Bestuurders, ondernemers, actieve inwoners, architecten, theatermakers, wetenschappers en vertegenwoordigers van maatschappelijke organisaties… op de derde editie van de Dag van de Stad kwamen ruim tweeduizend stadmakers bij elkaar in het World Forum in Den Haag. Met het thema ‘Wie durft?! Toonden zij hun lef, cojones en bravoure. In een co-productie van Agenda Stad met partners als Platfotrm31, gemeente Den Haag, de VNG en het IPO werden tal van thema’s behandeld op diverse podia en een tiental exclusieve bestuurderslunches.
De dag werd afgetrapt ‘met een stukje Haagse lef’, zoals wethouder Robert van Asten het namens de gaststad noemde. Hij brak een lans om bij stedelijke ontwikkeling het belang van sociale infrastructuur voor de inwoners altijd voorop te stellen. “Mensen bij elkaar brengen die het samen goed hebben, dat is het doel van een stad”. Den Haag krijgt er de komende tien jaar 100.000 nieuwe Hagenaars erbij. “Zij hebben allemaal een doel: studie, woning, werk. Ze willen alles wat een levendige stad te bieden heeft. Hoe gaan we dat voor elkaar krijgen? Dat vraagt om keuzes, om lef. Daarom moeten we bij stedenbouw de essentie van mensen niet vergeten”, aldus Van Asten. “Plekken waar buurtbewoners elkaar tegenkomen, dat maakt de stad. Van de openbare bieb, tot parken en pleintjes.”
Partijen in de stad verbinden
Maarten Schurink, SG van het ministerie van BZK, was het daarmee eens en noemde het Nationaal Programma Rotterdam-Zuid (NPRZ) daarbij als voorbeeld voor andere wijken. Hij nodigde projectleider daarom Marco Pastors uit voor een podiumgesprek. Het NPRZ verbindt de verschillende partijen in de stad, en dat is harder nodig dan ooit. “Want ook al gaat het volgens de Leefbaarometer 2019 goed met onze steden, er zijn nog steeds 700.000 Nederlanders die in wijken wonen waar ze zich niet veilig voelen, waar de leefbaarheid niet goed is”, aldus de SG. “Daar moeten we echt wat aan doen. De manier waarop Marco Pastors dat met zijn team in Rotterdam Zuid aanpakt is daarbij een inspiratiebron voor ons.” Schurink roemde de Rotterdame aanpak. Bij het NPRZ werken overheidspartijen, maatschappelijke organisaties en woningcorporaties samen met inwoners om de wijk beter te maken, en Pastors schroomt daarbij niet om partijen die niet leveren aan te spreken. Pastors: “Dankzij het nationaal programma staan alle neuzen dezelfde kant op, en zijn ministers verplicht te leveren.”
City Deals
Volgens de SG zijn City Deals en Woondeals andere goede voorbeelden van hoe samenwerking kan lopen. “Verschillende ministeries werken samen met steden, provincies en maatschappelijke organisaties aan opgaven. Vroeger was het een kwestie van ‘je gaat erover’. Dat is voorbij. Je kan het niet alleen.” Pastors vulde hem aan: “We moeten niet meer denken vanuit een domein, maar vanuit de mensen in de wijk. Daar gaat het om. Durf bewoners als uitgangspunt te nemen.”
Dit en tal van andere thema’s kwamen op de Dag van de Stad aan de orde in een bonte verzameling van activiteiten en presentaties. Tijdens zijn bezoek aan de Dag van de Stad heeft SG Schurink een vlog opgenomen waarin hij vertelt hoe verbonden BZK is met steden en hun uitdagingen. Het Vlog is hier te zien.
Pecha Kucha’s
Pecha Kucha-sessies, korte zes-minuten lange presentaties, boden het podium aan mensen die ‘lef’ in de praktijk hebben gebracht. Zo vertelde de gemeente Apeldoorn over het project Transform, waarin ze wijkarrangementen aanbiedt om inwoners financieel te helpen hun wijk te verduurzamen.
Marijke Visser, projectleider bij de gemeente Rotterdam voor het programma Rotterdam Circulair kreeg de zaal mee toen ze vertelde over ‘van zooi naar mooi’. Met dit motto daagt de gemeente bewoners, bedrijven én de gemeente zelf uit om na te denken over hoe zij samen afval kunnen hergebruiken, verminderen of recyclen. “Onze vuilniswagens zijn inmiddels omgedoopt tot ‘goudtransport’, en de milieuparken heten nu ‘goudmijnen’. Dat heeft resultaat. Onderzoek laat zien dat de kennis over circulaire economie onder Rotterdammers is toegenomen én dat Rotterdammers de intentie hebben om een bijdrage te leveren aan een circulaire economie.” Een typisch staaltje Haagse Bluf liet Cor van Welbergen zien. Hij vertelde in 6 minuten hoe hij vereenzaming onder Haagse ouderen aan heeft gepakt door hen mee te nemen naar thuiswedstrijden van ADO Den Haag. “Je ziet er echt nieuwe vriendschappen door ontstaan!”
Lef wordt er ook getoond in Eindhoven, waar jeugdzorg en politie de handen ineenslaan om kinderen uit kwetsbare wijken meer weerbaar te maken in het project Buurthelden. Of in Ede waar de gemeente het in haar beleid aan heeft gedurfd om de voedselomgeving aan te pakken en zo obesitas uit te bannen. “Ieder van ons maakt wel 200 voedselkeuzes per dag” vertelde Michel Bijvoet, “dus het maakt wel degelijk uit in welke omgeving je bent. In Ede hebben we een integraal voedselbeleid gemaakt: op weg naar een obesitasvrije generatie.”
Groen dak
Er waren ook officiële momenten. Zo werd het de vergroening van het dak van het World Forum officieel geopend door de Haagse wethouder Liesbeth van Tongeren. Het is een mooie samenwerking om 1300 m2 klimaatadaptief en natuurinclusief te realiseren.
Ook was er beeld dat lef toont: namelijk de woningbouwopgaven die de G40-steden de komende dertig jaar hebben liggen. De foto-expositie van het PBL liet daarvan de prognose zien. Ook burgers kregen een podium, zo was er in een Citizen Lab aandacht voor burgerparticipatie.
Niet alle sessies vonden in een zaal plaats. Martine de Vaan van BZK gaf met Riette Bosch een walkshop over de taxonomie van de stedelijke wandelroutes. Een bredere stoep is niet genoeg. “Er is veel animo om samen te werken aan een diversiteit aan aantrekkelijke stedelijke wandelroutes.” Eerder liep ze al in de ochtend met een groep sprekers en andere bezoekers van Centraal Station naar het World Forum. Verder waren er verschillende stadssafaris, onder meer naar Scheveningen, de Binckhorst en Den Haag zuidwest.
Last Lectures
Gedurende de hele dag was de Koning Willem-Alexanderzaal van het World Forum de plek waar verschillende stedelijke visionairs hun ‘Last Lecture’ hielden, het verhaal dat ze zouden vertellen als ze voor het laatst het podium zouden krijgen. Kinderombudsman Margrite Kalverboer deed de oproep om vooral bij het inrichten van de stad in oog te houden naar wat kinderen echt nodig hebben. Denker des Vaderlands Daan Roovers vertelde over de bijzondere kunst van het afstand houden, waar de stadsbewoners heel goed in zijn. “Maar is er nog voldoende sociale cohesie? Kunnen we nog wel contact maken?”, vroeg ze zich af. We wonen volgens Roovers te veel in klontering van bepaalde groepen. “Laat lege ruimte in de stad en zorg voor gemengde wijken. Dit is de basis voor sociale cohesie.” Daarvoor moeten we de focus leggen op kinderen, en dan bijvoorbeeld op sport, zoals voetbal. Dat kan verbindend zijn.
Dat de stad een identiteit is, was het thema van de Last Lecture van auteur Ilja Leonard Pfeijffer. “De stad heeft een ziel. Bewoners en bezoekers voelen zich daarmee verbonden. Het is funest als de stad haar ziel verliest.” Pfeijffer noemt Venetië als voorbeeld van een ontzielde stad, dankzij het massatoerisme dat het heeft overgenomen. Had de stad in de 14e eeuw nog 200.000 inwoners, nu zijn dat er nog 50.000. Er is geen andere economie meer dan het toerisme, en de stad kan niet meer zonder. “Toerisme wordt te makkelijk gezien als verdienmodel, maar het gaat ten koste van het meest waardevolle van wat de stad te bieden heeft, de ziel. Het vernietigt de authenticiteit. We moeten daarom de ziel koesteren en de inwoners beschermen.” Hij beveelt dan ook stadplanners en city marketeers om meer achterover te gaan leunen en minder obsessief hun stad te verkopen. “Ik wens ze de moed toe om niets te doen! Voor Venetië is het echt te laat, maar voor Amsterdam moeten we echt gaan nadenken hoe we het proces kunnen tegenhouden.” Dat steden ook groene longen kunnen zijn voor onze wereld, vertelde de Italiaanse toparchitect Stefano Boeri in zijn Last Lectures.
Dromen waarmaken
Nergens ter wereld groeien de steden zo snel als in China. In de lunchlezing vertelde documentairemaker en Chinakenner Ruben Terlou hoe de afgelopen decennia 300 miljoen Chinezen naar de stad zijn getrokken. Met de nodige problemen van dien. Steden moeten plekken zijn waar mensen hun dromen waar kunnen maken”, stelt Terlou. Dat lukt lang niet voor iedereen, laat hij zien in korte fragmenten van zijn documentaireserie. De sociale cohesie staat onder druk en ouderen blijven achter op het platteland en vereenzamen. Sinds 1 mei 2016 heeft China dan ook een wet ingevoerd die het verbiedt om je ouders niet te bezoeken. China werkt aan een plan van superregio’s rond de miljoenensteden. Zo heeft de regio Yangtze rivierdelta een inwoneraantal van 152 miljoen inwoners. “Ook gaat de verstedelijking ten koste van de natuur en landschap. Zo zijn op een plek 700 bergen afgegraven tot een lege vlakte waarop gebouwd kan worden. Alles is maakbaar in China. De milieuproblemen worden met dat motto ook aangepakt. Zo is het fijnstof probleem al een derde minder geworden.
Veilig maar bang Nederland
Een van de meest in het oog springende problemen in de stad is veiligheid. De Amsterdamse politiechef Frank Paauw vertelde in zijn Last Lecture dat het veiliger dan ooit is in Nederland, als je kijkt naar inbraak, straatroof en overvallen. Het aantal aangiften van woninginbraken halveerde bijvoorbeeld van 100.000 naar 50.000. Ook de cijfers van moord en doodslag zijn fors gedaald. Toch is Nederland een bang land, stelt de politiechef. De objectieve veiligheid is weliswaar flink gedaald, de subjectieve veiligheid niet. Dat heeft volgens Paauw te maken met cybercrime, terrorisme, polarisatie en ondermijning. “We zijn echt geen narcostaat, zoals sommige media ons land noemen”, aldus de politiechef. “Toch hebben we het wel over een verdienmodel tussen de 20 en 30 miljard euro. Zo’n 5 procent daarvan nemen we in beslag, de rest is beschikbaar om te herinvesteren in nieuwe criminaliteit en in de bovenwereld. Er is een parallelle economie ontstaan. Iedere maatschappij krijgt de veiligheid die het verdient. We moeten nu keuzes maken. Zijn wij bereid om geld te investeren in onze veiligheid en de discussie aan te gaan over privacy en nieuwe methoden te verkennen? Geef jongeren meer perspectief. Dat gaat me echt aan het hart.”
Burgemeester Jos Wienen van Haarlem ging verder in op het onderwerp veiligheid en vertelde over zijn persoonlijke ervaringen. Hij heeft moeten onderduiken omdat hij bedreigd werd. Wienen begon met een kleine geschiedenisles van dappere Haarlemmers. Van het beleg van Haarlem door de Spanjaarden tot verzetsstrijder Hannie Schaft. Hij vertelde hoe hij de opvang van vluchtelingen moest verdedigen tegenover een grote groep woedende en intimiderende inwoners. Hij wilde niet wijken. “Het ging om een stuk menselijkheid in onze samenleving.” Dat deed hij later ook toen zijn leven bedreigd werd en hij moest onderduiken. Hij bleef er staan als burgemeester. “Dat doe je omdat je erin gelooft. We willen geen samenleving waarin intimidatie en geweld het laatste woord hebben. De rechtsstaat laten we ons niet ontnemen. We gaan ervoor en staan ervoor.”
‘Stedenbouw is chill’
De uiteindelijk conclusie die de bezoekers meekregen van architect Winy Maas, die met zijn Last Lecture de dag afsloot: “stedenbouw is chill.” In een hoog tempo liet hij een zestal steden wereldwijd zien waar durf en lef werd getoond in stedenbouw. Zoals Eindhoven. “De binnenstad van Eindhoven is dun bebouwd, dus daar kan wel wat bij. Maquette maken, app lanceren, hup. Vestdijk met heidebomen. Bottom up stedenbouw!”
Want tenslotte, Everything is urbanism.
Terugkijken?
Op de Dag van de Stad waren diverse fotografen en filmploegen aanwezig om zo veel mogelijk vast te leggen. De ‘officiële’ aftermovie is hier te vinden. Bekijk alle foto’s van zowel de Dag als de Nacht van de Stad hier.
De City Deal is net als de Green Deal opgenomen in het klimaatakkoord en wordt ondersteund door het interbestuurlijke programma AgendaStad waarin steden, Rijksoverheid, maatschappelijke partijen en het bedrijfsleven samenwerken aan het versterken van groei, innovatie en leefbaarheid in Nederlandse steden.
Waarom is maatwerk nodig?