De Town Deal Sterke Streken is op zoek naar een enthousiaste, doortastende en communicatief  sterke programmaleider met aantoonbare affiniteit en ervaring met het versterken van een aantrekkelijk woon- en vestigingsklimaat in gemeenten. Als programmaleider ben je de verbindende factor die inzet op kruisbestuiving en kennisdeling op het gebied van innovatieve ideeën en oplossingen. Daarnaast breng jij verschillende actoren bij elkaar zodat kennis en ervaringen breed worden opgebouwd en verspreid. Jij weet, als inspirerend boegbeeld van de Town Deal, zowel private als publieke partijen in beweging te brengen om gezamenlijk tot vernieuwing te komen.

Ben jij die gedreven verbinder die zich wil inzetten om samen met gemeenten, Rijk en marktpartijen op vernieuwende wijze bij te dragen aan een sterk woon- en vestigingsklimaat van Nederlandse gemeenten? De opdracht is voor gemiddeld 8 uur per week voor de looptijd van de Town Deal (1 jaar met kans op verlenging).  Reageer graag uiterlijk vrijdag 14 oktober 2022 door een e-mail met motivatie, cv en beschikbaarheid te sturen naar [email protected].

Hieronder lees je de uitgebreide vacaturetekst.

Over de Town Deal Sterke Streken

In een Town Deal werken middelgrote- en kleine gemeenten samen met de Rijksoverheid en relevante kennis- en marktpartijen aan een uitdagend project dat gemeenten zelf inbrengen. Het doel van de Town Deal is om met inzet van gerichte expertise en ervaring uit een ‘impactpool’ een impuls te geven aan projecten en vernieuwende oplossingen te ontwikkelen. In deze Impactpool zitten experts en doeners uit het publieke, private en kennisdomein. Deze specifieke Town Deal richt zich op het stimuleren van een aantrekkelijk woon- en vestigingsklimaat. Het in stand houden en waar mogelijk versterken van het woon- en vestigingsklimaat is voor regio’s van groot belang — niet alleen om bewoners vast te houden, maar ook om nieuwkomers aan zich te binden en kernen te laten floreren. Sommige gemeenten kampen met vergrijzing en ontgroening, met gevolgen voor de leefbaarheid. Tegelijkertijd neemt de belangstelling voor wonen buiten de grote stad, mede door de hybride werken, toe. Dat biedt kansen en uitdagingen waar de Town Deal zijn tanden in zet. Lees meer over de Town Deal.

Jouw taken

• Je voert de programmaleiding van de Town Deal en bent aanspreekpunt voor alle partijen in de Town Deal.
• Jij coördineert, samen met het projectteam, de samenwerking tussen verschillende ministeries, gemeenten, bedrijven en kennisinstellingen en je bent betrokken bij het matchen van hulpvragen en deelnemers uit de impactpool.
• Je staat in contact met alle partijen over de voorbereiding, uitvoering, kruisbestuiving en evaluatie van de Town Deal-projecten.
• Je organiseert (in samenwerking met het projectteam) minimaal 3 bijeenkomsten met alle betrokken partijen om kennis en ervaringen uit te wisselen en dieper in te gaan op gedeelde uitdagingen en kansen.
• Je signaleert kansen voor ‘systeemdoorbraken’, zoals nieuwe wetgeving; beleid; financiering; kennis; of afspraken met de markt.

Functie-eisen

• Je hebt aantoonbare affiniteit en ervaring met vraagstukken rondom aantrekkelijk woon- en vestigingsklimaat.
• Je hebt kennis van zowel de publieke als private
• Je hebt kennis van regionale vraagstukken en aanpak.
• Je hebt een proactieve houding en je vervult daadkrachtig een coördinerende rol (programma management).
• Je werkt enthousiasmerend, inspirerend en bent in staat mensen en partijen in beweging te brengen.
• Je hebt oog voor het grotere geheel en de verbinding van verschillende projecten.
• Je bent duidelijk in de communicatie: je legt makkelijk contact en je kunt plannen helder toelichten.
• Je bent resultaatgericht en hebt een praktijkgerichte inslag.
• Je bent onafhankelijk en handelt (niet vanuit een organisatiebelang) in dienst van het collectief.

Praktisch

• Verwachte tijdsbesteding: gemiddeld 8 uur / week (ene week meer, andere week minder).
• Starttijd: half september/begin oktober.
• Looptijd: gedurende looptijd Town Deal Sterke Streken (1 jaar met kans op verlenging).
• Invulling: één persoon (en geen team), omwille van korte lijnen met alle betrokkenen.
• Vergoeding: in overleg.

Interesse?

Mocht je interesse hebben, dan vragen we je om in een motivatiebrief in te gaan op de volgende vragen:

• Wat zijn jouw ervaringen met het thema aantrekkelijk woon- en vestigingsklimaat?
• Hoe denk je deze opgave te kunnen realiseren en hoe zie je je eigen rol hierin?
• Wanneer kijk jij aan het einde tevreden terug op deze Town Deal samenwerking?

Procedure

Reageren op deze vacature kan tot uiterlijk vrijdag 14 oktober door een email met je motivatie, CV en beschikbaarheid te sturen naar: [email protected].

Op basis van de ontvangen brieven maakt het projectteam een selectie van enkele kandidaten. Met deze kandidaten zullen we een verdiepend gesprek voeren, op basis waarvan de keuze voor een programmacoördinator gemaakt zal worden. De sollicitatiegesprekken zullen op 17 en 18 oktober in de middag plaatsvinden.

Voor vragen over de vacature kun je contact opnemen met Steven Kroesbergen ([email protected]).

Meer over City Deals

City Deals zijn thematische samenwerkingen waarin gemeenten, Rijk, private partijen, kennisinstellingen en andere organisaties op basis van gelijkwaardigheid werken aan innovatieve oplossingen voor complexe stedelijke opgaven. Gedurende de looptijd van (meestal) vier jaar wordt experimenteerruimte gezocht en benut om waardevolle inzichten op te doen die belangrijke input vormen voor nieuw landelijk of stedelijk beleid. City Deals zijn een initiatief van het interbestuurlijke programma Agenda Stad dat in 2015 door het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties ontwikkeld is. Inmiddels zijn 29 City Deals ondertekend rond diverse multidisciplinaire vraagstukken, zoals elektrische deelmobiliteit, maatwerk in het sociaal domein, klimaatadaptatie en stedelijk voedselbeleid. Vanaf 2022 breidt Agenda Stad met het nieuwe instrument Town Deals haar diensten ook uit naar middelgrote en kleinere gemeenten met een gedeelde transitieopgave. Lees meer over City Deals op Agendastad.nl.

Eind juni verscheen de derde editie van het Maatwerk Magazine, een uitgave van de City Deal Eenvoudig Maatwerk en het Programma Sociaal Domein. Dit jaar staat het magazine in het teken van leren van terugkerende knelpunten bij maatwerk. Hoe kun je daarvoor structurele oplossingen verzinnen?

‘Het belang van maatwerk valt niet meer te ontkennen’, schrijft hoofdredacteur Pieter Hilhorst in het voorwoord. ‘Het toeslagenschandaal heeft de laatste twijfelaars de mond gesnoerd. Onverkorte toepassing van schadelijke regels kan levens vernietigen.’

Toch waait er wel een andere wind, vindt Hilhorst. ‘Er is meer ruimte voor onorthodoxe oplossingen.’ Zo heeft UWV voor de eerste keer maatwerk toegepast voor 3500 mensen. De gemeente Den Haag kijkt in deze wooncrisis bij het huisvesten van dak- en thuisloze mensen verder dan de eigen gemeentegrenzen. Amsterdam wil maatwerk integreren in de standaard benadering. Op deze manier kan maatwerk toegepast worden in een grote uitvoeringsorganisatie als Werk, Participatie en Inkomen. Het zijn allemaal voorbeelden die beschreven worden in dit magazine.

Leren van terugkerende knelpunten bij maatwerk

Het jaarlijkse magazine staat deze keer in het teken van leren van terugkerende knelpunten bij maatwerk. Hoe kun je daarvoor structurele oplossingen verzinnen? Het generieke maatwerk van het UWV is daar een mooi voorbeeld van. Maar het kan ook kleinschaliger.

In de regio Twente krijgen wijkverpleegkundigen een grotere rol bij indicaties voor de Wet maatschappelijke ondersteuning voor kwetsbare ouderen. De wijkverpleegkundigen kennen de ouderen goed en weten wat ze nodig hebben. En de ouderen hoeven nu niet meer hun verhaal te doen aan een onbekende consulent van de gemeente.

Nieuwsgierig?

Bestel het gratis Maatwerk Magazine 2022 door een mail te sturen aan [email protected] o.v.v. naam, adres en aantal exemplaren (zolang de voorraad strekt).

Uiteraard is het Maatwerk Magazine ook digitaal te lezen, op de website van het Programma Sociaal Domein. Daar vind je ook de edities van het Maatwerk Magazine in 2020 en  2021.

Op 30 juni was vond in Club Smederij in de Spoorzone Tilburg voor de eerste keer het ‘voorprogramma’ van de Dag van de Stad plaats. De deelnemers aan dit evenement gingen met elkaar in gesprek over vier maatschappelijke vraagstukken uit de stad Tilburg. Vragen uit het sociale – en het fysieke domein kwamen op tafel. Zoals: ‘Hoe kunnen we moeilijk bereikbare bewoners in wijken betrekken bij de energietransitie?’ of ‘Hoe richten we een nieuwe wijk, duurzaam, sociaal en groen in? Na een inspirerende lezing over ‘Ontwerpkracht in de praktijk’ door Matthijs van Dijk, hoogleraar Strategic Design en Mobility Design, gingen de deelnemers aan de slag. De middag werd in goede banen geleid door Charlotte Moolenaar van Agenda Stad. 

Ontwerpateliers zijn een vast programmaonderdeel van de Dag van de Stad, hét jaarlijkse evenement over vraagstukken en vernieuwing in steden en gemeenten. Het gratis toegankelijke evenement voor beleidsmakers, bestuurders en andere stedelijke professionals trekt jaarlijks rond de 2000 bezoekers. De zesde editie vindt dit jaar plaats in de Spoorzone in Tilburg op 29 september. Bekijk het gevarieerde programma met naast Ontwerpateliers over o.a. Gelijkwaardig onderwijs en Inclusieve Stadsontwikkeling, topsprekers als Marjolein Moorman, Özcan Akyol en Louise Vet. Meld je snel aan. 

Reframing

De ontwerpateliers werden met behulp van de zogenoemde ‘reframing methode’ begeleid door experts van de Reframing Studio. De kern van deze methode is dat je op basis van een aantal gedeelde waarden (zoals gelijkheid, verbondenheid, welzijn, verantwoordelijkheid) eerst een waarschijnlijke toekomst verkent en vervolgens naar een wenselijke toekomst kijkt. Door bewust andere perspectieven te betrekken, ontstaat ruimte voor nieuwe inzichten en ideeën. Hiermee vorm je een nieuwe basis om het proces naar die wenselijke toekomst samen te ontwerpen.

Loket Ontwerpkracht

Benieuwd naar wat Agenda Stad nog meer doet en voor jou kan betekenen in het stimuleren van ontwerpdenken? Lees de pagina van ons Loket Ontwerpkracht.

Gemeenten en organisaties kunnen veel doen om mensen meer te laten lopen. Dat blijkt tijdens het eerste Open Huis City Deal Ruimte voor Lopen op 5 juli 2022. Bestuurders, specialisten en andere professionals reiken hun belangrijkste ‘tips en tools’ aan. Hella van der Wijst, journaliste en loop-enthousiast (KRO tv-programma De Wandeling) gaat met hen in gesprek. Online en in de zaal bij Beeld & Geluid in Den Haag maken volgers de interviews en presentaties mee.

Meer aandacht voor lopen is urgent, schetst Martine de Vaan, projectleider van de City Deal Ruimte voor Lopen: “Veel mensen lopen en genieten daarvan. Maar er valt heel wat te verbeteren, zeker voor iedereen die iets minder flexibel is dan de gemiddelde gezonde Nederlander. Een scheve stoeptegel weerhoudt mensen ervan om naar buiten te gaan”.

Frank Reniers, Programmamanager van Agenda Stad, legt uit hoe City Deals steden helpen versterken. Een voorbeeld is de afgeronde City Deal Klimaatadaptatie. Een geslaagde toekomstgerichte samenwerking tussen belangrijke partijen. Wat verwacht hij van deze Deal? “Ik vertrouw hier ook op zo`n succes. Een miljoen woningen bouwen kan alleen met meer lopen en dat is nog onvoldoende in het vizier bij gemeenten. Stap voor stap werken we daar nu aan”.

Frank Reniers, Hella van der Wijst en Martine de Vaan in gesprek (vlnr)

Troep van de stoep

Annemieke Molster, stedenbouwkundige en auteur van het boek ‘Loop!’, toont goede voorbeelden van herinrichting, zoals de Groene Loper in Breda. Maar regelmatig wordt bij projecten niet gedacht vanuit voetgangers zelf en hun looplijnen. Haar tips voor gemeenten? “Stel een doel, zoals bijvoorbeeld meer tevreden burgers. Zet daarna het voetgangersnetwerk op je netvlies. Wat heb je en wat wil je? Doe tellingen, gebruik kaarten. Kijk over plangrenzen heen, want te vaak stopt een route abrupt. Waarmee beginnen? Met troep van de stoep. Ruimte is er al en die hoef je alleen maar vrij te maken”.

Annemieke Molster

André de Wit, adviseur mobiliteit van de gemeente Rotterdam: “Bij ons gebruiken we meer de benenwagen dan in andere steden, ondanks de vele lege ruimtes en langere afstanden. Een gedreven wethouder in het vorige college, maar met steun van alle wethouders, heeft een aantal ingrepen in de binnenstad aangejaagd. Aantrekkelijke voetgangersgebieden zijn ontstaan zoals het Binnenrotteplein. Een prima plek als verbindingsroute en als verblijfsgebied. De nieuwe coalitie zet het beleid voort met veel aandacht voor toegankelijkheid en autoluwe gebieden”.

Lopen is leven

In haar gesproken column gaat Patty Muller uit van de belevingswereld van de voetganger. Zij is voorzitter van de Voetgangers Vereniging Nederland. Ruimte voor lopen is ruimte voor leven en zou in de dagelijkse praktijk centraal moeten staan: “Heel anders dan fietsen, waarbij je altijd een zekere oogklep op moet hebben. Fietsend kijk je nauwelijks links of rechts, daar kom je niet aan toe. Een kind van vier moet vooral lopen, spelen en onverhoedse, kriskras bewegingen kunnen maken: nodig voor de ontwikkeling van de hersenen”.

Productiever dankzij lopen

Femke Hulshof is projectleider bij ‘Werken in Beweging’, een samenwerkingsverband van Wandelnet en de Fietsersbond. Zij biedt faciliteiten en kant en klare tools voor bedrijven die medewerkers meer willen laten lopen. Soms is goede motivatie de invalshoek, soms financiële voordelen. Zo becijfert een rekentool productiviteitsstijging en afname van ziekteverzuim wanneer medewerkers, bijvoorbeeld, twee keer per week een uur lopend overleggen. “Beloon lopers op allerlei manieren”, adviseert zij. “Geef ze voorrang in de lunchrij. Zet in agenda`s een overleg buiten als standaard optie”.

Femke Hulshof en Govert de With

Medewerkers verleiden tot bewegen lukt, maar vereist regelmatig opnieuw aandacht. Dat is de ervaring van Marjan den Braber, directeur Marktgroep Water, Klimaat en Landschap bij Arcadis. Het bedrijf kent al jaren een vitaliteitsbeleid. “Regelmatig achter de computer vandaan komen als blijvende sociale norm, is een kwestie van herhaling. Stimuleringsprogramma`s hebben regelmatig een impuls nodig, globaal één keer per jaar schat ik. Wij kijken ook hoe je thuiswerkers in beweging krijgt. Met het sponsoren van sta-bureaus doen wij daarin een eerste stap”.

Hella van der Wijst vraagt aan Govert de With, beleidsadviseur verkeer en openbare ruimte van de gemeente Amsterdam, wat de stad doet om voetgangers te helpen, gegeven de schaarse ruimte: “Het is lastig kiezen, er zijn veel gevechten om de vierkante meter, of zelfs centimeter. Terrassen en groen kunnen ten koste gaan van loopruimte. Lopen wordt wel steeds meer gezien als onderdeel van het hele straatleven, zoals Patty Muller aangaf. Zo leveren lagere snelheden een meer leefbare stad op. Amsterdam wil in een jaar of wat in één keer de standaard van 50-kilometer snelheid omdraaien in 30 kilometer. Dat gebeurt voor een groot deel van de stad”.

Snoepwinkel

Burgemeester Simon de Boeck van het Vlaamse Gooik, tevens architect, vergelijkt drie grote steden die voetgangers meer ruimte geven. Barcelona bereikte aanvankelijk veel door abrupt een andere straatinrichting door te voeren en quasi autovrije zogenaamde superblokken te maken (‘tactical urbanism’). Na zo`n voldongen feit werd vervolgens de weerstand overwonnen. Later ging de stad meer inzetten op een mooi ontwerp en vroegtijdige, intensieve participatie.

Burgemeester Simon de Boeck van het Vlaamse Gooik, tevens architect, licht zijn onderzoek naar infrastructurele verbeteringen voor voetgangers in drie Europese hoofdsteden toe.

Een loopvriendelijker stad maken blijkt in Londen vooral een apolitiek onderwerp. Voor de verkiezingen liet negentig procent van de bevolking weten dit accent op parken en vergroening te ondersteunen. Alle kandidaat-burgemeesters namen deze keuze over.

In Parijs geldt sterke polarisatie, maar won een gemeentebestuur met een sterk voetgangersvriendelijk programma twee keer de verkiezingen. Bewoners hebben veel zeggenschap over projecten in hun directe woonomgeving. Parijs wordt zo wel minder coherent dan Barcelona, daar wordt meer van bovenaf op consistentie gestuurd.

Wat kunnen we leren? Martine de Vaan: “Deze ervaringen zijn bij elkaar een ware snoepwinkel waaruit je kunt kiezen voor je eigen methoden en financieringsstrategieën.  In deze City Deal werken we met veel partijen aan vernieuwing, maar we hebben meer gemeenten nodig die dezelfde druk gaan uitoefenen op deze verandering.

De komende tijd gaan we binnen de City Deal verder aan de slag met de ideale voetgangersstad. In september dragen we bij aan de Dag van de Stad, samen met de City deal Openbare Ruimte. En in oktober komt ons tweede Magazine uit rond het Nationaal Voetgangerscongres”.

Terugkijken

Nieuwsgierig geworden naar de volledige Open Huis-sessie? Die kun je gelukkig integraal terugkijken op ons Youtube-kanaal:

Eind 2021 kwam na drie jaar de City Deal Elektrische Deelmobiliteit in Stedelijke Gebiedsontwikkeling ten einde. Uit de evaluatie werd nog maar eens duidelijk dat deelmobiliteit al lang geen toekomstmuziek meer is, en zeker niet uitsluitend een Randstedelijk fenomeen is. In heel het land maken gemeenten en projectontwikkelaars steeds vaker afspraken in nieuwbouwprojecten over lagere parkeernormen en vormen van deelmobiliteit. We kijken terug met twee initiatiefnemers van het eerste uur Robin Berg van We Drive Solar en Barend Jansen van de Provincie Zuid-Holland.

Zo herzag de Gemeente Amstelveen haar parkeernota. Deelmobiliteit wordt nu meer meegenomen in de planontwikkeling, een parkeerplaats voor een deelauto vervangt vier reguliere autoparkeerplaatsen. Ook de gemeente Den Haag heeft een geactualiseerde Nota Parkeernormen, waarin ontwikkelaars de autoparkeereis met 50 tot 75 procent kunnen verlagen door onder andere het inzetten van deelmobiliteit. Verder hebben Rotterdam, Amsterdam en Utrecht hun parkeernormen aangepast, terwijl Gouda in 2040 de binnenstad autoluwer wil maken, onder meer door de parkeernorm te verlagen. Apeldoorn wil de binnenstad ontwikkelen tot stadspark, en stimuleert daarbij deelmobiliteit.

Ook de inwoners lijken vooral positief te zijn over elektrische deelmobiliteit, zo blijkt uit de evaluatie van de City Deal.

Versnelling in middelgrote steden

Barend Jansen

Barend Jansen, beleidsmedewerker ruimte bij de Provincie Zuid-Holland is dan ook tevreden over de resultaten. Hij is degene die de City Deal haar focus liet leggen op nieuwbouw in plaats van op bestaande wijken. “Veel gemeenten die mee hebben gedaan hebben het concept van deelauto’s in combinatie met nieuwbouw omarmd en leren kennen. Ik vind het vooral leuk dat kleinere en middelgrote gemeenten hun beleid daarop hebben aangepast. Vooral daar is het dankzij de City Deal sneller ontwikkeld dan dit normaal zou zijn gebeurd.”

Door deelauto’s als alternatief neer te zetten voor de eigen auto kun je veel meer woningen bouwen en leukere wijken maken, stelt hij. “Heel veel wat we willen wordt dan mogelijk. Twee kanten profiteren ervan. Je creëert een deelmobiliteitsmarkt en je creëert aantrekkelijke en betaalbaardere woningen. Dan krijg je een veel integraler verhaal.”

Bi-directioneel laden

We Drive Solar startte al ver voor de City Deal in de Utrechtse wijk Lombok met het plaatsen van elektrische deelauto’s, die rijden op lokaal opgewekte zonnestroom. Inmiddels heeft het bedrijf meer dan 200 auto’s verspreid over heel Utrecht staan, en is daarnaast uitgebreid naar Den Haag, Arnhem, Amsterdam en Rotterdam. Wat We Drive Solar inbracht in de City Deal was dat de deelauto’s ook nog eens energie aan het woningbouwprogramma leveren, dankzij het bi-directioneel laden. De batterijen van de elektrische deelauto’s kunnen worden ingezet als opslag van duurzame energie, die weer kan worden teruggegeven aan het netwerk van een woning of gebouw.

“Zo kan je met je auto bijdragen aan een slimmer energiesysteem”, vertelt directeur Robin Berg van We Drive Solar. “We hebben echt flink aantal stappen gezet om samen te werken aan de technologie en om het verder opschaalbaar te maken. Samen met e-Laad hebben we bijvoorbeeld de standaarden voor het ontladen geborgd.”

Vanuit de City Deal werd het bi-directionele succes in Utrecht zelfs wereldnieuws, toen het Koreaanse autobedrijf Hyundai aanhaakte. “We hebben het NOS Journaal gehaald met de primeur in Utrecht in de wijk Cartesius, waar we de eerste bi-directionele productieauto van Hyundai in gebruik namen, de IONIQ 5. Dit jaar krijgen we nog eens 150 auto’s, zodat Cartesius de eerste woonwijk ter wereld wordt met een systeem met autobatterijen. Deze wijk is een van de grootste projecten van de City Deal. Hier worden drieduizend woningen gebouwd. We beginnen met zestig deelauto’s voor de eerste duizend woningen.”

Bewustwording

Robin Berg

Ondanks de mooie cijfers is het belangrijkste resultaat van de City Deal dat er bewustwording is ontstaan bij de gemeenten en projectontwikkelaars, vindt Berg, , ook vanaf het begin betrokken bij de City Deal. “Voor de meeste gemeenten is dit concept echt nieuw. Dankzij de City Deal is een aantal concrete projecten uitgekomen en versneld. Ze zien nu in dat dit een goed alternatief is voor hoge parkeernormen en (tweede) autobezit. Het hele concept is gaan vliegen.”

Dat is onder meer te danken aan de goede samenwerking van de partners die ontstond in de City Deal, vinden zowel Berg als Jansen. “Het was erg geslaagd dat we met ontwikkelaars en ambtenaren samen aan tafel zaten”, licht Jansen toe. “Er ontstond goede interactie tussen de projecten. Door de samenwerking zie je de verschillende belangen die naast elkaar staan. Dat vind ik ook een mooi resultaat. Je praat veel opener met elkaar en leert elkaars belangen kennen. Als ontwikkelaar leer je kennen bijvoorbeeld waar een wethouder mee worstelt.”

Corona maakte de intervisie wel wat lastiger. “We hadden minder bijeenkomsten dan gepland”, gaat Jansen verder. “Ik had veel meer ervaringen willen uitwisselen. Hoe communiceer je bijvoorbeeld met bewoners, dat ze minder kunnen parkeren of geen parkeervergunningen meer krijgen. Hoe pas je je parkeernormen aan? Hoe benader je je wethouders en gemeenteraad daarvoor? Dit soort waardevolle uitwisselingen heeft te weinig plaatsgevonden. Die had je meer samen willen ontwikkelen en meer van elkaar willen  leren.  Naast corona kwam de nadruk in de City Deal verder ook te veel op het autodelen te liggen, omdat we als organisatie samengingen met de Green Deal Autodelen.”

Lessons learned

Want dat is een van de dingen die niet zo lekker liep, vindt ook Berg. “Daarom was binnen de City Deal het verband af en toe niet duidelijk. Beleidsmatig ging het vooral over de vraag of dit nu concurrentie is van de Green Deal Autodelen of dat het moeten worden geïntegreerd? Het ging soms niet meer om hoe we de City Deal naar het volgende niveau konden brengen. Dat was jammer. Voor ontwikkelaars was de meerwaarde van de City Deal voor de marktpartijen daardoor niet altijd duidelijk.”

Een belangrijke geleerde les vindt Berg dat je bij een City Deal de top van het ministerie aangehaakt moet houden. “Bij de bespreking van de City Deal was de DG bijvoorbeeld betrokken. Die kreeg later een andere functie, waardoor er meer mensen op ambtelijk niveau van het ministerie er bij betrokken raakten. Terwijl vanuit de marktpartijen wel de directie van Neprom en andere directeuren om tafel zaten. Er liggen een hoop kansen, maar dan moet je wel op hetzelfde niveau betrokken zijn.”

Ook had We Drive Solar last van de vele wisselingen in het projectmanagement, gaat Berg verder. “Daardoor zijn bepaalde projecten waarmee we startten een beetje uit beeld geraakt. Het zorgde ervoor dat het ‘wij-samen’ gevoel ontbrak. Ik had niet meer het idee dat we samen iets aan het bouwen waren. We hadden bijvoorbeeld bij de opening van de City Deal een project lopen met Heijmans. Ik had verwacht dat we halverwege de City Deal daar nog eens naar zouden kijken hoe het loopt en wat nodig is. Daarnaast hebben we heel erg het gevoel dat het ministerie een rapport liet schrijven door adviseurs. We hebben vijftien projecten lopen met onder andere Heijmans,  maar zowel zij als wij zijn niet gebeld voor de evaluatie. Terwijl het in het project uiteindelijk gaat het om de praktijk, daar doe je het voor.”

Wat betreft Jansen had de communicatie over de successen beter gekund. “We hadden meer kunnen laten zien wat we hebben bereikt. Hoeveel extra woningen hebben we dankzij de lage parkeernorm gebouwd? Hoeveel minder parkeerplaatsen? Hoeveel geld heeft dat gescheeld? Hoeveel minder autoverkeer? Hoeveel meer groene ruimte hebben deelauto’s in de nieuwbouwprojecten mogelijk gemaakt? Dat moeten we allemaal nog in kaart brengen. Dan pas heb je echt een sterk verhaal, het onderbouwt waarom we moeten bouwen met deelauto’s.”

Dat de resultaten nog niet in kaart zijn gebracht heeft ook te maken met de korte duur van een City Deal, stelt Jansen. “Drie jaar is te kort voor een ruimtelijk programma. Met een wijk aanleggen ben je zo tien jaar bezig. Daarom kunnen we de City Deal nog niet goed evalueren en afsluiten. We willen nog doorgaan om echt goed te monitoren om te zien hoe het gebruik is en wat het ruimtelijk heeft opgeleverd. Wat is het verschil geweest? Daar hebben we zeker nog twee jaar voor nodig.”

Op 16 juni werd de eerste tranche van de Dealmakersopleiding die de NSOB samen met de ministeries van LNV en BZK ontwikkelde, afgesloten met een ‘sterrencast’ aan sprekers. Oud-Kamerleden Mei-li Vos en Klaas Dijkhoff deelden hun ervaring met de 16 deelnemers en ook topbestuurders Johan Osinga (DG LNV) en Mark Frequin (ABD), grondlegger van Agenda Stad, maakten hun opwachting.

Nadat het glas werd geheven op het voltooien van de opleiding, keerden de deelnemers met bloemen én certificaat huiswaarts. Maar het werd een ‘tot ziens’ en geen vaarwel, want de deelnemers spraken de nadrukkelijke wens uit om een alumninetwerk op te zetten en een terugkomdag te organiseren, om blijvend van elkaar te kunnen leren.

De deelnemers luisteren naar de ervaringen van Mei-Li Vos en Klaas Dijkhoff. Foto: Jeronimus van Pelt.

Het tekent het succes van de opleiding. Immers, vertelt Martin Schulz, als co-decaan van de NSOB betrokken bij de opleiding: “In het rapport Leren Institutionaliseren, dat we samen met het PBL schreven, constateerden we dat deals een belangrijk nieuw beleidsinstrument zijn. En dat er verschillende soorten deals bestaan, bij verschillende ministeries: City Deals, Regio Deals, Woondeals. Binnen die deals zagen we dat partijen veel van elkaar leerden. Maar tússen deals en tússen verantwoordelijke ministeries, was het leren nog beperkt.”

Leren institutionaliseren

“En dat triggerde ons toen we dat lazen”, vertellen Frank Reniers, programmamanager Agenda Stad bij BZK en Marc Hameleers, programmadirecteur Regio Portefeuille bij LNV. “Daarom vroegen we tijdens een seminar met de NSOB en het PBL in januari 2021 of de NSOB een opleiding voor dealmakers voor ons wilde ontwikkelen.” En dat liet Schulz zich geen twee keer zeggen: “De titel van ons rapport was Leren Institutionaliseren, omdat we constateerden dat verantwoorden binnen het Rijk een institutie is – iedereen weet hoe en wanneer je dat moet doen. Maar dat geldt nog niet voor leren. Een nieuwe opleiding voor rijksambtenaren die in de praktijk al met innovaties als dealmaken bezig zijn, is een goede eerste stap naar die institutionalisering.”

Het werd de start van een interessante ontdekkingsreis. “Een van de beelden was: als je nou nog een glazen potje met dealmakers aan zou tikken, wat zou je daar dan in ontwaren?”, schetst Hameleers. “Binnen de rijksoverheid is dat geen bestaande functie-aanduiding, en de “dealmakers” hebben hun werk zelf vormgegeven, vanuit hun ervaring, competenties en ambitie. De bekende ‘Pipi Langkous Methode: ik heb het niet eerder gedaan, dus ik denk dat ik het kan’.”

Marc Hameleers (links, met Olga van Kalles (IBP Vitaal Platteland) en Frank Reniers tijdens het seminar Leren samenwerken aan leefomgevingsopgaven op 15 januari 2021

De doelgroep van de eerste tranche van de opleiding zou dus bestaan uit rijksambtenaren die al ervaring hadden opgedaan met ‘dealmaken’. Als dealmaker van een Regio Deal of City Deal, of vanuit andere sterk interbestuurlijke programma’s als de Nationale Omgevingsvisie (NOVI). Voor deze eerste lichting werd een inhoudelijk programma met gastdocenten en mensen uit de praktijk opgesteld. Het programma van 12 dagdelen omvatte thema’s als netwerken, taal en framing en politiek-bestuurlijke sensitiviteit.

Buitenwereld verbinden met binnenwereld

“Het voelde als een groep pioniers die samen de toekomst verkent”, zegt Reniers, die niet alleen één van de initiatiefnemers was maar ook zelf deelnam. “Alsof we geschiedenis aan het schrijven zijn. We zijn een ander type ambtenaren en we vragen om een andere aanpak die past bij deze tijd. Dealmaken betekent toch je goed verhouden tot de buitenwereld en die verbinden met de binnenwereld.” Hameleers: “Deze manier van werken wordt steeds belangrijker binnen de overheid, maar niet per se dominant. Maar bij de grote transities, zoals die van het landelijk gebied, zullen we mensen nodig hebben die deze manier van samen-werken soepel beheersen.” Niet alleen Reniers en Hameleers zijn enthousiast. Schulz: “Wat opviel is dat ook een groot deel van het docentenkorps teruggaf net zo geïnspireerd te zijn door de deelnemers als andersom!”

DG Johan Osinga (LNV, links) en ABD Topconsultant en geestelijk vader van Agenda Stad Mark Frequin delen hun inzichten tijdens de Slotbijeenkomst van de Dealmakersopleiding. Foto’s: Jeronimus van Pelt

De opleiding ging in december 2021 van start. Gelukkig was het zwaartepunt van de corona-crisis toen al voorbij. Slechts één sessie moest digitaal plaatsvinden. De opleiding bestond uit theorie – verzorgd door hoogleraren die hun kennis over openbaar bestuur deelden – en inspirerende praktijksessies met bekende gastdocenten uit het veld. Onder andere met onderzoeker Esther van der Voort die de deelnemers leerde hun propositie zo pakkend mogelijk over te brengen. En er werd een dag besteed aan experimenteren en opschalen. Kers op de taart was een afsluitende excursie naar de Regio Deal Food Valley en de City Deal Gezonde en Duurzame Voedselomgeving in Ede.

Iets magisch

De initiatiefnemers zijn zelf nog een beetje beduusd van het succes en de positieve feedback van de deelnemers. Uiteraard gaat de opleiding door. Sterker nog: de tweede tranche is ook al weer volgeboekt! Met opnieuw dealmakers en medewerkers van interbestuurlijke programma’s van de ministeries van LNV en BZK. De opleiding zal op accenten verschillen van de eerste lichting. “Op basis van tussentijdse evaluaties hebben we al aanpassingen gedaan om nog beter aan te sluiten bij de ervaringen en het werkveld van de deelnemers”, licht Schulz toe. Maar een opleiding als deze is nooit ‘af’. Schulz: “In de dealaanpak zit iets magisch waardoor het werkt. We zijn met elkaar nog steeds op zoek wat dat is.”

Aan ambitie ontbreekt het in ieder geval niet. Reniers: “We kunnen beslist nog een aantal tranches vullen met rijksambtenaren. Uiteindelijk willen we de opleiding ook graag aanbieden aan ambtenaren van medeoverheden.” En, zegt Schulz: “De opleiding richt zich nu op ambtenaren die al dealmaker zijn – op hun dagelijkse praktijk. Dealmaken heeft toekomst, als werkwijze, dus het zou ook interessant zijn om een opleiding te ontwikkelen voor ambtenaren die nog niet op deze manier werken maar er wel nieuwsgierig naar zijn.”

Groepsfoto van de eerste tranche Dealmakers na voltooiing van de opleiding, voor de ingang van de NSOB aan het Lange Voorhout.

De data-analyses, die in de City Deal Zicht op Ondermijning zijn ontwikkeld, geven gemeenten beter zicht op voedingsbodems van ondermijnende criminaliteit in hun wijken en buurten. Nu gaat deze samenwerking van veertien gemeenten, drie ministeries, Belastingdienst, CBS, ICTU, Openbaar Ministerie en Politie structureel verder.

Het meest zichtbaar en tastbare resultaat wat vier jaar City Deal heeft opgeleverd is natuurlijk het Dashboard Zicht op Ondermijning, vertelt gedelegeerd opdrachtgever Marc Noordhoek van het ministerie van BZK. “Die komt voort uit de vraag die aan het begin van de City Deal lag, namelijk of je data-analyse kunt gebruiken om patronen op ondermijning en criminaliteit te identificeren. Wat nou als je daarvoor de data van de Nederlandse overheden en uitvoeringsorganisaties bij elkaar zou kunnen brengen? Dat hebben we gedaan in een beveiligde omgeving van en samen met het CBS.”

Een pool van data scientists

Het dashboard Zicht op Ondermijn haalde onlangs het RTL Nieuws. Elke gemeente in Nederland kan uit het dashboard extra inzichten opdoen over risico’s op ondermijnende criminaliteit, en samen met andere partijen de preventieve bestrijding ervan versterken. “Een ander resultaat is de samenwerking zoals we die hebben vormgegeven in de City Deal”, gaat Noordhoek verder. “We hebben echt een samenwerkingsverband gerealiseerd, compleet met een kernteam van data scientists, die niet voor één partij werken, maar in dienst staan van de samenwerkende partijen. Deze groep mensen, ongeveer twaalf fte, was in staat om de verschillende hypothesen en vraagstellingen te vertalen naar analyses en concrete resultaten. Door de krachten te bundelen zijn we in staat geweest om eigenlijk veel meer te doen dan dat elk van de afzonderlijke partijen apart had kunnen doen. Dat heeft geleid tot een zorgvuldige en goed doordachte werkwijze, de Zicht op methode.”

Waterbed-effect

In deze methode kwamen de partners steeds bij elkaar. Een van hen bracht dan een onderzoeksvraag in. Zo zag de gemeente Maastricht bijvoorbeeld dat er veel drugscriminaliteit in de stad gepleegd werd door drugsverdachten uit andere gemeenten. Welke preventieve maatregelen kan je dan als gemeente ondernemen en voorkomen dat die drugsverdachten uit andere gemeenten criminaliteit veroorzaken in Maastricht? Je moet dus wel samenwerken met omliggende gemeenten. “Toen hebben we op basis van politiedata onderzocht welke delicten waar gepleegd worden, en door wie en waar ze dan vandaan komen”, vertelt Noordhoek. “In hoeverre vertonen criminelen in hun eigen gemeente crimineel gedrag en hoeverre doen ze dat in andere gemeenten. Uiteindelijk hebben we dat voor alle gemeenten in kaart gebracht. En dan blijkt er inderdaad vaak echt een soort waterbed effect te zijn, waarbij criminelen in de ene gemeente wonen, maar hun misdaad vooral uitvoeren in een andere gemeente. De data die wij gebruiken geven gemeenten handvatten om daar preventieve maatregelen op te nemen.”

Een ander vraagstuk uit een van de steden was hoe je de jonge aanwas in criminaliteit kunt aanpakken. Noordhoek: “We hebben bepaalde kenmerken van jongeren van 13 tot 18 jaar geïdentificeerd en met elkaar in verband gebracht, zodat ze voorspellende waarde hebben voor het risico op het gaan plegen van drugsdelicten. Denk aan kenmerken als voortijdig schoolverlaten, haltregistraties en schulden bij de ouder(s). Ook laten de data zien in welke wijken jeugd meer risico’s loopt betrokken te raken in de criminaliteit. Dat helpt gemeenten weer.”

Zo is de gemeente Den Haag gestart met een aanvraag voor het programma ‘Preventie met gezag’. Daarbij gebruikt de gemeente inzichten en data uit het dashboard om wijken aan te duiden waar jeugd potentieel gevaar loopt om over vier of vijf jaar de criminaliteit te rollen. Den Haag zet daarop in met meer jeugdwerk en meer sport aan te bieden.

Geen Big Brother

Overigens zijn de data nooit op individueel niveau te herleiden, benadrukt Noordhoek. “Dat willen we niet, dat mag ook niet. We werken immers binnen de kaders van de CBS-wet. Anders zouden we in een Big Brother- achtig samenleving komen. We willen wel weten aan welke knoppen we kunnen draaien om te voorkomen dat kinderen het foute pad op gaan.”

De jonge aanwas analyse wil het samenwerkingsverband nu verder nu stabiliseren om het verder te ontwikkelen tot echt een monitor, die trends weergeeft over jaren, en laat zien wat het effect is van interventies. Aan zo’n monitorfunctie is grote behoefte, stelt Noordhoek. “Veel gemeenten kunnen geen dure onderzoeksbureaus inhuren. Nu kunnen we zelf als overheid dit onderzoek doen. We kunnen bijna continu monitoren omdat we elke drie maanden de data bij het CBS verversen.”

Marc Noordhoek. Foto: Studio Oostrum

Structureel verder

Noordhoek is erg blij hoe het proces is gegaan in de City Deal. “Als je start met een innovatief idee is een City Deal een fantastisch mechanisme om op relatief korte termijn iets in gang te zetten. Je creëert een groep mensen, vol enthousiasme. Als je het doel hebt bereikt, stop je. Of, wanneer je iets hebt ontwikkeld, ga je verder, net als wij. In de brief naar de Tweede Kamer eerder dit jaar is geconcludeerd dat deze City Deal echt toegevoegde waarde heeft. Daarom gaan we er structureel mee door en zo is er een nieuwe fase ontstaan die weer zijn eigen problematiek met zich meebracht. Iets wat uit innovatie is ontstaan onderbrengen in een bestaande ambtelijke structuur met een ministerie, directies, een DG, afdelingen en teams is niet eenvoudig gebleken. Er bestaat geen recept of handleiding voor.”

Noordhoek gaat verder. “Hoe gaan we nu zorgen dat dit going concern wordt binnen een beleidsdepartement? Doordat dit nu regulier beleid wordt gaan mensen vragen stellen zoals of het wel binnen de politieke keuzes valt en of er een maatschappelijk debat is gevoerd over de analyses, of we dit wel  moeten willen doen? De Toeslagenaffaire heeft nogal wat koudwatervrees opgeleverd.”

Noordhoek pleit ervoor dat de regie op het dashboard niet geheel door het Rijk moet worden overgenomen. “We willen de belangrijkste thema’s binnen het Brede Offensief tegen Ondermijning (BOTOC) onderzoeken, maar we doen dit om het lokale bestuur weerbaarder te maken, dan moeten we niet voor haar bedenken wat de beste informatie is. Laat gemeenten dat zelf bepalen.”