Wat nou als we digitalisering en technologisering inzetten om de sustainable development goals te halen en om onze samenleving democratischer te maken? In de uitgangspunten van de City Deal ‘Een slimme stad, zo doe je dat’ is het helder: onze democratie moet worden versterkt. Maar hoe doen we dat?

In de Dealtekst van de City Deal ‘Een slimme stad, zo doe je dat’ staat het onomwonden in artikel 2.3: ‘Partijen stellen dat digitalisering en technologisering moet bijdragen aan een samenleving waarin iedereen in vrijheid kan leven en dat het moet leiden tot het versterken van de democratie. Die samenleving moet veilig zijn met een betrouwbaar maatschappelijk verkeer. Dat is niet altijd vanzelfsprekend of eenvoudig: ontwikkelingen door digitalisering en technologisering kunnen deze vrijheid en democratie ook bedriegen. Daarom moeten de ethische dilemma’s die door het Rathenau Instituut zijn benoemd in het rapport “Opwaarderen” in acht worden genomen. Dat zijn: privacy, autonomie, veiligheid, controle over technologie, menselijke waardigheid, rechtvaardigheid, machtsevenwicht.’

Dit klinkt hoogdravend, wat betekent het in de praktijk?
Ook hoogdravende woorden hebben nut. De ondertekenaars van de Dealtekst staan voor onze democratie. Niet gek, want een flink deel van hen is namelijk onderdeel van onze democratie: ze zijn wethouder, gedeputeerde of minister. Maar dat ook de andere partners zich hierachter hebben geschaard, maakt dit zo krachtig. Overigens is dat ook niet zo vreemd: geen van de partners wil Chinese toestanden, maar door het zo expliciet te benoemen worden we er telkens aan herinnerd. Het is zo een selffulfilling prophecy geworden.

Hoe werkt dat in de praktijk van de City Deal?
Ten eerste door het opzetten van een eigen Community of Practice over ethiek die onderzoek doet naar de verschillende mogelijkheden om het ethisch debat te borgen in de deelnemende organisaties. Deze heeft een sterke rol in de interne bewustwording, maar levert binnenkort ook een site op voor de buitenwereld om zelf te kunnen toetsen wanneer en op welke manier het debat het beste kan worden gevoerd.

Klinkt nog erg als praten, wat merkt de vakwereld hiervan?
De toolbox van de City Deal bevat tools die, voordat ze worden ingezet, gecheckt worden op hun ethische waarde. Daarin staat ook een onderdeel met alleen ethische tools. Wie vindt dat een tool toch niet verantwoord is, of is geworden, kan dat bij ons melden, dan verwijderen we die.
Kennisdeling doen we ook via ons jaarverslag van de City Deal ‘Een slimme stad, zo doe je dat’: klik hier voor het jaarverslag van 2022 en hier voor het jaarverslag van 2021. Ook delen we kennis via de jaarlijkse Slimme Stad Parade, waar we alle smartinitiatieven van Nederland en Vlaanderen het podium geven. De eerstvolgende editie vindt plaats op 25 mei 2023.

Geef eens een aantal praktijkvoorbeelden waar dat ethisch debat toe heeft geleid
Voor de Crowd Safety Manager zijn meerdere ethiektafels georganiseerd, waarbij burgers deelnamen aan het gesprek. Tijdens die ethiektafels worden verschillende waarden met elkaar besproken. Op basis van die sessies is de techniek gewijzigd als er sprake was van ethische dilemma’s. We hebben op Scheveningen een summerschool georganiseerd rondom het thema burgerparticipatie en ethiek. Ofwel, hoe betrek je burgers bij de slimme stad en zorg je ervoor dat zij meedenken in de ethische benaderingen rondom digitalisering en technologisering? Deze vraag stond in Scheveningen centraal.
De tool ‘Afwegingskader Modelverordening smartcitytoepassingen’ baseert zich op de waarden van het Rathenau-rapport ‘Opwaarderen’ (privacy, autonomie, veiligheid, controle over technologie, menselijke waardigheid, rechtvaardigheid, machtsevenwicht). In het boek Smart & Leefbaar – Belangen borgen in de digitaliserende gemeente is er voor deze zeven waarden onderzocht welke wetgeving er op dat moment bestond om ervoor te zorgen dat ze niet in het gedrang zouden komen. Uit dit onderzoek bleek dat afgezien van specifieke wetgeving op het gebied van privacy en veiligheid de regelgeving op dit punt beperkt is. Met de standaardverordening ‘Smartcitytoepassingen voor smartcitybeleid’ kunnen gemeenten zien wat ze zelf kunnen regelen en wat niet. Binnen de City Deal is de verordening getoetst bij gemeenten en doorontwikkeld.
Ook is er binnen de City Deal ‘Een slimme stad, zo doe je dat’ een afwegingskader sensordata en privacy ontwikkeld die overheden helpt om meer bewust te zijn bij de ethische dilemma’s achter het plaatsen van een sensor. Het afwegingskader geeft uitvoering aan de ethische dilemma’s rondom privacy, autonomie, controle over technologie.
Daarnaast wordt er op dit moment door een aantal partners een sensorregister ontwikkeld die in kaart brengt welke sensoren er zijn. Zo wordt duidelijker welke sensoren waar hangen en waarvoor ze worden gebruikt. Die kennis is er nu nog vaak onvoldoende. Zo geeft het sensorregister uitvoering aan de ethische dilemma’s rondom privacy, autonomie, controle over technologie.

Is de democratie hiermee geborgd?
Nee, we zijn er nog niet. Er gebeurt veel en vooral in onoverzichtelijke samenhang daarvan kunnen we grote fouten maken. Maar we moeten er wel mee doorgaan, want als wij het niet doen, doet iemand anders het wel. We moeten zelf grip houden op onze democratie. Er moet nog veel meer debat worden gevoerd over de rol van technologie in onze democratie. We moeten ons als samenleving constant realiseren wat er op het spel staat, namelijk onze vrijheid en autonomie. Maar we moeten daar niet alleen over praten: we moeten het ook praktisch vertalen in de processen die we ontwikkelen en de producten die we op de markt zetten. Dat is enorm complex en daarom zo hard nodig.

Wethouders van de City Deal Gezonde en duurzame voedselomgeving zijn blij met het voornemen van staatssecretaris Van Ooijen van VWS om regulering van de voedselomgeving te verankeren in een nieuwe wet. Dat schrijven zij in een gezamenlijk brief aan de leden van de vaste Kamercommissie VWS van de Tweede Kamer.  

De staatssecretaris kondigde vorige week in een brief aan om voor gemeenten een ‘optionele bevoegdheid te willen creëren om in het omgevingsplan regels te stellen waarmee de vestiging van nieuwe ongezonde voedselaanbieders op bepaalde plekken kan worden geweerd’. Wethouders van Almere, Amsterdam, Den Haag, Ede, Utrecht, Rotterdam en Wageningen juichen dit van harte toe.

De wethouders hebben de ambitie om in 2030 rond scholen en in kwetsbare wijken een gezondere voedselomgeving te creëren. Dat is noodzakelijk om de trend in overgewicht te keren. Onderzoek van de Universiteit van Amsterdam toont aan dat gemeenten hiervoor (wettelijke) instrumenten nodig hebben. Hierover schreven zij in januari 2021 al een brandbrief  naar voormalig staatssecretaris Paul Blokhuis.

Groeiend aanbod aan ongezonde voeding
Het aanbod van ongezond voedsel is de afgelopen jaren sterkt toegenomen. Volgens data-onderzoek van KRO-NCRV Pointer is het voedselaanbod in Nederland de afgelopen 10 jaar sterk veranderd. In die periode kwamen er duizenden fastfoodlocaties bij, terwijl het aantal winkels met vers aanbod zoals groentezaken afnam. Ongezond voedsel is meer dan vroeger onderdeel van het huidige straatbeeld en gaat vaak gepaard met een minder aantrekkelijke en leefbare buurt.

De wethouders schrijven dat de maatregelen die genoemd zijn in het regeerakkoord – zoals de suikerbelasting op frisdranken en 0% btw op groente en fruit – absoluut bijdragen in de aanpak van overgewicht. De suikerbelasting is inmiddels aangekondigd op Prinsjesdag en zal op 1 januari 2024 worden ingevoerd. De wethouders roepen de Kamerleden op om haast te maken met de invoering van 0% belasting op groente en fruit.

Over de City Deal
Iedereen – van jong tot oud – zou toegang moeten hebben tot gezond, duurzaam en betaalbaar voedsel. Dat is de ambitie van deze City Deal Gezonde en duurzame voedselomgeving. Hierin werken acht steden, drie departementen en diverse kennisinstellingen samen aan een gezonde en duurzame toekomst. De City Deals zijn onderdeel van Agenda Stad, het interbestuurlijke programma waarin steden, maatschappelijke partners en Rijksoverheid samenwerken aan het versterken van de innovatie van Nederlandse steden.

Wil je meer weten over de City Deal Gezonde en duurzame voedselomgeving? Neem dan op via contact@citydealvoedsel.nl op of meld je aan voor de nieuwsbrief.

Op 2 juni waren Jan-Willem Wesselink(programmamanager van de City Deal ‘Een slimme stad, zo doe je dat’ en de City Deal ‘Slim Maatwerk’), Wim Willems (wethouder mobiliteit, innovatie en toerisme bij de gemeente Apeldoorn) en Robin Schapink, manager smartcity-iot.nl bij IT-bedrijf Flexyz te gast bij BNR Eyeopeners om te vertellen over de voordelen en nadelen van slimme steden.

Onder leiding van presentator Meindert Schut vertelden zij wat een stad allemaal moet hebben om als ‘smart city’ bestempeld te worden. Een wethouder voor digitalisering is pas recent onderwerp van gesprek, maar de stad kan een hoop baat hebben bij meer kennis over omgevingsdata. Welke ontwikkelingen zijn er gaande?

Luister hier de uitzending terug

Op donderdag 14 april vond de tweede van vier leermiddagen plaats over opschaling voor de City Deal Kennis Maken. Het onderwerp Grenswerken stond centraal. Onderzoeker Martine de Jong van TwynstraGudde, die werkt aan een proefschrift over Grenswerken aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, deelde haar inzichten over Grenswerken.

Lector Coördinatie Grootstedelijke Vraagstukken en directeur van het Centre of Expertise Urban Governance en Social Innovation aan de Hogeschool van Amsterdam Stan Majoor, reflecteerde vervolgens vanuit zijn praktijkervaring op de gedeelde inzichten. Nadat de kwartiermakers en kennismakelaars uit de City Deal in break-outsessies hun ervaringen als grenswerker deelden, werd de online leermiddag plenair afgesloten door de randvoorwaarden voor opgavegerichte samenwerking binnen én tussen organisaties te bespreken. Lees hieronder het uitgebreide verslag.

Sociale verandering

Nadat projectleider Rowinda Appelman de aanwezigen welkom heet, introduceren hosts Joshua Cohen en Suzanne Potjer hoofdgast Martine de Jong. Opschaling is een complexe opgave die vraagt om een sociale verandering. Want samenwerking over organisatiegrenzen heen gaat niet vanzelf. Wat is er nodig om verbinding te creëren tussen kennisinstellingen, gemeenten en andere partijen die samenwerken in projecten binnen de City Deal? En is het creëren van verbinding binnen de eigen organisatie – een opgave op zich – wellicht een voorwaarde om die bredere verbinding te bewerkstelligen?

Martine de Jong neemt ons mee in haar eigen loopbaan die haar bracht in haar huidige ‘dubbelrol’ als adviseur bij Twynstra Gudde én buitenpromovenda bij de Erasmus Universiteit Rotterdam. Door haar huidige combi-functie voelt ze zich verbonden met de grenswerkers in de City Deal, die ook op de grensvlakken van organisaties en opgaven opereren.

Uit De Jongs onderzoek blijkt: hoe meer partijen van elkaar verschillen, hoe groter de meerwaarde van de samenwerking. Maar ook: hoe complexer. “Dat komt doordat de ‘logica’s’ van organisaties onderling sterk verschillen.” Daarom is het belangrijk om je voorafgaand aan de samenwerking al in elkaars logica te verdiepen. “Hoe meer mensen vooraf de tijd nemen om elkaar te leren kennen, hoe soepeler de samenwerking later is”, aldus De Jong.

De Jong onderscheidt drie niveaus die de samenwerking complex maken: het intra-organisatorische (tussen teams in een organisatie), het inter-organisatorische niveau (tussen organisaties) en het supra-organisatorische niveau (tussen coalities). Ze is benieuwd op welk niveau de aanwezigen de grootste uitdaging ervaren. Volgens De Jong roepen systemen vaak ‘absolute reacties op’: je keert je ervan af of je gaat er helemaal in mee. Dat maakt het verbinden van verschillende systemen een flinke opgave voor de kenniswerker, die immers ‘binnen’ – in de eigen organisatie – én in de coalitie sterk moet staan.

Naast de formelere samenwerking op het intra- en inter-organisatorische niveau, vindt er in samenwerkingsverbanden ook op supra-organisatorisch niveau samenwerking plaats. “Veel labs en experimenten ontstaan door deze informelere manieren van samenwerken. Maar wanneer je deze projecten wilt opschalen, zijn de formelere niveaus van samenwerking cruciaal om de opgedane lessen te kunnen laten landen.” Verbinding op zowel het intra-, inter- als supraniveau is nodig om effectief te kunnen zijn.

Martine de Jong merkt dat er een ‘wildgroei’ is aan termen rond grenswerken, doordat het een ‘vrije functie’ is. Ze is benieuwd of de deelnemers de rol van grenswerker als een tijdelijke zien, of als een ‘permanente brugfunctie’. Want: “De interne logica dwingt je steeds weer naar binnen, dus wellicht heb je altijd een spiegel nodig die de buitenwereld blijft betrekken.” Ze benoemt dat grenswerken ‘in je eentje’ bovendien eenzaam kan voelen. Dit wordt door verschillende deelnemers herkend.

Spanning

Vervolgens schetst De Jong het belang van spanning. “Er zijn veel spanningsvelden, dat ligt niet aan jou als grenswerker, maar aan de positie die je hebt. Het maakt organisaties ook veranderlijker als er spanningen zijn.” Ze benadrukt dat het juist bij complexere opgaven belangrijk is die spanning op te zoeken. “Hoe eerder je het ongemak opzoekt en bespreekt, hoe soepeler het vervolg wordt.” Dat begint met de spanning voelen en herkennen. Je kunt het herkennen aan je eigen onrust of aan taalgebruik, bijvoorbeeld als je partners vaak dingen hoort zeggen als ‘enerzijds…anderzijds’ of ‘eigenlijk…’.  “Maar als je de spanning oplost, ben je vaak de meerwaarde kwijt. Dus je wilt hem eigenlijk ook behouden.”

Na het herkennen van de spanning is het zaak om deze te benoemen: durf kleur te bekennen en je grenzen te markeren. Vervolgens kun je proberen de grenzen te overbruggen, door te benoemen wat het gesprek erover met je doet. “De worsteling verbindt meer dan de oplossing”, aldus De Jong. “Het leidt tot meer gedeeld eigenschap.” Maar dit vraagt wel om het vermogen je kwetsbaar op te stellen, en dus om zelfvertrouwen. Door het spanningsveld te benoemen, kun je er ook later weer bij terugkeren.” En als extra stap om de spanning te hanteren, kun je ook nog ‘sturen en tegensturen’. Het stellen van kaders kan ongemakkelijk voelen, maar vaak bevordert het juist creativiteit, omdat de afwezigheid van kaders als ‘leegte’ gezien kan worden.

De Jong raadt in deze processen aan om extremen te vermijden.  Een stevige actie roept immers altijd een tegenreactie op. “In onze opgaven moet je blijven laveren. Het is sturen en tegensturen, altijd een beetje uit balans zijn om in beweging te blijven en niet in extremen te vervallen.”

Tweebenigheid

Dat brengt De Jong bij ‘tweebenigheid’: buiten en binnen opereren en beide hersenhelften gebruiken. “Vaak zijn het organisatorische deel en het vrijere deel nog twee gescheiden werelden en dat beperkt het leervermogen.” Om die ‘tweebenigheid’, zowel je analytische als creatieve been, te trainen, kun je verschillende dingen doen. En het verduren van ongemak is daar inherent aan, aldus De Jong, die verwijst naar de suggesties die Cohen en Potjer in de 8-pager hebben opgenomen die de deelnemers hebben ontvangen.

Hiermee rondt De Jong haar verhaal af en geeft Cohen het woord aan Stan Majoor, een goede bekende van de City Deal Kennis Maken met een ruime ervaring in zowel onderwijs als onderzoek en bestuur. “Ik denk niet als ik opsta: ik ben grenswerker. Dus nuttig als iemand dit onderzoekt en er concepten voor ontwikkelt. Dat helpt je bij dingen die je normaalgesproken intuïtief doet.” Majoor schetst dat kennisinstellingen vaak gericht zijn op grootschaligheid en efficiency, terwijl we het vandaag meer hebben over exploratie. “Dat aspect moet vaak opboksen tegen de olietanker van de corebusiness van een kennisinstelling en dat blijft lastig.”

Grenswerker-teams

Volgens Majoor dreigen grenswerkers als ‘super human being’ gezien te worden, maar zo ziet hij zichzelf helemaal niet. Hij beschouwt zichzelf als iemand die aardig is, maar bijvoorbeeld niet per sé heel zakelijk. “Misschien heb je dus niet zozeer één grenswerker nodig, maar grenswerker-teams.” Verder schetst hij dat het een zoektocht is om uit te vinden in welke gremia’s grenswerkers werken. “Want die gremia’s zijn niet gegeven – die ben je zelf aan het maken en dat is een kunst op zich.”

De Jong refereerde in haar lezing ook aan het belang van gemeenschappelijke en inspirerende taal. Majoor onderschrijft wat Martine de Jong in haar verhaal al opmerkte: dat gemeenschappelijke en inspirerende taal belangrijk is. Bovendien meent hij dat het belangrijk is om je als grenswerker bewust te zijn van je eigen vooroordelen. En om die van anderen te ontrafelen.

Tot slot geeft Majoor mee dat de grootstedelijke vraagstukken waar we aan werken, zich afspelen op het snijvlak van historisch gescheiden thema’s als sociaal, ruimtelijk et cetera. Ook binnen kennisinstellingen zijn dit vaak letterlijk gescheiden werelden, in verschillende faculteiten en gebouwen. “Als je tegen de gemeente zegt: we willen je helpen om de complexe opgaven op te lossen, dan heb je vaak binnen je eigen kennisinstelling eerst nog veel huiswerk te doen.”

Martine de Jong herkent zich in de reflectie en geeft aan dat het moeilijk is om de grenswerker te typeren, ook omdat diens resultaat vaak ‘zacht’ is en moeilijk SMART te maken is. Daarom is het belangrijk om collega’s mee te nemen in het grenswerk, mee naar buiten te nemen en hen te leren om verhalen te vertellen.

Het is tijd voor vragen uit de chat. Iemand vraagt zich af of grenswerkers ook nodig zijn voor de samenwerking an sich. Majoor interpreteert dit als een ‘intermedair tussen organisaties’, maar de vraag is dan wie die intermediair betaalt. De Jong legt uit dat zo’n rol ook meervoudig gefinancierd kan worden vanuit een ‘potje’ waar meerdere organisaties aan bijdragen, of door een organisatie die iemand beschikbaar stelt die geen interne verantwoording hoeft af te leggen. Anderen vertellen in de chat hier goede ervaringen mee te hebben. Al ging dat niet vanzelf. Zo wordt er verzucht dat ‘vergevingsgezindheid ook een belangrijke kwaliteit is voor een grenswerker’.

Majoor geeft grenswerkers nog twee tips om met spanning om te gaan, vanuit zijn eigen perspectief: “Het helpt als je als persoon ontspannen bent en goed kunt relativeren. Daarnaast vind ik het fijn om veel op papier te zetten. Dat is ook een goede oefening in de juiste woorden kiezen.”

Break-out sessies

Vervolgens bespreken de deelnemers in break-out groepjes voorbeelden van spanningen die zij in de samenwerking met andere organisaties of in hun eigen organisatie ervaren hebben. In een van de groepen wordt gesproken over impactmissies, die doorgaans vooral vanuit het perspectief van de penvoerder wordt opgezet, terwijl het verhelderend kan zijn om open kaart te spelen en van andere organisaties te horen waarom het voor hen interessant is om deel te nemen aan de samenwerking. Anderen herkennen dat mensen vaak nog vanuit hun eigen organisatiedoelstellingen meewerken. Maar de veelzijdigheid van invalshoeken en talenten zorgt juist ook voor meer expertise.

In de groepen is veel herkenning van wat Martine de Jong en Stan Majoor vertelden. Zo wordt ook herkend dat spanningen vaak na een vruchtbare plan-fase terugkeren bij de uitvoering. Omdat mensen dan zien dat er extra werk van hen verwacht wordt. De Jongs suggestie om bij spanningen het gesprek open te gooien en de spanning te benoemen, vinden veel deelnemers inspirerend.

Terug in de plenaire bijeenkomst herhaalt Martine de Jong dat de rol van grenswerker soms eenzaam kan voelen, maar dat je anderen kunt meenemen en trainen zodat ze meedoen. Al vraagt het overbrengen van die grenswerkervaardigheiden op anderen, weer heel andere kwaliteiten dan je zelf als grenswerker, vaak intuïtief, in je werk benut.

Er wordt naar aanleiding van een vraag in de chat nog gesproken over het ontwikkelen van lijnorganisaties tot netwerkorganisaties Sommige deelnemers hebben ervaren dat je eerst een platform binnen je organisatie moet creëren om alle interne netwerken te verbinden, voordat je effectief deel kunt nemen aan een extern platform.

Gestructureerd maatje

De Jong constateert dat het populair is om een netwerkorganisatie te zijn, maar ze benadrukt dat ook de bureaucratie een functie heeft. Een deelnemer aan de sessie merkt bijvoorbeeld dat ze vaak achter de feiten aanloopt, omdat partners in de alliantie meer tijd hebben om aan het gezamenlijke project te werken. Zij zou er erg bij geholpen zijn als er meer op papier zou staan, maar ze merkt dat dit niet ‘de cultuur is’. De Jong: “In de chat werd opgemerkt: ‘ik gun elke grenswerken een gestructureerd maatje’. Dat kan een enorme meerwaarde zijn. Het is een misvatting dat je in grenswerken geen zakelijke of gestructureerde kant nodig hebt. Maar het ‘type mens’ van de grenswerker is daar vaak niet zo van’.

Eén van de deelnemers oppert dat het om kunnen gaan met spanningen wellicht een vaardigheid is die je samen moet ontwikkelen. En dat onze ‘polder-mentaliteit’ ons daar wellicht bij in de weg zit. De Jong herkent dit: “Nederlanders zijn erg harmonieus – het poldermodel zit in onze genen. We richten ons op overeenkomsten, terwijl we verschillen kunnen benutten en erover in gesprek kunnen gaan. Het gaat meer over het begrijpen van elkaars waarden dan standpunten.”

Iemand anders meent dat je als grenswerker meer overziet dan collega’s, waardoor je een ‘meta-positie’ hebt. Dat vraagt om een andere manier van communiceren en de vraag is of daar passende communicatiestijlen voor bestaan. De Jong ziet een parallel met reizen: “Als je op reis geweest bent, kijk je anders naar je eigen land. Maar je collega’s hebben niet dezelfde reizen gemaakt als jij.” Ze heeft vijf samenwerkingsstijlen ontwikkeld die kunnen hulpen en zal deze verspreiden onder de deelnemers.

Biografie

De Jong hoort deelnemers zeggen dat je al gauw in een grenswerkerpositie terecht komt wanneer je andere perspectieven ziet. Ze heeft het idee dat grenswerken daarmee al erg in de ‘biografie’ van grenswerkers zit en wil dit graag nader onderzoeken. Als laatste tip geeft ze mee: sta stil bij waar jíj aan bijdraagt, en tussen welke grenzen je werkt? Een grenswerker riskeert niet zo snel een bore-out, maar wel een burn-out, dus ze gunt hen allemaal ook af en toe een moment rust.

Joshua Cohen vertelt dat in de derde leermiddag de vraag ‘hoe kun je opschaling organisatorisch verankeren?’ centraal zal staan. Die leermiddag zal deel uitmaken van de landelijke CDKM-dag in Breda en hij hoopt alle deelnemers daar weer te zien. Suzanne Potjer geeft tot slot nog een gedachte mee: “We zijn bezig met vernieuwende initiatieven en willen dat die duurzaam kunnen bestaan. Door te institutionaliseren willen we die vernieuwing onderdeel maken van het reguliere proces. De vraag eerder vandaag naar structurele grenswerkers triggerde mij: de organisatie moet ook mee veranderen.”

Rowinda en Joshua danken de aanwezigen voor hun deelname en Martine de Jong voor het delen van haar inzichten.

Lees verder

• De 8-pager over Grenswerken voor deze tweede leermiddag, door Joshua en Suzanne
• Het hoofdstuk Tweebenig spelen uit:  Tweebenig samen werken. De Jong, M. Bakker, H en Robeerst, F (TwynstraGudde en Vakmedianet, 2018)
• Het artikel over vijf signaturen voor samenwerking, genoemd door Martine tijdens de leermiddag:  Inzicht in de handtekening van grenswerkers tussen organisaties. De Jong, M in SOMSAMMAG (TwynstraGudde, 2014)
• De presentatie die Martine op 14 april verzorgde tijdens deze leermiddag
• Handig: dit verslag in pdf-vorm.

BINT

Bekijk ook eens de website van Bint: deverbindingsdienst.nl, het netwerk voor en door grenswerkers. Je vindt er tips en inspiratie en kunt deelnemen aan evenementen zoals de BINT festiverentie op 21 en 22 juni.

In de City Deal ‘Een slimme stad, zo doe je dat’ hebben de partners in werkgroepen instrumenten ontwikkeld die focussen op de hoe-vraag en voorkomen dat het wiel opnieuw wordt uitgevonden. Door het veranderen van processen, maken we optimaal gebruik van de mogelijkheden die digitalisering en technologisering biedt voor onze regio’s, steden en dorpen. Hieronder een overzicht van enkele instrumenten.

In de Toolbox ‘Slimme stad’ verzamelen we alle instrumenten die zijn ontwikkeld in de City Deal ‘Een slimme stad, zo doe je dat’. Die delen we in volgens de categorieën van de G40. Al bestaande instrumenten die door derden zijn ontwikkeld verzamelen we ook in de instrumentenkoffer. Zo voorkomen we dat we dubbel werk doen. Dit is de Toolbox.
Al bestaande instrumenten kun je hier aanmelden.

Afwegingskader Modelverordening smartcitytoepassingen
Probleem: Steeds meer steden en gemeenten willen smart worden, maar weten niet hoe ze hun smartcitytoepassingen moeten, en mógen vergunnen.
Oplossing: Ondanks dat er op dit onderwerp nog geen hogere regelgeving is, kunnen gemeenten wel regels opstellen voor deze slimme technologie in hun gemeente. Advocaat Anita Nijboer schreef eerder de ‘Modelverordening voor smartcitytoepassingen in de openbare ruimte’. Met deze standaardverordening voor smartcitybeleid kunnen gemeenten zien wat ze zelf kunnen regelen en wat niet. Binnen de City Deal is de verordening getoetst bij gemeenten en doorontwikkeld. Download hier het afwegingskader.

Afwegingskader Sensordata en Privacy
Probleem: Hoe borg je als gemeente privacy en het naleven van de AVG bij de inzet van sensoren in de openbare ruimte?  
Oplossing: Om gemeenten handvatten te geven is het ‘Afwegingskader sensordata en privacy’ ontwikkeld. Dit is een instrument voor iedereen die te maken heeft met het plaatsen van sensoren en de data die worden verzameld in de openbare ruimte, voor zowel beleid als uitvoering. Het geeft handvatten om in de organisatie het gesprek aan te gaan bij de te maken keuzes op het vlak van techniek, gebruik en eigenaarschap. Ook biedt het een leidraad om te komen tot een plan van aanpak waarin genoemde aspecten aan de orde komen. Met het afwegingskader kunnen gemeenten meer bewust een smartcitybeleid maken voor het plaatsen en aanbesteden van sensoren. Bekijk hier het Afwegingskader sensordata en privacy.

Drukte monitoren en voorspellen
Probleem: Drukte en onvoorspelbare groepen mensen zorgen in een stad of gebied steeds vaker voor vervelende, ongewenste en zelfs levensgevaarlijke situaties. Gemeente en politie kunnen daar nu vooral achteraf op reageren.
Oplossing: Om meer inzicht te krijgen in drukte is de Crowd Safety Manager ontwikkeld, een digitale weergave van de stad waarmee politie en overheden drukte kunnen monitoren en uiteindelijk ook kunnen voorspellen. Deze zomer is het systeem getest op Scheveningen in samenwerking met de Nationale Politie en de gemeente Den Haag. Ze onderzoeken hoe digitale technologie en data kunnen worden gebruikt om voordat drukte ontstaat en tijdens drukte passende maatregelen te kunnen nemen. Dat doet het dashboard door een aantal anonieme databronnen met elkaar te combineren. Bekijk hier meer informatie over de Crowd Safety Manager.

Op weg naar een veilige stad – Prioritering nood- en hulpdiensten bij verkeerslichten
Probleem: Elk jaar vinden in Nederland 270 ongelukken plaats als gevolg van een hulpvoertuig van politie, brandweer of ambulance dat met zwaailichten en sirene door rood rijdt. Dat leidt tot leed bij dat ongeluk, maar ook bij het incident waar de hulpverlener naartoe onderweg was.
Oplossing: Dat kan slimmer, bijvoorbeeld door het stoplicht op groen te zetten als er een hulpvoertuig aan komt of door via autonavigatiesystemen te communiceren met andere weggebruikers. Het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat heeft samen met partners een platform ontwikkeld waarop je kunt zien welke steden al werken met intelligente verkeerslichten (iVRI’s) en een stappenplan hoe je deze implementeert in je eigen gemeente. Elk hulpdienstvoertuig dat in het platform is opgenomen en met spoed onderweg is, zal binnenkort zichtbaar zijn bij automobilisten die gebruikmaken van apps of navigatiesystemen. Bekijk hier het stappenplan.

Slimme stad, slimmer samenwerken
Probleem: Samenwerken aan een smart city ofwel slimme stad. Dat is leuk, inspirerend, maar ook lastig. Lastig, omdat samenwerkingspartners niet altijd hetzelfde denken over begrippen en wat er nodig is om tot het gezamenlijke doel te komen.
Oplossing: Binnen de City Deal is het ‘Bewustwordingsmodel Smart City’ ontwikkeld. Het laat in vijf levels zien in welke mate een organisatie of bedrijf slim is. Het doel hiervan is om te bepalen of opdrachtgever en opdrachtnemer dezelfde taal spreken. Per stap is aangegeven hoe het level bepaalt hoe men omgaat met samenwerkingsvormen, businesscases, organisatie, data en technologie. Het model zorgt ervoor dat alle partners binnen een samenwerking dezelfde betekenis van begrippen hanteren, wat moet leiden tot betere resultaten.
Bekijk hier het ‘Bewustwordingsmodel Smart City’.

De Slimme Initiatieventoets
Probleem: Stel, je hebt een initiatief wat gaat plaatsvinden in de buitenruimte, hoe mooi zou het zijn als je dan ‘als vanzelf’ allerlei informatie krijgt aangereikt over de omgeving. En niet zelf hoeft te bedenken waar je allemaal rekening mee moet houden, zonder dat je alle vakkennis in huis hebt.
Oplossing: In de City Deal is een framework van de Slimme Initiatieventoets (SIT) ontwikkeld. Het voorstel verkend hoe we data en technologie kunnen inzetten om initiatiefnemers (bewoners en bedrijven) optimaal gebruik te laten maken van de mogelijkheden die er zijn voor initiatieven in de fysieke ruimte/leefomgeving. Het idee van de SIT is dat ongevraagd voor de vraag en specifieke tijd of context, de relevante data vanzelf naar voren komt. Zonder dat de gebruiker deze relevantie of zelfs het bestaan van de data zelf vooraf kende. Alle benodigde informatie worden actief in een informatiesysteem op het moment dat de gebruiker een locatie confronteert met een plan. Op basis van het framework kan er een prototype van de SIT worden ontwikkeld.
Bekijk hier het voorstel voor de Slimme Initiatieventoets.

Kookboek effectieve datastrategie
Probleem: Er is zoveel data beschikbaar en tegelijk: waar begin je als gemeente? En hoe kun je data het beste gebruiken in Omgevingsbeleid?
Oplossing: Om gemeenten op weg te helpen is het ‘Kookboek effectieve datastrategie’ ontwikkeld voor professionals bij gemeenten die wel met data willen werken, maar geen gisspecialist zijn. Zoals elk kookboek, is ook dit datakookboek slechts een greep aan alles wat er mogelijk is op datagebied. De basisprincipes voor datagedreven werken worden uiteengezet en een uitgelegd met goede voorbeelden.  

Bekijk hier het kookboek effectieve datastrategie

Deze pagina wordt in de komende weken aangevuld met meer tools waar nog aan wordt gewerkt.

En de City Deal heeft naast concrete instrumenten nog meer opgeleverd:

• City Deal ‘Slim Maatwerk’ – In de City Deal ‘Slim Maatwerk’ kijken we hoe we digitalisering en technologisering kunnen inzetten om ervoor te zorgen dat inwoners langer in de gewenste thuissituatie kunnen blijven wonen. Dit doen we met de kennis en resultaten van de City Deal ‘Een slimme stad, zo doe je dat’.

• We zijn blij dat de Europese Commissie onze aanvraag in het kader van het ‘Technical Support Instrument (TSI)’ heeft goedgekeurd.  Binnen de aanvraag is het betrekken van burgers bij burgermeetinitiatieven benoemd; het mogelijk maken dat uitkomsten van deze initiatieven vergeleken kunnen worden en het voorkomen dat groepen worden uitgesloten. Deze opdracht wordt uitgevoerd door Eurocities, waarmee de City Deal werkgroepen een Europees spiegelproject krijgen. Ook wordt een kenniscentrum opgezet waarmee deze en andere smart-city-tools op een actieve manier kunnen worden gedeeld met de rest van de wereld. Eurocities heeft hiertoe het project CitiMeasure opgezet.

• Bij het Innovatiebudget Digitale Overheid is succesvol een subsidie aangevraagd van € 711.775,00 door partners van de City Deal ‘Een Slimme Stad, zo doe je dat’ (Argaleo, ELBA\REC, Future City Foundation, Gemeente Den Haag, Nationale Politie. WE-CPV) in samenwerking met TNO, TU Delft en Q-TC. De aanvraag is een direct vervolg op de werkgroep ‘Crowd Safety Manager’ in de City Deal.

• We zijn ook heel blij met het Europese project Smart City Monitor. Binnen dit project werken City Deal partners gemeente ’s-Hertogenbosch en gemeente Breda) en Argaleo samen met kennisinstellingen (Breda University of Applied Sciences, Jheroniumus Academy of Data Science) en het bedrijf Geodan samen. Het project heeft als doel: de binnensteden van ’s-Hertogenbosch en Breda aantrekkelijker, beter bereikbaar, gezonder, vitaler en duurzamer maken, door innovatieve en effectieve producten en diensten op basis van real-time en lange termijn inzicht in bezoekers- en mobiliteitsstromen uit data over de openbare ruimte.

We zijn heel blij met u als partner van de City Deal ‘Slim Maatwerk’. In de bijlage vindt u het mediapakket van de City Deal ‘Slim Maatwerk’. Hierin vindt u handvatten voor de communicatie rondom deze City Deal.

Deze bijlage vindt u hier: Mediakit

De organisatie van deze City Deal wordt als volgt ingericht:

Projectorganisatie – De City Deal wordt aangestuurd en georganiseerd door een projectorganisatie die tenminste bestaat uit een projectmanager en projectsecretaris. De projectmanager is aangesteld door Agenda Stad en de initiërende Partijen in de voorfase van de City Deal. De projectorganisatie is verantwoordelijk voor het goed verlopen van de City Deal.

Bestuurdersnetwerk – Een keer per jaar wordt een bijeenkomst georganiseerd voor alle bestuurders die de City Deal hebben getekend (of hun opvolgers). Hierin wordt de voortgang gepresenteerd en vervolgstappen voorgesteld binnen en na de looptijd van de City Deal. Deze bijeenkomst vindt jaarlijks plaats in de eerste week van december.

Stuurgroep – Deze bestaat uit bestuurders en/of directeuren van de Partijen. De projectmanager rapporteert twee keer per jaar over de voortgang van de City Deal aan de stuurgroep. Op basis van deze evaluatie wordt de opzet van de City Deal geactualiseerd. In de stuurgroep zit tenminste een bestuurder van Stedennetwerk G40 en een vertegenwoordiger van een van de deelnemende Ministeries.

Kerngroep – Hierin zitten ten minste de projectmanager en de Dealmaker vanuit Programma Agenda Stad en Regio van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. De kerngroep is een wendbare, kleinere groep die besluiten voorbereidt en uitvoerende werkzaamheden bespreekt.

Kwaliteitsteams – Vanuit het netwerk van de City Deal worden kwaliteitsteams samengesteld die gevraagd en ongevraagd advies geven aan de werkgroepen. Leden van de teams zijn Partij in de City Deal. De kerngroep kan besluiten kwaliteitsteams toe te voegen of op te heffen.

Inwonerspanel – Vergelijkbaar met de kwaliteitsteams wordt een inwonerspanel samengesteld, die vanuit inwonersperspectief feedback geeft op de ontwikkelde instrumenten. Bij het samenstellen van de groep worden de opgaven uit artikel 2.1 als uitgangspunt genomen.

Werkgroep – Per procesvraag, wordt een werkgroep geformeerd, waarin de procesvraag stapsgewijs wordt opgelost en instrumenten worden ontwikkeld. Partijen nemen deel aan de werkgroepen.

Regionale alliantie  Partijen kunnen kiezen om rondom een procesvraag een regionale alliantie op te zetten om zo toepassingen direct in de eigen praktijk te kunnen testen.