘Voedselwens voor de toekomst’. Hoe willen zij dat over een jaar of 5 de voedselomgeving eruitziet? Hoe gezond is ons voedsel dan? Tijdens de lunch werd ´de (winnende) ideale burger´ geserveerd.  De Ideale Burger Challenge is een internationaal project waarbij jongeren hun ideale plantaardige burger maakten.

Meer informatie over deze City Deal en de deelnemende partijen is hier te vinden.