Jaarverslag 2022 – Interview Anita Nijboer ”Het nieuwe afwegingskader helpt smartcitytoepassingen te beoordelen”

De technologische mogelijkheden om een slimme stad te worden zijn haast onbegrensd. De mogelijkheden om dit om allemaal in goed banen te leiden en te reguleren zijn daarentegen nog beperkt. De komst van het ‘Afwegingskader smartcitytoepassingen in de openbare ruimte’ brengt daar verandering in.

Precies op het moment dat Jan-Willem Wesselink van de Future City Foundation advocaat Anita Nijboer benaderde met vragen over gemeentelijke regelgeving op het vlak van smartcitytoepassingen, speelde er ook een interessante kwestie met een reclamebord. Nijboer is partner bestuursrecht/omgevingsrecht bij SIX advocaten. Ze blikt terug: ‘We hebben het over 2017. Op het station van Amersfoort was een reclamebord geplaatst dat met camera’s passanten registreerde: kijkt er een man of een vrouw, hoe gaan de oogbewegingen, dat soort zaken. Aan de hand daarvan werd de reclame op het bord aangepast. Hierover kwamen er veel vragen bij de gemeente. Had dit niet verboden kunnen worden?’

Hierdoor kwam de onderliggende vraag aan de oppervlakte: wat kan een gemeente eigenlijk zelf regelen, en wat niet? Nader onderzoek van Nijboer wees uit dat er nauwelijks wetgeving bestond om smartcitytoepassingen te reguleren: op Europees, landelijk noch lokaal niveau. ‘Er was alleen specifieke wetgeving op het gebied van privacy en veiligheid. En verder waren er natuurlijk mensenrechten op Europees en landelijk niveau, maar die waren niet vertaald naar dit onderwerp.’ Dat bood gemeenten dus mogelijkheden om zelf regelgeving te maken, voor de gebieden die vallen onder de gemeentelijke huishouding.

Weloverwogen keuzes maken

Samen met Jan-Willem Wesselink ging Nijboer hierover in gesprek met een aantal gemeenten. Vervolgens stelde ze de ‘Modelverordening voor smartcitytoepassingen’ op, met een afwegingskader en een vergunningensysteem. Het afwegingskader baseerde ze op de zeven waarden die het Rathenau Instituut noemde als relevant voor dit soort vraagstukken. Naast de al genoemde privacy en veiligheid zijn dat: autonomie, controle over technologie, menselijke waardigheid, rechtvaardigheid en machtsevenwicht.

De modelverordening is bedoeld om gemeenten een instrument in handen te geven waarmee ze weloverwogen keuzes kunnen maken in het wel of niet meewerken aan bepaalde smartcitytechnologieën in de openbare ruimte. Tegelijkertijd kunnen ze hiermee grip houden op de toepassingen die in hun gemeente wordt geplaatst. Een register van vergunde smartcitytoepassingen zorgt vervolgens voor de transparantie.

In de City Deal ‘Een slimme stad, zo doe je dat’ is deze modelverordening één van de instrumenten die getest werd op haalbaarheid en bruikbaarheid. Uit deze test bleek dat gemeenten meer behoefte hebben aan een afwegingskader dan aan een vergunningensysteem, omdat op dit moment de smartcitytoepassingen vooral vanuit de gemeente geïnitieerd worden. Om deze reden wordt de modelverordening nu herschreven tot een afwegingskader. De modelverordening blijft als bijlage bestaan, voor het geval daaraan toch behoefte ontstaat.

Slim verkeerslicht

Hoe het afwegingskader helpt bij het beoordelen van nieuwe smartcitytoepassingen, maakt Nijboer duidelijk aan de hand van het voorbeeld van een slim voetgangersverkeerslicht. ‘Op ooghoogte zit een sensor die registreert of er iemand aan komt lopen. Als het regent, springt die eerder op groen dan bij mooi weer. Daar kan niemand tegen zijn, toch? Maar als je met het afwegingskader in de hand gaat beslissen, dan beoordeel je ook of de toepassing niet discriminerend is. En dan kun je tot de conclusie komen dat die dat wél is. Want de sensor registreert het niet als er iemand in een rolstoel nadert.’ Zo’n uitkomst hoeft vervolgens niet te betekenen dat een dergelijke slimme toepassing afgeschoten wordt, het kan er juist voor zorgen dat het product of de service verder doorontwikkeld wordt. In het geval van de sensor is het een simpele oplossing: gewoon wat lager plaatsen. In andere gevallen kan dat natuurlijk lastiger zijn.

Beslisinformatie verzamelen

Een van de andere toetsingscriteria is dat de smartcitytechnologie de minst invasieve methode voor het beoogde doel moet gebruiken. Nijboer: ‘Denk bijvoorbeeld aan technologie die automobilisten helpt om de dichtstbijzijnde parkeerplek te vinden. Dat gaat doorgaans gepaard met kentekenregistratie. Maar dat botst al snel met de privacy, en het kan wellicht ook minder invasief: kan de nummerplaat misschien geblurd worden?’

Behalve de toetsingscriteria zelf, zijn er in het afwegingskader ook een aantal begrippen gedefinieerd, waaronder biometrie, sensortechnologie en wifitracking. Het kader helpt gemeenten bovendien bij het verzamelen van de beslisinformatie, met vragen over het al dan niet koppelen van gegenereerde data, of er ook persoonsgegevens worden verzameld en bijvoorbeeld of de data alleen voor het oorspronkelijke doel gebruikt kunnen worden.

Het ‘Afwegingskader smartcitytoepassingen in de openbare ruimte’ is hier te downloaden.

Meer weten over de City Deal? https://agendastad.nl/jaarverslag-2022-zo-werken-we-samen-aan-de-slimme-stad/?cd=1