Armoede in bepaalde stadswijken, toenemende behoefte aan zorg en sociale inclusie die onder druk kan komen te staan. Dit zijn enkele maatschappelijke uitdagingen waar de grote steden in Nederland een oplossing voor moeten vinden. Hier staan de Nederlandse kennissteden niet langer alleen voor. Samen met de hogescholen en universiteiten sluiten de kennissteden de City Deal ‘Kennis Maken’ om voor maatschappelijke vraagstukken een oplossing te onderzoeken.

Deze nieuwe, intensieve samenwerking moet zorgen voor evidence-based stedelijk beleid. En het biedt de studenten een rijke leeromgeving aan waarbij onderwijs, onderzoek en de praktijk met elkaar zijn verbonden. Studenten zullen samen met onderzoekers en mensen uit de praktijk de relevante onderzoeksvragen formuleren, nader onderzoek doen naar stedelijke problemen en oplossingsrichtingen proberen te formuleren.

In de City Deal ‘Kennis Maken’ werken de gemeenten Delft, Enschede, Groningen, Leiden, Maastricht, Nijmegen, Rotterdam, Tilburg en Wageningen samen en met ketenpartijen binnen de stad en in de omliggende regio. Ook de vereniging van universiteiten (VSNU), de Vereniging Hogescholen, Kences en het Netwerk Kennissteden Nederland en de ministeries van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) en Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) doen mee.

De City Deal ‘Kennis Maken’ is een uitwerking van de Strategische Agenda Hoger Onderwijs en Onderzoek 2015-2025 en komt voort uit het interbestuurlijke programma Agenda Stad. Steden, Rijksoverheid, de Europese Commissie, maatschappelijke partners en het bedrijfsleven werken hiermee samen aan het versterken van groei, leefbaarheid en innovatie in het Nederlandse en Europese stedennetwerk.

Bekijk ook de film van Kennis Maken.

Minister Jet Bussemaker en Henri Lenferink, burgemeester Leiden en voorzitter van het Netwerk Kennissteden ondertekenen de City Deal. Foto: Pieter Verbeek.

De stad als rijke leeromgeving, waar studenten, docenten en onderzoekers van hogescholen en universiteiten hun talenten en kennis inzetten voor maatschappelijke vraagstukken en innovatie. Dat is het doel van de City Deal “Kennis Maken”.

In de City Deal ‘Kennis Maken’ werken de gemeenten Delft, Enschede, Groningen, Leiden, Maastricht, Nijmegen, Rotterdam, Tilburg en Wageningen samen en met ketenpartijen binnen de stad en in de omliggende regio. Ook Universiteiten van Nederland (voorheen vereniging van universiteiten (VSNU)), de Vereniging Hogescholen, Kences en het Netwerk Kennissteden Nederland en de ministeries van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) en Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) doen mee.

Op 2 februari wordt de Deal ondertekend. Wat houdt deze nu precies in? Bekijk de film:

De samenleving als leeromgeving. Dat is een van de belangrijkste thema’s in de Strategische Agenda Hoger Onderwijs en Onderzoek 2015-2025 ‘De waarde(n) van weten’ waarmee het ministerie van OCW de koers uitzet voor het hoger onderwijs voor de komende tien jaar. Studenten moeten meer in contact komen met de praktijk. En waar kan die leeromgeving nu beter vorm krijgen dan in de stad?

In de steden zijn naast de kennisinstellingen de meeste bedrijven en publieke organisaties te vinden. Juist hier, in de nabije omgeving van de collegebanken, vind je onderzoeksvragen naar grootstedelijke vraagstukken als migratie, armoede, sociale inclusie, zorg, circulaire economie en energietransitie. Vraagstukken waar studenten nog meer kennis kunnen maken met de maatschappij tijdens hun onderzoek of stage.

Praktijkgericht onderzoek bij hogescholen is nog beperkt in omvang, en er is steeds meer vraag naar stages voor studenten op universiteiten. Het ideale plaatje dat OCW schetst, is dat straks elke student de samenleving als leeromgeving kan gebruiken. Dus dat hij meer dan ooit nu zijn kennis opdoet, in de wijk en op straat.

Burgemeester Henri Lenferink van Leiden, voorzitter netwerk Kennissteden.

Het hoger onderwijs van de toekomst moet een plek worden waar jongeren uit verschillende disciplines, sociale achtergronden én internationale culturen elkaar ontmoeten en leren samenwerken. Naast de ontplooiing van individueel talent wordt ook een beroep gedaan op hun maatschappelijke verantwoordelijkheid. Kortom, de Strategische Agenda vraagt om een betere verbinding tussen onderwijs en samenleving. En dé plek waar dat kan is in de stad. En vanuit die samenleving komen vooral de onderzoeksvragen, waarmee studenten aan de slag kunnen gaan. Er is een dubbele winst te behalen. Niet alleen maken studenten meer kennis met de praktijk. Met hun kennis kunnen zij weer bijdragen aan het inzichtelijk maken en oplossen van maatschappelijke uitdagingen. Niet alleen de universiteiten en hogescholen zijn al begonnen om de verbinding tussen theorie en praktijk te versterken, de studenten zelf vragen er al om.

Er zijn genoeg goede voorbeelden van de stad als leeromgeving. Denk aan Living Labs waarmee Rotterdam is begonnen. Of aan bijvoorbeeld de studenten met verschillende studie-achtergronden die worden opgeleid tot coach om jongeren met een afstand tot de arbeidsmarkt naar een opleiding of baan te begeleiden. En studenten Bedrijfseconomie maken risicoanalyses voor verschillende gebieden die worden gebruikt voor zonne-energievelden. Zo verbetert de innovatiekracht van universiteiten en hogescholen het sociale, culturele en economische klimaat in de stad. En doen studenten relevante ervaring op voor de arbeidsmarkt.

Tijd dus om voort te bouwen op deze initiatieven en intenties die er zijn. Er moet een goede structuur komen waar de stad als  rijke leeromgeving een vaste plek krijgt op een gezamenlijke agenda van stad en kennisinstellingen . Daarin moet zeker ook aandacht komen voor de samenwerking van de verschillende onderwijslagen met elkaar, van WO, HBO, MBO tot het voortgezet onderwijs. Bij de onderzoeksvragen en vraagstukken uit de praktijk moet zowel een multidisciplinaire als een multilevel samenwerking plaatsvinden tussen verschillende studies en onderwijsinstellingen.

Om de stad tot een succesvolle rijke leeromgeving te maken zijn duurzame samenwerkingsverbanden tussen steden en kennisinstellingen essentieel. Daarom tekenden vorige week negen universiteitssteden samen met hun kennisinstellingen, het Netwerk Kennissteden, de VSNU, de Vereniging Hogeschool, Kences en de ministeries van OCW en BZK de City Deal ‘Kennis Maken’.  

Deze nieuwe, intensieve samenwerking moet zorgen voor evidence-based stedelijk beleid. En het biedt de studenten een rijke leeromgeving aan waarbij onderwijs, onderzoek en de praktijk met elkaar zijn verbonden. Studenten zullen samen met onderzoekers en mensen uit de praktijk de relevante onderzoeksvragen formuleren, nader onderzoek doen naar stedelijke problemen en oplossingsrichtingen proberen te formuleren. Zo versnellen we het oplossen van maatschappelijke problemen in steden.

Steden maken het verschil. Ook in het onderwijs.

Dit opiniestuk is eerder gepubliceerd op de website van Binnenlands Bestuur.

Op 30 en 31 mei zijn deelnemers van de City Deal Kennis Maken op studiereis naar het Duitse Essen geweest. De reis werd georganiseerd door het ministerie van OCW vanuit het thema verbinding met de samenleving, en daarbinnen ook de City Deal Kennis Maken.

De insteek van de reis was tweeledig. Aan de ene kant stond Communityvorming centraal tussen verschillende mensen binnen hoger onderwijsinstellingen, die al bezig zijn met programma’s rondom deze verbinding, en de betrokkenen van de gemeenten, en de hoger onderwijsinstellingen rondom de City Deal Kennis Maken.

Verbinding en inspiratie

Aan de andere kant moest de reis inspiratie brengen. UNIAKTIV, het service learning centre van de universiteit Duisburg-Essen gaf een kijkje in de keuken van hun programma. Zij zijn hier al sinds een jaar of tien mee bezig. De universiteit is een van de grootste tien universiteiten van Duitsland, het is de jongste universiteit voor comprehensive research in Duitsland en het is de eerste Duitse universiteit met een vice-rectorate voor diversiteit management.

Lees het hele verslag van de reis in pdf.

Er is in Nederland een kloof tussen de kennis op universiteiten en hogescholen en wat daarvan wordt toegepast in de praktijk. De City Deal Kennis Maken wil juist die kloof dichten en richt zich op het versnellen van oplossingen voor maatschappelijke opgaven in steden met hulp van onderzoekers, docenten en studenten. Sinds begin vorige maand is Rowinda Appelman aan de slag gegaan als projectleider.

Wie is Rowinda Appelman precies?
“Eigenlijk ben ik professioneel altijd bezig met innovatie, educatie en diversiteit, vaak in de rol als kwartiermaker of sociaal ondernemer. Na enkele jaren meedraaien op hoog niveau in de NAVO-wereld, heb ik vorig jaar als een van de eerste zeven Europeanen het Social Innovation Fellowship afgerond bij het U.S. State Department in Washington DC. Vervolgens ben ik aan de slag gegaan als kwartiermaker voor IMC Weekendschool en heb ik gewerkt aan de implementatie in zestien Nederlandse gemeenten van een nieuw concept in het primair onderwijs. Daarnaast leid ik het cohort van Global Shapers in Nederland voor het World Economic Forum en heb ik mijn eigen sociale platform opgezet voor Amsterdamse inwoners en expats, met nu 3.200 leden en 150 evenementen per jaar.  Zoals je ziet ben ik altijd bezig met het verbinden van mensen, het opzetten van nieuwe concepten en het werken met jonge mensen of onderwijs.”

Je bent gestart als projectleider bij de City Deal. Wat is precies je rol hierbij?
“Eigenlijk is mij gevraagd om aanjager, facilitator en ondersteuner ineen te zijn voor de City Deal Kennis Maken. Ik ben daarvoor bij het Regieorgaan SIA gedetacheerd. Dit impliceert dat ik momenteel met alle partijen kennis maak door het land heen, een inventarisatie maak van waar we reeds staan met verbindende concepten in alle steden, maar juist ook van wat er nog ontbreekt. Ik zet de strategie voor de City Deal op, verbind het netwerk op landelijk niveau en zorg er met name in het eerste jaar voor dat alle betrokken partijen tot een concrete agenda komen in hun stad en hiervoor de eerste stappen zetten.”

Kun je kort beschrijven wat de City Deal precies inhoudt? Wat willen de ondertekenaars met elkaar bereiken? En hoe ga jij daarbij helpen?
“De City Deal Kennis Maken wil een versnelling tot stand te brengen in het oplossen van maatschappelijke opgaven van steden door onderzoekers, docenten en studenten hierbij grootschalig te betrekken. Negen kennissteden hebben reeds getekend: Delft, Enschede, Groningen, Leiden, Maastricht, Nijmegen, Rotterdam, Tilburg en Wageningen. Amsterdam heeft aangegeven ook dit jaar te zullen tekenen. De steden in het Netwerk Kennissteden Nederland hebben een unieke uitgangspositie voor kenniscirculatie, omdat zij universiteiten, hogescholen en ROC’s in hun stad hebben. Daarnaast zorgt deze verandering ervoor dat er een rijke leeromgeving voor studenten wordt gecreëerd, en er door de intensieve samenwerking met de stad wordt gewerkt aan het verbinden van alle groepen in de stad: de campusbubbel wordt zo doorbroken.”

Rowinda Appelman. Foto’s: Regieorgaan SIA/Bart van Vliet.

In welke fase zit de City Deal nu?
“De City Deal zit nog in de beginfase. Eind februari is die officieel ondertekend en begin mei heeft er een bestuurdersdiner voor deze City Deal plaatsgevonden. Sinds het ondertekenen worden in elke stad de partijen bij elkaar gehaald, kerngroepen gevormd en een eerste verkenning voor samenwerking opgezet voor City Deal thema’s. Je ziet dat dit in sommige steden soepeler verloopt dan in andere. Veel steden hebben reeds een los samenwerkingsconvenant met sommige van hun kennisinstellingen. Dit helpt het proces, maar verwart tegelijkertijd ook hoe deze twee straks naast elkaar bestaan of juist in elkaar overvloeien. Al deze punten worden dit jaar besproken en vormgegeven; het is de kunst hierbij het hele netwerk bijeen te brengen en te zorgen dat alle steden vanuit de City Deal doordenken over een goede implementatie.”

Komt het netwerk vaak bij elkaar?
“Voor eind september wordt nu een ambtelijke bijeenkomst opgezet om door te praten met alle steden over het proces tot nu toe. Waar loopt men tegenaan en hoe willen wij de City Deal zien per stad, regio en op landelijk niveau. Daarnaast wordt een landelijke carrousel opgezet om in elke City Deal stad te laten zien wat er al gebeurt met behulp van thema’s en uitwisseling: zo inspireer je elkaar, leer je van elkaar en kijk je waar opties voor verdere verbinding en kopiëren zitten. Er wordt nagedacht over onderzoek naar de impact van een rijke leeromgeving op de studenten, docenten en stad als geheel, en er worden lijnen opgezet voor een goede implementatie van de City Deal in de komende jaren.”

De stad als living lab, waar studenten en onderzoekers hun talenten en kennis inzetten voor maatschappelijke (stedelijke) vraagstukken. Dat is wat de City Deal Kennis Maken onder meer voor ogen heeft. Afgelopen 7 oktober kwamen ruim zestig vertegenwoordigers van steden, Rijk en kennisinstellingen bij elkaar in Utrecht om de ambities rond deze City Deal gelijk te stemmen. Dat heeft geresulteerd in een concepttekst van de City Deal ‘Kennis Maken’ waar nu verder aan wordt gewerkt.

Zowel het Netwerk Kennissteden en de Strategische Agenda van OCW spraken zich al eerder uit voor meer regionale samenwerking tussen kennisinstellingen en steden. Dergelijke samenwerking biedt de instellingen een goede manier om kennis beschikbaar te maken voor maatschappelijke vraagstukken in die steden. De stad biedt zo tegelijkertijd een rijke leeromgeving voor de onderzoekers en studenten. Niet gek dus dat de kennissteden, VSNU en VH, Kences samen met de ministeries OCW en BZK deze samenwerking willen bekrachtigen via een City Deal.

Doel van de werkconferentie op 7 oktober was om van onderop de tekst klaar te maken zodat de deelnemers deze mee terug konden nemen naar hun bestuurders. In de vorm van een piramide moesten de deelnemers in verschillende bijeenkomsten toewerken naar een uiteindelijke tekst. Dat heeft geresulteerd in bijgevoegde City Deal Kennis Maken.

De concepttekst van de City Deal Kennis Maken ligt inmiddels voor nader commentaar voor bij de bestuurders van het Netwerk Kennissteden, de VSNU, VH, Kences en de ministeries OCW, BZK en EZ.

Naar verwacht wordt de tekst rond 15 december verzonden aan de colleges van B&W van de twaalf universiteitssteden, de colleges van bestuur van de universiteiten, de colleges van bestuur van de hogescholen, terwijl de tekst tegelijkertijd juridisch getoetst wordt bij het Rijk. Doel is dat begin februari 2017 de City Deal getekend kan worden door het Rijk en haar partners.

Ervaringen uitwisselen, leren, kennis maken met design en design-denken, ontmoeten, luisteren en samen werken met nieuwe instrumenten. Daarover ging het tijdens de werkconferentie van Agenda Stad op 27 oktober in Eindhoven. Zo’n 250 mensen deden mee en zij beleefden een uiterst gevarieerde dag.

Lees hier alle verslagen van de dag, inclusief die van de verschillende workshops en lezingen.

De stad als living lab, waar studenten en onderzoekers hun talenten en kennis inzetten voor maatschappelijke vraagstukken. Dat is wat de City Deal Kennis Maken onder meer voor ogen heeft. Afgelopen 7 oktober kwamen ruim zestig vertegenwoordigers van steden, Rijk en kennisinstellingen bij elkaar in Utrecht om de ambities rond deze City Deal gelijk te stemmen. ‘Het commitment is groot.’

Zowel het Netwerk Kennissteden en de Strategische Agenda van OCW spraken zich al eerder uit voor meer regionale samenwerking tussen kennisinstellingen en steden. Dergelijke samenwerking biedt de instellingen een goede manier om kennis beschikbaar te maken voor maatschappelijke vraagstukken in die steden. Niet gek dus dat de dertien kennissteden samen met de ministeries OCW en BZK deze samenwerking vast willen in een City Deal.

Praktijkervaring voor studenten

Hans van Oerle van de gemeente Nijmegen is een van de trekkers van de City Deal en opende de dag in Utrecht met even kort uit te leggen wie er allemaal baat bij hebben bij meer regionale samenwerking. “Zowel de ministeries, steden als kennisinstellingen profiteren ervan, maar het belangrijkste zijn de studenten. Zij krijgen hiermee de kans om talenten te ontwikkelen en er praktijkervaring mee op te doen met echte maatschappelijke problemen in hun directe omgeving, de eigen stad.”

Siu Siu Oen (OCW) legt haar ambities uit aan de zaal.

Zo leren de studenten de link kennen tussen wat ze tijdens hun studie leren en waar de samenleving behoefte aan heeft. Ze leren ondernemerschap, samenwerken met bedrijven maar ook met studenten van andere onderwijssectoren. “We willen het maatschappelijk besef laten groeien onder studenten”, legde dagvoorzitter Esther van der Voort uit. “We willen hen helpen uit hun comfort zone laten stappen. Deze City Deal zorgt voor eigentijds onderwijs. De samenleving moet een rijke leeromgeving worden. Want waar los je beter je problemen op dan in je eigen stad?”

Een plek in de samenleving

De steden hopen dat hiermee ook de studenten meer betrokken raken bij de stad waar ze studeren. “Een campus mag geen stad binnen de stad zijn”, aldus Van Oerle. “Studenten moeten gewoon als burgers een plek in de lokale samenleving krijgen in plaats van dat ze alleen passanten zijn die weer wegtrekken zodra de studie is afgerond.” Ook zal het helpen de kloof tussen lager en hoger opgeleide burgers te verkleinen. “We willen Agenda Stad en deze City Deal gebruiken om hier iets concreets van te maken. Daarom is het belangrijk dat we dichter bij elkaar komen.”

Grootschaliger opzetten

‘In de Strategische Agenda Hoger Onderwijs en Onderzoek 2015-2025 ‘De waarde(n) van weten’ die het ministerie van OCW vorig jaar uitbracht en waarmee ze de koers uitzet voor het hoger onderwijs voor de komende 10 jaar, is de samenleving als leeromgeving een belangrijk thema.  Siu Siu Oen (OCW) heeft de nodige ambities. “We komen van ver. Bij hogescholen is praktijkgericht onderzoek nog maar heel jong, en stages bij universiteit zijn er nog nauwelijks. Het is allemaal nog kleinschalig. Mijn droom is dat we dit grootschaliger opzetten en dat elke student de samenleving als leeromgeving kan gebruiken.  Dat moet zowel multidisciplinair als multilevel worden ingevuld.”

Steden en kennisinstellingen praten verder over het thema migratie.

Terug naar de bestuurders

Doel van de werkconferentie op 7 oktober was om van onderop de tekst klaar te maken zodat de deelnemers deze mee terug konden nemen naar hun bestuurders. In de vorm van een piramide moesten de deelnemers in verschillende bijeenkomsten toewerken naar een uiteindelijke tekst. Olof van de Wal was een van de gespreksleiders en noemt deze werkwijze erg interessant. “We hebben per doelgroep stevig gesproken over de meest relevante artikelen in de tekst, met name over de ambities en wat we willen bereiken. Dat is belangrijker dan specifieke bepalingen.”

Ook al is die uiteindelijke tekst nog niet uitgekristalliseerd, Van de Wal is tevreden over de conferentie. “Aan het eind van de dag zijn we naar elkaar toe gekropen. Er is iets gebeurd waar we blij mee mogen zijn. De City Deal is een ambitiedocument. Hoe gaan wij nu om met maatschappelijke vraagstukken en hoe verbinden we die aan onze onderwijsmethoden? Nu moeten we de tekst gaan bijschaven.”

Belangrijk nu is om te voorkomen dat er een soort vrijblijvendheid ontstaat, benadrukt Van de Wal. “De living labs zijn bijvoorbeeld best een containerbegrip. De commitment is gelukkig groot om dat te voorkomen. Ook moeten we waken dat we het volgende project aan de projectencarrousel worden We willen echt een aantal vraagstukken duurzaam aanpakken en onderzoeken. Daarvoor hebben we een aantal thema’s uitgewerkt om de City Deal zo concreet mogelijk uit te voeren.”