De Ongekende kracht van Ontwerp

Ik weet zelf nog heel goed hoe ongemakkelijk ik me voelde toen ik voor het eerst in aanraking kwam met ontwerpkracht. Toen ik voor mijn masterstudie (Organisaties, Verandering en Management) bij de kunstacademie te midden van een berg spullen zat en een voorwerp moest gaan knutselen dat voor mij een overheidsthema uitbeeldde, was het wel even wennen om met mijn handen te werken in plaats van alleen met mijn hoofd. Deze activiteit beviel mijn mede- masterstudenten niet allemaal even goed. Ik daarentegen zag de waarde (en de lol) er wel van in. Waarom? Omdat ik merkte dat ik, ondanks mijn ongemak, uitgedaagd werd en écht nieuwe inzichten kreeg over het onderwerp dat ik moest uitbeelden.

Toen ik begon bij de Rijksoverheid als rijkstrainee was ik vooral erg benieuwd hoe ik mijn studie Bestuurskunde/Verandermanagement zou kunnen inzetten in de beleidspraktijk bij een ministerie. Bij de Rijksoverheid is het gesproken en geschreven woord nog altijd de voertaal, wat blijkt uit de eindeloze hoeveelheid overleggen en nota’s. Ik heb als bestuurskunde student wel een nota leren schrijven, maar deze studie leert studenten weinig over de kracht van anders kijken.

Feest van herkenning

Anne Kurstjens

Een feest van herkenning vond ik bij mijn tweede werkplek bij Agenda Stad en mijn verbondenheid aan Loket Ontwerpkracht als nieuw onderdeel van Agenda Stad. Op een andere manier binnen de overheid werken, gebeurde dus ook in de beleidspraktijk? Zeker!

De ervaring van, al dan niet bewust, werken met ontwerpkracht heeft impact gehad. Het stimuleerde dealmakers om vaker verder te kijken dan de vertrouwde wegen

Voor Loket Ontwerpkracht deed ik een onderzoek naar de inzet van ontwerpkracht bij de City Deals van Agenda Stad. Deze City Deals zijn een instrument om stedelijke innovatie aan te jagen met een netwerk van partners uit de samenleving. Het inzetten van ontwerpkracht, een manier van anders willen werken, past goed bij de City Deals die ook anders willen werken én doen, zo bleek uit dat onderzoek. Hoewel ik al een beetje wist wat ontwerpkracht was en kon betekenen, heb ik ook veel nieuwe dingen geleerd over de inzet ervan in de praktijk.

Ontwerpkracht vatten in één definitie is al een hele kunst op zich. Diverse aanverwante termen kunnen ook voorbeelden zijn van ontwerpkracht, zo heb ik geleerd. Tijdens mijn master kwam ik al in aanraking met woorden als verbeelding en creativiteit en methodes als Design Thinking. Allemaal vormen van ontwerpkracht.

Ontwerpkracht kun je in algemene zin omschrijven als middel om met de inzet van ontwerpers uit diverse ontwerpdisciplines anders naar een opgave te kijken. Ontwerpkracht gaat niet over één manier of beste methode. Het is een verzameling interventies en methodes die ervoor zorgen dat er ruimte ontstaat in het denken in geëigende (niet meer toereikende) denksporen, waardoor de weg naar vernieuwende oplossingen in het vizier komt.

Tastbaar

Tijdens de gesprekken met verschillende dealmakers van de City Deals bleek dat ‘ontwerp’ vaak de associatie opriep met een fysiek product, zoals een tekening of een huis. Aan de andere kant kwamen we er tijdens de gesprekken achter dat ontwerp ook minder voor de hand liggend kan zijn en minder tastbaar, zoals een methode of een interventie. Doordat ontwerp (of ontwerpkracht) ook minder tastbaar kan zijn, zijn dealmakers (of andere beleidsmedewerkers) zich vaak niet bewust van de ruime mogelijkheden van ontwerpkracht.

Ontwerp, zo kwam naar voren uit het onderzoek, is voor de betrokkenen soms wat onwennig, maar ook verhelderend en zelfs “eye-opening”. De ervaring van, al dan niet bewust, werken met ontwerpkracht heeft impact gehad. Het stimuleerde dealmakers om vaker verder te kijken dan de vertrouwde wegen. Het beschouwen van andere perspectieven op een vraagstuk levert meer mogelijkheden voor experimenten en uiteindelijk vernieuwing. Maar hoe en wanneer trek je aan de bel als je merkt dat je vast zit? Dat is vaak de vraag. Zelf starten met het inzetten van ontwerpkracht is lastig omdat je kunt verdwalen in de talloze mogelijkheden en opties die ontwerpers en ontwerpkracht bieden.

Daarom is het ook zo waardevol gebleken om binnen Agenda Stad een Loket op te richten dat als schakelfunctie dient voor de inzet van Ontwerpkracht en het verbinden aan juiste ontwerpers. In de afgelopen zes maanden heb ik gezien hoe dit Loket Ontwerpkracht een adviserende, faciliterende en inspirerende rol heeft ontwikkeld om te verbinding tussen de beleidswereld en de ontwerpwereld te versterken. De wil om aan de slag te gaan met ontwerpkracht is er zeker en dit Loket biedt met kennis en kunde nét de extra stap om het gewoon te gaan doen!

Grappig genoeg voel ik me, ondanks dat ik voorstander ben van het omarmen van het ongemakkelijke en het inzetten van andere disciplines bij je werk, ook nog steeds het meest prettig bij het geschreven woord. Dit is iets waar jarenlang op heb geoefend; met taal anderen laten begrijpen wat ik bedoel.

Mijn ontwerp van een overheidsthema tijdens de ‘knutselsessie’ van de Kunstacademie. Kun jij raden welk thema hier wordt uitgebeeld?

Toch kan ik die ene keer te midden van een berg spullen op de kunstacademie nog steeds gebruiken in mijn huidige werk. Als ik een probleem tegenkom, denk ik namelijk vaak terug aan die berg met spullen en dat stimuleert me om na te denken over hoe ik het probleem tot de verbeelding zou kunnen laten spreken. Dit zorgt ervoor dat ik weer anders over de opgave ga nadenken en uiteindelijk beter kan communiceren wat ik bedoel. Dus: Mocht je nog een berg met spullen in huis hebben, dan zou ik er zeker een keer tussen gaan zitten. Pak een willekeurig voorwerp, draai het eens om. Plak er een ander voorwerp aan vast en laat je creativiteit er op los. Ik ben ervan overtuigd dat je tot andere inzichten komt!

Anne Kurstjens was tot 1 september 2021 als Rijkstrainee betrokken bij Agenda Stad en Loket Ontwerpkracht. Meer weten over Loket Ontwerpkracht? Bekijk de factsheet of neem contact op met [email protected].