Ga met ons de wijk in tijdens de Dag van de Stad 2023! Op maandag 9 oktober zijn meerdere partners van de City Deal ‘Een slimme stad, zo doe je dat’ aanwezig in Arnhem voor de zevende editie van de Dag van de Stad.

Hoe kunnen we de gevolgen van de klimaatcrisis opvangen? Hoe kunnen we sociale ongelijkheid bestrijden? Hoe kunnen we ervoor zorgen dat wonen betaalbaar en toegankelijk blijft voor alle inwoners? We bekijken de stad van dichtbij tijdens de Dag van de Stad om energie en inspiratie te vinden om deze grote maatschappelijke opgaven op te lossen.

Van 11.15 uur – 12.15 uur leer je over de succesvolle stadsverhalen van de partners van de City Deal ‘Een slimme stad, zo doe je dat’ tijdens het onderdeel ‘Stadspraatjes 1 – Let’s get digital’:

Meld je aan

Hoe wakker je burgerparticipatie aan met behulp van slimme technologie? Hoe zet je digitalisering en technologisering in voor ontmoetingen tussen inwoners? 

De Zeeheldenbuurt in Sittard-Geleen is het unieke voorbeeld hoe je burgerparticipatie combineert met de slimme stad. Wil je de slimme stad in de praktijk ervaren? Bezoek samen met ons de Zeeheldenbuurt meld je aan voor de Showcase excursie op 29 juni 2023 van 13.00 uur – 17.00 uur. 

Meld je aan

Let op! We gaan na een ontvangst met vlaai de wijk in, daarom kunnen maar 30 mensen meedoen aan de showcase excursie. Dat betekent vol = vol, dus meld je snel aan! 

Programma

13.00 uur: Inloop met vlaai
13.15 uur: Introductie (Jan-Willem Wesselink, Future City Foundation)
13.25 uur: Introductie Tuinman van morgen (Stefan Smeets en Marjolein Pauly, Gemeente Sittard-Geleen)
13.35 uur: Hoe betrek je inwoners bij de Zeeheldenbuurt? (Meindert Willems, Braining the Future)
13.45 uur: Samen op pad

Tijdens de showcase-excursie gaan we de wijk in. De routekaart is hier te vinden.

Demo’s

13.50 uur: Pientere Tuinen (Arjen Hof, WeCity en Roel, inwoner Sittard-Geleen)
Pientere Tuinen verbindt verschillende doelstellingen. Door de inzet van slimme technologie wordt data verzameld die het mogelijk maken om gerichte tuintips en voorlichting op maat te geven voor een groene tuin. En onderzoek naar milieu- en gedragseffecten vergroot het bewustzijn om te vergroenen bij inwoners. Data die ook gebruikt worden voor meerjarige onderzoekprogramma’s die bijdragen aan het verbeteren van onze gezonde leef- en woonomgeving. En met een persoonlijke “Jouw Pientere Tuin” monitor krijgt elke tuinbezitter inzicht in de data, adviezen en onderzoeksresultaten. Met Pientere Tuinen gaan we meten, onderzoeken en zorgen wij voor een grotere bewustwording ten aanzien van het belang van een groene tuin.

14.05 uur: Camenai (Roel Goossens en Marjolein Pauly, Sittard-Geleen)
Camenai helpt je om bijplaatsingen en zwerfafval in kaart te brengen en kostenefficiënt te bestrijden. Om data te verzamelen, plaatsen we samen camera’s op bijvoorbeeld jullie vuilniswagens. Tijdens het rijden maken de camera’s foto’s. Dat gaat allemaal automatisch. De aangeleverde beelden analyseren we met de door ons ontwikkelde algoritmes. We beoordelen de beelden op afwijkingen van de gestelde normen, zoals bijvoorbeeld de CROW beeldlatten.

14.20 uur: Minor Fontys – Samen Groen (Pauline Schepers, Samen Groen)
Het project Samen voor Groen geeft bewoners inzicht in de bomen in hun buurt en wanneer ze water nodig hebben. Het is een koppeling van verschillende databronnen aan een weerscript waardoor op een slimme en overzichtelijke manier inzicht wordt gegeven aan inwoners. De aanname is dat, als bewoners inzicht krijgen en zich verantwoordelijk gaan voelen voor de bomen in hun buurt, ze het groen in hun omgeving meer gaan waarderen.

14.35 uur: Slimme rattenval (Aik Tummers, College Sittard-Geleen)
Om te ontmoeten moeten eerst de meldingen en het veiligheidsgevoel bij de inwoner goed zijn. Aik Tummers vertelt over het inzetten van ondergrondse en bovengrondse vallen en de data.

14.50 uur: Buurttuin als ontmoetingsplek (Lisette van de Gazelle, Marjolein Pauly en Stefan Smeets, Sittard-Geleen).
De slimme regenton en aan de slag in de buurttuin.

15.10 uur: Hoplr (Robbert Peeters)
Hoplr is een digitaal platform voor community engagement en biedt lokale overheden oplossingen voor sociale cohesie, buurtzorg en burgerparticipatie.

15.25 uur: Basisschool de Duizendpoot – Smarticipatie (David Verweij, Smarticipatie)
Participatie is bij onze opgaven  van cruciaal belang. Het zo vroeg mogelijk betrekken van zoveel mogelijk inwoners en andere belanghebbenden, zorgt voor de beste plannen en realisatie. Smarticipatie laat zien hoe het werkt.

15.40 uur: Slim bewegen en ontmoeten (Meindert Willems, Braining the Future, en Ecsplore)
Hoe zet je slimme middelen in om bewegen en ontmoeten te stimuleren.

15.55 uur: Introductie wethouder Kaolepark en toelichting aanpak relatie wethouder/wijk/inwoner (Leon Geilen, Sittard-Geleen)

16.10 uur: Lessons learned op de proeftuin Zeeheldenbuurt (Jan-Willem Wesselink, Future City Foundation, Leon Geilen, Desiree Koopmans, Marjolein Pauly, Roel Goossens, Lisette van de Gazelle, Sittard-Geleen)

16.45 uur: Borrel

Datum en tijd: 29 juni 2023 van 13.00 tot 17.00 uur met aansluitende borrel

Locatie: Ecsplore, Houtmanstraat 2, 6163 HR Geleen

Routekaart showcase-expeditie

Deze showcase maakt deel uit van het programma van de City Deal ‘Een slimme stad, zo doe je dat’. Wil je een overzicht van alle evenementen die vallen onder de City Deals ‘Een slimme stad, zo doe je dat’ en ‘Slim Maatwerk’? Klik hier.

Wat nou als we digitalisering en technologisering inzetten om de sustainable development goals te halen en om onze samenleving democratischer te maken? In de uitgangspunten van de City Deal ‘Een slimme stad, zo doe je dat’ is het helder: onze democratie moet worden versterkt. Maar hoe doen we dat?

In de Dealtekst van de City Deal ‘Een slimme stad, zo doe je dat’ staat het onomwonden in artikel 2.3: ‘Partijen stellen dat digitalisering en technologisering moet bijdragen aan een samenleving waarin iedereen in vrijheid kan leven en dat het moet leiden tot het versterken van de democratie. Die samenleving moet veilig zijn met een betrouwbaar maatschappelijk verkeer. Dat is niet altijd vanzelfsprekend of eenvoudig: ontwikkelingen door digitalisering en technologisering kunnen deze vrijheid en democratie ook bedriegen. Daarom moeten de ethische dilemma’s die door het Rathenau Instituut zijn benoemd in het rapport “Opwaarderen” in acht worden genomen. Dat zijn: privacy, autonomie, veiligheid, controle over technologie, menselijke waardigheid, rechtvaardigheid, machtsevenwicht.’

Dit klinkt hoogdravend, wat betekent het in de praktijk?
Ook hoogdravende woorden hebben nut. De ondertekenaars van de Dealtekst staan voor onze democratie. Niet gek, want een flink deel van hen is namelijk onderdeel van onze democratie: ze zijn wethouder, gedeputeerde of minister. Maar dat ook de andere partners zich hierachter hebben geschaard, maakt dit zo krachtig. Overigens is dat ook niet zo vreemd: geen van de partners wil Chinese toestanden, maar door het zo expliciet te benoemen worden we er telkens aan herinnerd. Het is zo een selffulfilling prophecy geworden.

Hoe werkt dat in de praktijk van de City Deal?
Ten eerste door het opzetten van een eigen Community of Practice over ethiek die onderzoek doet naar de verschillende mogelijkheden om het ethisch debat te borgen in de deelnemende organisaties. Deze heeft een sterke rol in de interne bewustwording, maar levert binnenkort ook een site op voor de buitenwereld om zelf te kunnen toetsen wanneer en op welke manier het debat het beste kan worden gevoerd.

Klinkt nog erg als praten, wat merkt de vakwereld hiervan?
De toolbox van de City Deal bevat tools die, voordat ze worden ingezet, gecheckt worden op hun ethische waarde. Daarin staat ook een onderdeel met alleen ethische tools. Wie vindt dat een tool toch niet verantwoord is, of is geworden, kan dat bij ons melden, dan verwijderen we die.
Kennisdeling doen we ook via ons jaarverslag van de City Deal ‘Een slimme stad, zo doe je dat’: klik hier voor het jaarverslag van 2022 en hier voor het jaarverslag van 2021. Ook delen we kennis via de jaarlijkse Slimme Stad Parade, waar we alle smartinitiatieven van Nederland en Vlaanderen het podium geven. De eerstvolgende editie vindt plaats op 25 mei 2023.

Geef eens een aantal praktijkvoorbeelden waar dat ethisch debat toe heeft geleid
Voor de Crowd Safety Manager zijn meerdere ethiektafels georganiseerd, waarbij burgers deelnamen aan het gesprek. Tijdens die ethiektafels worden verschillende waarden met elkaar besproken. Op basis van die sessies is de techniek gewijzigd als er sprake was van ethische dilemma’s. We hebben op Scheveningen een summerschool georganiseerd rondom het thema burgerparticipatie en ethiek. Ofwel, hoe betrek je burgers bij de slimme stad en zorg je ervoor dat zij meedenken in de ethische benaderingen rondom digitalisering en technologisering? Deze vraag stond in Scheveningen centraal.
De tool ‘Afwegingskader Modelverordening smartcitytoepassingen’ baseert zich op de waarden van het Rathenau-rapport ‘Opwaarderen’ (privacy, autonomie, veiligheid, controle over technologie, menselijke waardigheid, rechtvaardigheid, machtsevenwicht). In het boek Smart & Leefbaar – Belangen borgen in de digitaliserende gemeente is er voor deze zeven waarden onderzocht welke wetgeving er op dat moment bestond om ervoor te zorgen dat ze niet in het gedrang zouden komen. Uit dit onderzoek bleek dat afgezien van specifieke wetgeving op het gebied van privacy en veiligheid de regelgeving op dit punt beperkt is. Met de standaardverordening ‘Smartcitytoepassingen voor smartcitybeleid’ kunnen gemeenten zien wat ze zelf kunnen regelen en wat niet. Binnen de City Deal is de verordening getoetst bij gemeenten en doorontwikkeld.
Ook is er binnen de City Deal ‘Een slimme stad, zo doe je dat’ een afwegingskader sensordata en privacy ontwikkeld die overheden helpt om meer bewust te zijn bij de ethische dilemma’s achter het plaatsen van een sensor. Het afwegingskader geeft uitvoering aan de ethische dilemma’s rondom privacy, autonomie, controle over technologie.
Daarnaast wordt er op dit moment door een aantal partners een sensorregister ontwikkeld die in kaart brengt welke sensoren er zijn. Zo wordt duidelijker welke sensoren waar hangen en waarvoor ze worden gebruikt. Die kennis is er nu nog vaak onvoldoende. Zo geeft het sensorregister uitvoering aan de ethische dilemma’s rondom privacy, autonomie, controle over technologie.

Is de democratie hiermee geborgd?
Nee, we zijn er nog niet. Er gebeurt veel en vooral in onoverzichtelijke samenhang daarvan kunnen we grote fouten maken. Maar we moeten er wel mee doorgaan, want als wij het niet doen, doet iemand anders het wel. We moeten zelf grip houden op onze democratie. Er moet nog veel meer debat worden gevoerd over de rol van technologie in onze democratie. We moeten ons als samenleving constant realiseren wat er op het spel staat, namelijk onze vrijheid en autonomie. Maar we moeten daar niet alleen over praten: we moeten het ook praktisch vertalen in de processen die we ontwikkelen en de producten die we op de markt zetten. Dat is enorm complex en daarom zo hard nodig.

Wethouders van de City Deal Gezonde en duurzame voedselomgeving zijn blij met het voornemen van staatssecretaris Van Ooijen van VWS om regulering van de voedselomgeving te verankeren in een nieuwe wet. Dat schrijven zij in een gezamenlijk brief aan de leden van de vaste Kamercommissie VWS van de Tweede Kamer.  

De staatssecretaris kondigde vorige week in een brief aan om voor gemeenten een ‘optionele bevoegdheid te willen creëren om in het omgevingsplan regels te stellen waarmee de vestiging van nieuwe ongezonde voedselaanbieders op bepaalde plekken kan worden geweerd’. Wethouders van Almere, Amsterdam, Den Haag, Ede, Utrecht, Rotterdam en Wageningen juichen dit van harte toe.

De wethouders hebben de ambitie om in 2030 rond scholen en in kwetsbare wijken een gezondere voedselomgeving te creëren. Dat is noodzakelijk om de trend in overgewicht te keren. Onderzoek van de Universiteit van Amsterdam toont aan dat gemeenten hiervoor (wettelijke) instrumenten nodig hebben. Hierover schreven zij in januari 2021 al een brandbrief  naar voormalig staatssecretaris Paul Blokhuis.

Groeiend aanbod aan ongezonde voeding
Het aanbod van ongezond voedsel is de afgelopen jaren sterkt toegenomen. Volgens data-onderzoek van KRO-NCRV Pointer is het voedselaanbod in Nederland de afgelopen 10 jaar sterk veranderd. In die periode kwamen er duizenden fastfoodlocaties bij, terwijl het aantal winkels met vers aanbod zoals groentezaken afnam. Ongezond voedsel is meer dan vroeger onderdeel van het huidige straatbeeld en gaat vaak gepaard met een minder aantrekkelijke en leefbare buurt.

De wethouders schrijven dat de maatregelen die genoemd zijn in het regeerakkoord – zoals de suikerbelasting op frisdranken en 0% btw op groente en fruit – absoluut bijdragen in de aanpak van overgewicht. De suikerbelasting is inmiddels aangekondigd op Prinsjesdag en zal op 1 januari 2024 worden ingevoerd. De wethouders roepen de Kamerleden op om haast te maken met de invoering van 0% belasting op groente en fruit.

Over de City Deal
Iedereen – van jong tot oud – zou toegang moeten hebben tot gezond, duurzaam en betaalbaar voedsel. Dat is de ambitie van deze City Deal Gezonde en duurzame voedselomgeving. Hierin werken acht steden, drie departementen en diverse kennisinstellingen samen aan een gezonde en duurzame toekomst. De City Deals zijn onderdeel van Agenda Stad, het interbestuurlijke programma waarin steden, maatschappelijke partners en Rijksoverheid samenwerken aan het versterken van de innovatie van Nederlandse steden.

Wil je meer weten over de City Deal Gezonde en duurzame voedselomgeving? Neem dan op via [email protected] op of meld je aan voor de nieuwsbrief.

Op 2 juni waren Jan-Willem Wesselink(programmamanager van de City Deal ‘Een slimme stad, zo doe je dat’ en de City Deal ‘Slim Maatwerk’), Wim Willems (wethouder mobiliteit, innovatie en toerisme bij de gemeente Apeldoorn) en Robin Schapink, manager smartcity-iot.nl bij IT-bedrijf Flexyz te gast bij BNR Eyeopeners om te vertellen over de voordelen en nadelen van slimme steden.

Onder leiding van presentator Meindert Schut vertelden zij wat een stad allemaal moet hebben om als ‘smart city’ bestempeld te worden. Een wethouder voor digitalisering is pas recent onderwerp van gesprek, maar de stad kan een hoop baat hebben bij meer kennis over omgevingsdata. Welke ontwikkelingen zijn er gaande?

Luister hier de uitzending terug

Op donderdag 14 april vond de tweede van vier leermiddagen plaats over opschaling voor de City Deal Kennis Maken. Het onderwerp Grenswerken stond centraal. Onderzoeker Martine de Jong van TwynstraGudde, die werkt aan een proefschrift over Grenswerken aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, deelde haar inzichten over Grenswerken.

Lector Coördinatie Grootstedelijke Vraagstukken en directeur van het Centre of Expertise Urban Governance en Social Innovation aan de Hogeschool van Amsterdam Stan Majoor, reflecteerde vervolgens vanuit zijn praktijkervaring op de gedeelde inzichten. Nadat de kwartiermakers en kennismakelaars uit de City Deal in break-outsessies hun ervaringen als grenswerker deelden, werd de online leermiddag plenair afgesloten door de randvoorwaarden voor opgavegerichte samenwerking binnen én tussen organisaties te bespreken. Lees hieronder het uitgebreide verslag.

Sociale verandering

Nadat projectleider Rowinda Appelman de aanwezigen welkom heet, introduceren hosts Joshua Cohen en Suzanne Potjer hoofdgast Martine de Jong. Opschaling is een complexe opgave die vraagt om een sociale verandering. Want samenwerking over organisatiegrenzen heen gaat niet vanzelf. Wat is er nodig om verbinding te creëren tussen kennisinstellingen, gemeenten en andere partijen die samenwerken in projecten binnen de City Deal? En is het creëren van verbinding binnen de eigen organisatie – een opgave op zich – wellicht een voorwaarde om die bredere verbinding te bewerkstelligen?

Martine de Jong neemt ons mee in haar eigen loopbaan die haar bracht in haar huidige ‘dubbelrol’ als adviseur bij Twynstra Gudde én buitenpromovenda bij de Erasmus Universiteit Rotterdam. Door haar huidige combi-functie voelt ze zich verbonden met de grenswerkers in de City Deal, die ook op de grensvlakken van organisaties en opgaven opereren.

Uit De Jongs onderzoek blijkt: hoe meer partijen van elkaar verschillen, hoe groter de meerwaarde van de samenwerking. Maar ook: hoe complexer. “Dat komt doordat de ‘logica’s’ van organisaties onderling sterk verschillen.” Daarom is het belangrijk om je voorafgaand aan de samenwerking al in elkaars logica te verdiepen. “Hoe meer mensen vooraf de tijd nemen om elkaar te leren kennen, hoe soepeler de samenwerking later is”, aldus De Jong.

De Jong onderscheidt drie niveaus die de samenwerking complex maken: het intra-organisatorische (tussen teams in een organisatie), het inter-organisatorische niveau (tussen organisaties) en het supra-organisatorische niveau (tussen coalities). Ze is benieuwd op welk niveau de aanwezigen de grootste uitdaging ervaren. Volgens De Jong roepen systemen vaak ‘absolute reacties op’: je keert je ervan af of je gaat er helemaal in mee. Dat maakt het verbinden van verschillende systemen een flinke opgave voor de kenniswerker, die immers ‘binnen’ – in de eigen organisatie – én in de coalitie sterk moet staan.

Naast de formelere samenwerking op het intra- en inter-organisatorische niveau, vindt er in samenwerkingsverbanden ook op supra-organisatorisch niveau samenwerking plaats. “Veel labs en experimenten ontstaan door deze informelere manieren van samenwerken. Maar wanneer je deze projecten wilt opschalen, zijn de formelere niveaus van samenwerking cruciaal om de opgedane lessen te kunnen laten landen.” Verbinding op zowel het intra-, inter- als supraniveau is nodig om effectief te kunnen zijn.

Martine de Jong merkt dat er een ‘wildgroei’ is aan termen rond grenswerken, doordat het een ‘vrije functie’ is. Ze is benieuwd of de deelnemers de rol van grenswerker als een tijdelijke zien, of als een ‘permanente brugfunctie’. Want: “De interne logica dwingt je steeds weer naar binnen, dus wellicht heb je altijd een spiegel nodig die de buitenwereld blijft betrekken.” Ze benoemt dat grenswerken ‘in je eentje’ bovendien eenzaam kan voelen. Dit wordt door verschillende deelnemers herkend.

Spanning

Vervolgens schetst De Jong het belang van spanning. “Er zijn veel spanningsvelden, dat ligt niet aan jou als grenswerker, maar aan de positie die je hebt. Het maakt organisaties ook veranderlijker als er spanningen zijn.” Ze benadrukt dat het juist bij complexere opgaven belangrijk is die spanning op te zoeken. “Hoe eerder je het ongemak opzoekt en bespreekt, hoe soepeler het vervolg wordt.” Dat begint met de spanning voelen en herkennen. Je kunt het herkennen aan je eigen onrust of aan taalgebruik, bijvoorbeeld als je partners vaak dingen hoort zeggen als ‘enerzijds…anderzijds’ of ‘eigenlijk…’.  “Maar als je de spanning oplost, ben je vaak de meerwaarde kwijt. Dus je wilt hem eigenlijk ook behouden.”

Na het herkennen van de spanning is het zaak om deze te benoemen: durf kleur te bekennen en je grenzen te markeren. Vervolgens kun je proberen de grenzen te overbruggen, door te benoemen wat het gesprek erover met je doet. “De worsteling verbindt meer dan de oplossing”, aldus De Jong. “Het leidt tot meer gedeeld eigenschap.” Maar dit vraagt wel om het vermogen je kwetsbaar op te stellen, en dus om zelfvertrouwen. Door het spanningsveld te benoemen, kun je er ook later weer bij terugkeren.” En als extra stap om de spanning te hanteren, kun je ook nog ‘sturen en tegensturen’. Het stellen van kaders kan ongemakkelijk voelen, maar vaak bevordert het juist creativiteit, omdat de afwezigheid van kaders als ‘leegte’ gezien kan worden.

De Jong raadt in deze processen aan om extremen te vermijden.  Een stevige actie roept immers altijd een tegenreactie op. “In onze opgaven moet je blijven laveren. Het is sturen en tegensturen, altijd een beetje uit balans zijn om in beweging te blijven en niet in extremen te vervallen.”

Tweebenigheid

Dat brengt De Jong bij ‘tweebenigheid’: buiten en binnen opereren en beide hersenhelften gebruiken. “Vaak zijn het organisatorische deel en het vrijere deel nog twee gescheiden werelden en dat beperkt het leervermogen.” Om die ‘tweebenigheid’, zowel je analytische als creatieve been, te trainen, kun je verschillende dingen doen. En het verduren van ongemak is daar inherent aan, aldus De Jong, die verwijst naar de suggesties die Cohen en Potjer in de 8-pager hebben opgenomen die de deelnemers hebben ontvangen.

Hiermee rondt De Jong haar verhaal af en geeft Cohen het woord aan Stan Majoor, een goede bekende van de City Deal Kennis Maken met een ruime ervaring in zowel onderwijs als onderzoek en bestuur. “Ik denk niet als ik opsta: ik ben grenswerker. Dus nuttig als iemand dit onderzoekt en er concepten voor ontwikkelt. Dat helpt je bij dingen die je normaalgesproken intuïtief doet.” Majoor schetst dat kennisinstellingen vaak gericht zijn op grootschaligheid en efficiency, terwijl we het vandaag meer hebben over exploratie. “Dat aspect moet vaak opboksen tegen de olietanker van de corebusiness van een kennisinstelling en dat blijft lastig.”

Grenswerker-teams

Volgens Majoor dreigen grenswerkers als ‘super human being’ gezien te worden, maar zo ziet hij zichzelf helemaal niet. Hij beschouwt zichzelf als iemand die aardig is, maar bijvoorbeeld niet per sé heel zakelijk. “Misschien heb je dus niet zozeer één grenswerker nodig, maar grenswerker-teams.” Verder schetst hij dat het een zoektocht is om uit te vinden in welke gremia’s grenswerkers werken. “Want die gremia’s zijn niet gegeven – die ben je zelf aan het maken en dat is een kunst op zich.”

De Jong refereerde in haar lezing ook aan het belang van gemeenschappelijke en inspirerende taal. Majoor onderschrijft wat Martine de Jong in haar verhaal al opmerkte: dat gemeenschappelijke en inspirerende taal belangrijk is. Bovendien meent hij dat het belangrijk is om je als grenswerker bewust te zijn van je eigen vooroordelen. En om die van anderen te ontrafelen.

Tot slot geeft Majoor mee dat de grootstedelijke vraagstukken waar we aan werken, zich afspelen op het snijvlak van historisch gescheiden thema’s als sociaal, ruimtelijk et cetera. Ook binnen kennisinstellingen zijn dit vaak letterlijk gescheiden werelden, in verschillende faculteiten en gebouwen. “Als je tegen de gemeente zegt: we willen je helpen om de complexe opgaven op te lossen, dan heb je vaak binnen je eigen kennisinstelling eerst nog veel huiswerk te doen.”

Martine de Jong herkent zich in de reflectie en geeft aan dat het moeilijk is om de grenswerker te typeren, ook omdat diens resultaat vaak ‘zacht’ is en moeilijk SMART te maken is. Daarom is het belangrijk om collega’s mee te nemen in het grenswerk, mee naar buiten te nemen en hen te leren om verhalen te vertellen.

Het is tijd voor vragen uit de chat. Iemand vraagt zich af of grenswerkers ook nodig zijn voor de samenwerking an sich. Majoor interpreteert dit als een ‘intermedair tussen organisaties’, maar de vraag is dan wie die intermediair betaalt. De Jong legt uit dat zo’n rol ook meervoudig gefinancierd kan worden vanuit een ‘potje’ waar meerdere organisaties aan bijdragen, of door een organisatie die iemand beschikbaar stelt die geen interne verantwoording hoeft af te leggen. Anderen vertellen in de chat hier goede ervaringen mee te hebben. Al ging dat niet vanzelf. Zo wordt er verzucht dat ‘vergevingsgezindheid ook een belangrijke kwaliteit is voor een grenswerker’.

Majoor geeft grenswerkers nog twee tips om met spanning om te gaan, vanuit zijn eigen perspectief: “Het helpt als je als persoon ontspannen bent en goed kunt relativeren. Daarnaast vind ik het fijn om veel op papier te zetten. Dat is ook een goede oefening in de juiste woorden kiezen.”

Break-out sessies

Vervolgens bespreken de deelnemers in break-out groepjes voorbeelden van spanningen die zij in de samenwerking met andere organisaties of in hun eigen organisatie ervaren hebben. In een van de groepen wordt gesproken over impactmissies, die doorgaans vooral vanuit het perspectief van de penvoerder wordt opgezet, terwijl het verhelderend kan zijn om open kaart te spelen en van andere organisaties te horen waarom het voor hen interessant is om deel te nemen aan de samenwerking. Anderen herkennen dat mensen vaak nog vanuit hun eigen organisatiedoelstellingen meewerken. Maar de veelzijdigheid van invalshoeken en talenten zorgt juist ook voor meer expertise.

In de groepen is veel herkenning van wat Martine de Jong en Stan Majoor vertelden. Zo wordt ook herkend dat spanningen vaak na een vruchtbare plan-fase terugkeren bij de uitvoering. Omdat mensen dan zien dat er extra werk van hen verwacht wordt. De Jongs suggestie om bij spanningen het gesprek open te gooien en de spanning te benoemen, vinden veel deelnemers inspirerend.

Terug in de plenaire bijeenkomst herhaalt Martine de Jong dat de rol van grenswerker soms eenzaam kan voelen, maar dat je anderen kunt meenemen en trainen zodat ze meedoen. Al vraagt het overbrengen van die grenswerkervaardigheiden op anderen, weer heel andere kwaliteiten dan je zelf als grenswerker, vaak intuïtief, in je werk benut.

Er wordt naar aanleiding van een vraag in de chat nog gesproken over het ontwikkelen van lijnorganisaties tot netwerkorganisaties Sommige deelnemers hebben ervaren dat je eerst een platform binnen je organisatie moet creëren om alle interne netwerken te verbinden, voordat je effectief deel kunt nemen aan een extern platform.

Gestructureerd maatje

De Jong constateert dat het populair is om een netwerkorganisatie te zijn, maar ze benadrukt dat ook de bureaucratie een functie heeft. Een deelnemer aan de sessie merkt bijvoorbeeld dat ze vaak achter de feiten aanloopt, omdat partners in de alliantie meer tijd hebben om aan het gezamenlijke project te werken. Zij zou er erg bij geholpen zijn als er meer op papier zou staan, maar ze merkt dat dit niet ‘de cultuur is’. De Jong: “In de chat werd opgemerkt: ‘ik gun elke grenswerken een gestructureerd maatje’. Dat kan een enorme meerwaarde zijn. Het is een misvatting dat je in grenswerken geen zakelijke of gestructureerde kant nodig hebt. Maar het ‘type mens’ van de grenswerker is daar vaak niet zo van’.

Eén van de deelnemers oppert dat het om kunnen gaan met spanningen wellicht een vaardigheid is die je samen moet ontwikkelen. En dat onze ‘polder-mentaliteit’ ons daar wellicht bij in de weg zit. De Jong herkent dit: “Nederlanders zijn erg harmonieus – het poldermodel zit in onze genen. We richten ons op overeenkomsten, terwijl we verschillen kunnen benutten en erover in gesprek kunnen gaan. Het gaat meer over het begrijpen van elkaars waarden dan standpunten.”

Iemand anders meent dat je als grenswerker meer overziet dan collega’s, waardoor je een ‘meta-positie’ hebt. Dat vraagt om een andere manier van communiceren en de vraag is of daar passende communicatiestijlen voor bestaan. De Jong ziet een parallel met reizen: “Als je op reis geweest bent, kijk je anders naar je eigen land. Maar je collega’s hebben niet dezelfde reizen gemaakt als jij.” Ze heeft vijf samenwerkingsstijlen ontwikkeld die kunnen hulpen en zal deze verspreiden onder de deelnemers.

Biografie

De Jong hoort deelnemers zeggen dat je al gauw in een grenswerkerpositie terecht komt wanneer je andere perspectieven ziet. Ze heeft het idee dat grenswerken daarmee al erg in de ‘biografie’ van grenswerkers zit en wil dit graag nader onderzoeken. Als laatste tip geeft ze mee: sta stil bij waar jíj aan bijdraagt, en tussen welke grenzen je werkt? Een grenswerker riskeert niet zo snel een bore-out, maar wel een burn-out, dus ze gunt hen allemaal ook af en toe een moment rust.

Joshua Cohen vertelt dat in de derde leermiddag de vraag ‘hoe kun je opschaling organisatorisch verankeren?’ centraal zal staan. Die leermiddag zal deel uitmaken van de landelijke CDKM-dag in Breda en hij hoopt alle deelnemers daar weer te zien. Suzanne Potjer geeft tot slot nog een gedachte mee: “We zijn bezig met vernieuwende initiatieven en willen dat die duurzaam kunnen bestaan. Door te institutionaliseren willen we die vernieuwing onderdeel maken van het reguliere proces. De vraag eerder vandaag naar structurele grenswerkers triggerde mij: de organisatie moet ook mee veranderen.”

Rowinda en Joshua danken de aanwezigen voor hun deelname en Martine de Jong voor het delen van haar inzichten.

Lees verder

• De 8-pager over Grenswerken voor deze tweede leermiddag, door Joshua en Suzanne
• Het hoofdstuk Tweebenig spelen uit:  Tweebenig samen werken. De Jong, M. Bakker, H en Robeerst, F (TwynstraGudde en Vakmedianet, 2018)
• Het artikel over vijf signaturen voor samenwerking, genoemd door Martine tijdens de leermiddag:  Inzicht in de handtekening van grenswerkers tussen organisaties. De Jong, M in SOMSAMMAG (TwynstraGudde, 2014)
• De presentatie die Martine op 14 april verzorgde tijdens deze leermiddag
• Handig: dit verslag in pdf-vorm.

BINT

Bekijk ook eens de website van Bint: deverbindingsdienst.nl, het netwerk voor en door grenswerkers. Je vindt er tips en inspiratie en kunt deelnemen aan evenementen zoals de BINT festiverentie op 21 en 22 juni.