Hoe hou je binnensteden leefbaar voor inwoners, en aantrekkelijk voor ondernemers? De complexe vraagstukken in onze binnensteden vragen om een hele andere manier van denken. Daarom heeft programma coördinator, én aanjager van de City Deal Dynamische Binnensteden, Jos Sentel, sinds de start vorig jaar zomer de hulp ingeschakeld van creatief strateeg Jurian Strik.

Strik werkt al langer voor Agenda Stad en verschillende City Deals. Creatieve strategie komt in de beleidswereld nog niet veel voor, legt hij uit. “Goed vooraf nadenken hoe je ontwerpt of innoveert gebeurt weinig. Ik heb gemerkt dat het toch vaak draait om meegaan met de wind die op dat moment waait. Dan helpt het   wanneer je even op de pauzeknop drukt en samen nadenkt over hoe ontwerpers zo goed mogelijk kunnen aansluiten.”

Anders denken

Ook Sentel zelf is geen onbekende met ontwerpdenken. “Ik kom uit de vastgoedwereld en projectontwikkeling en daar wordt gelukkig in toenemende mate aan conceptontwikkeling gedaan, ook een soort creatieve strategie voor een gebouw of gebied. Een City Deal is een project van lange adem dus loont het de moeite om   goed en zorgvuldig na te denken over wat de kern wordt van het project. Daarom wilden wij    graag met Jurian aan de slag. We willen dingen echt anders gaan aanpakken, nieuwe inzichten proberen te ontwikkelen waarmee beleidsambtenaren bekende problemen op een andere manier kunnen oplossen en onderzoeken wat de opmaat kan zijn voor beter beleid.”

Jos Sentel, projectleider van de City Deal Dynamische Binnensteden

De City Deal werkt via vier verschillende thema’s met eigen doelstellingen en ambities. Die hebben we vertaald naar 13 concrete projecten waaraan we nu werken. De creatieve strategie moet ambtenaren en andere deelnemers in de City Deal meekrijgen in een nieuwe manier van denken, legt Sentel uit. “Mensen moeten wel leren denken langs andere lijnen, anders krijg je vernieuwing of innovatie die nodig is in deze City Deal niet van de kant. Het is een reflex in beleidsland wanneer iets onbekend is om maar weer een onderzoek bij een bureau uit te zetten Daarbij raakt echter de ‘waarom’-vraag steeds verder uit beeld.”

Ontwerpkracht krijgt vorm

De ontwerpkracht krijgt op drie manieren vorm in de City Deal, legt Strik uit. “De eerste is in het zogeheten motorblok van de City Deal. Samen met Jos en het programmateam denken we na over hoe we innoveren vanzelfsprekend kunnen maken in de City Deal. Hoe kunnen we het zo organiseren dat het voor werkgroepen aantrekkelijk is om te experimenteren?”

De tweede vorm is meer op werkgroepniveau in de 13 projecten. Daar komen de deelnemers bij elkaar om echt aan de slag te gaan binnen een bepaald thema. Strik: “Ze hebben daarbij vaak hulp nodig in de vorm van creatieve werksessies om op een andere manier naar een vraagstuk te leren kijken. Vaak is er ongelooflijk veel kennis in die werkgroepen. Mensen kennen een vraagstuk van voor tot achter. In de werksessies is het de bedoeling om niet die kennis alleen maar uit te wisselen, maar ook te gebruiken om echt tot nieuwe inzichten te komen.”

Een derde manier waarop ontwerpkracht in de City Deal vorm krijgt is door de buitenruimte op te zoeken, gaat Strik verder. “We vragen enkele ontwerpers om vanuit hun bestaande ontwerppraktijk mee te denken over de dynamiek van de binnenstad. Een van de ontwerpers waar me mee werken is Yuri Veerman, die in zijn werk op een visuele manier de rol van vastgoed in de stad onderzoekt.”

Speculatie-koekjes. Een voorbeeld van een ontwerp van Yuri Veerman

Woonruimte boven winkels

De eerste bijeenkomst waar ontwerpkracht centraal stond, vond plaats op het Drive Festival tijdens de Dutch Design Week in oktober 2023. Daar organiseerden Sentel en Strik namens de City Deal een workshop rond het actuele    thema: Hoe kunnen we leegstaande ruimtes boven winkels in de grotere binnensteden benutten? Er ligt namelijk een enorm potentieel in die ruimtes met oog op de woningnood in ons land. “Op dit moment zouden er wel 70.000 woningen kunnen worden gerealiseerd boven winkels in de binnensteden, stelt Sentel. Ware het niet dat wet- en regelgeving in de weg zit.”

“Het is een hardnekkig probleem waar we het al dertig jaar over hebben. De ruimtes boven winkels blijven maar leegstaan. Het huidige beleid biedt geen mogelijkheden om die ruimtes om te zetten naar bijvoorbeeld woonruimte.   De ruimtes voldoen bijvoorbeeld niet aan   bestemmingsplannen of de juiste vergunningen, omdat ze geen toegang hebben via de achterkant of zijkant, of niet voldoen niet aan de minimale oppervlakte. Dan wordt al snel gezegd dat het niet kan. Vaak genoeg begint een volgende ambtenaar weer opnieuw om te bedenken hoe dit vraagstuk op te lossen. Meestal met een onderzoek naar de situatie. In de workshop wilden we dat anders doen; verder gaan. We begonnen met de vraag: Wat weten we al, wat is er in de afgelopen 25 jaar gedaan en bedacht om dit probleem aan te pakken? En hoe kunnen we al deze kennis en ervaring nu gebruiken als bouwstenen voor nieuwe ontwerpoplossingen?”

Met de uitkomsten van de workshop hoopt Sentel breder in de City Deal een doorbraak te forceren. “Hoe mooi zou het zijn als we met ontwerpkracht en door op een andere manier naar de vraagstelling te kijken deze impasse kunnen doorbreken en een innovatie weten te realiseren, waardoor er uiteindelijk een generieke aanpak ontstaat voor meer steden?”

Experimenteren met besluitvorming

Een ander project waar ontwerpkracht belang heeft is het project ‘Efficiënte aanpak transformatie binnensteden’. “Daarin ligt de vraag vanuit gemeenten   om na te denken over hoe zij het proces rond bestemmingsplannen op een betere manier kunnen organiseren”, legt Strik uit. “Hoe kunnen gemeentenop een andere manier tot een besluit   komen, waarbij ook minderheidsstemmen in de stad een kans krijgen? Ik heb gemeenten voorbeelden laten zien van hoe ontwerpers en kunstenaars een creatieve en experimentele invulling geven aan besluitvorming. Met als oproep om experimenten in de eigen stad en gemeentelijke organisatie aan te gaan, in plaats van een extern bureau inhuren dat vaak in abstracte termen uitlegt hoe het zou kunnen.”

Hans Hemmert, Level (1997) heeft schoenen ontworpen waardoor iedereen even lang is, een mooi voorbeeld van hoe een level playing field er uit kan zien.

Sentel: “Wat we zo min mogelijk willen, zijn meer rapportages, onderzoeken of inventarisaties. Daar hebben we wel genoeg van. Het bieden van andere perspectieven, het opleveren van iets anders dan een standaard rapport en dat kunnen schetsen via bijvoorbeeld serious gaming of verhalen is volgens mij heel belangrijk. We moeten veel meer verschillende belanghebbenden bij de binnenstad het verhaal laten vertellen, dus niet alleen retailers, beleidsambtenaren en vastgoedbedrijven, maar ook inwoners, kunstenaars, daklozen, vluchtelingen.”

Van vergadertafel naar ontwerptafel

De andere manier van denken die hoort bij ontwerpkracht is overigens niet meteen voor iedereen geschikt, legt Sentel uit. “Even pas op de plaats maken vraagt reflectie, parallelle schakelingen in je hoofd en de verwarring toelaten. Bij sommigen kan dat leiden tot een lichte vorm van paniek of wanhoop. Zorg ervoor dat je die mensen niet kwijtraakt, maar geef ook aandacht aan hun zorgen.  Inzet van ontwerpkracht kost tijd en vraagt uithoudingsvermogen.  kent die plaatjes wel van heel erg grillig, steeds minder grillig tot op een gegeven moment je wel in een rustiger vaarwater en een bepaalde lijn komt.  Zo kan het met ontwerpkracht ook gaan. .”

Ontwerper Jurian Strik

Een andere uitdaging is om de juiste timing te vinden, vult Strik aan. “Als je te snel wilt, is er nog geen eigenaarschap bij een werkgroep, is er nog geen draagvlak of zijn ideeën nog niet op elkaar afgestemd. Dan kan een ontwerpinitiatief losgezongen blijven. Aan de andere kant als je te lang wacht kan een briefing helemaal dichtslibben allerlei wensen, verwachtingen en randvoorwaarden. Dat houdt de creativiteit weer tegen.”

Begin daarom klein, adviseert Strik. “Organiseer een ontwerpsessie van een paar uur en kijk wat je ervan vindt. Denk dan eens goed na of er in je vraagstuk ruimte is voor een ontwerper. Het uiteindelijke doel is wat mij betreft om de City Deals van de vergadertafel af te halen en aan de ontwerptafel te krijgen, zodat de betrokken partijen daar samen met de inhoud aan de slag kunnen gaan.”

Dit is een interview uit een drieluik over Ontwerpkracht. Lees meer over het Loket Ontwerpkracht van Agenda Stad. Geïnteresseerd in het toepassen van ontwerpkracht? Op de Dag van de Stad op 4 november in Apeldoorn, kun je weer deelnemen aan een aantal Ontwerpateliers. Schrijf je snel in!

Lees meer over de City Deal Dynamische binnensteden op Citydealbinnensteden.nl.

Nederland is trots op zijn historische grachten. Mensen over de hele wereld komen om ze te bewonderen. Onze trekpleisters zijn alleen steeds vaker overbelast en in verouderde staat. Hoe behouden we de grachten en zorgen we voor veilige bruggen en kades? En hoe koppelen we dit aan opgaven zoals het vergroenen van steden, de energietransitie en toekomstbestendig waterbeheer? De City Deal Tijdloze Grachten en haar partners slaan de handen ineen voor een integrale aanpak.

Op woensdag 25 september tijdens de Vakbeurs Openbare Ruimte ondertekenden 17 partijen* officieel de City Deal Tijdloze Grachten.

Functie van Nederlandse grachten

Grachten werden vroeger niet alleen aangelegd om overtollig water af te voeren bij plotselinge waterstijgingen. In steden als Utrecht en Leiden dienden ze als verdedigingslinie. In de 17e eeuw werden grachten zelfs ingezet voor logistiek. Tegenwoordig hoeven steden niet meer te worden verdedigd door brede grachten en varen er voornamelijk rondvaart- en vrijetijdsboten.

Waarom de City Deal Tijdloze Grachten

Grachten zijn belangrijk in de strijd tegen wateroverlast, hebben een cultuurhistorische functie en dragen bij aan een positieve beleving van de openbare ruimte. Maar onze grachten, kades, werfkelders, bruggen en sluizen raken verouderd, in slechte staat en zijn overbelast. Ook ontbreekt kennis over de daadwerkelijke staat en is er behoefte aan meer duurzame herstelmethodes. Aan de hand van een praatplaat is schematisch in kaart gebracht welke opgaven gekoppeld zouden kunnen worden tijdens onderhoudswerkzaamheden. Van groen en energietransitie tot waterbeheer en ondergrond. De City Deal Tijdloze Grachten werkt vanaf 25 september met het Rijk en gemeenten zoals Utrecht, Amsterdam, Den Haag en Leiden om de historische centra van Nederlandse binnensteden op integrale wijze leefbaar en veilig te houden. Voor nu en de generaties die volgen.

Hoe gaat de City Deal Tijdloze Grachten dit doen?

De City Deal Tijdloze Grachten werkt met haar partners aan een structurele samenwerking en aan nieuwe standaard die bruikbaar is voor alle steden met grachten. Dit wordt opgepakt in vier werklijnen. Hier wordt uitgewerkt hoe we de agenda’s en neuzen dezelfde kant op krijgen, de juiste expertise inwinnen en keuzes maken voor renovatie en onderhoud, opgaven effectief aan elkaar koppelen. Deze nieuwe methode wordt vervolgens uitgebouwd  naar een landelijke standaard. Lees hier meer informatie over de vier werklijnen.

Agenda Stad

De City Deals zijn onderdeel van Agenda Stad, het interbestuurlijke programma waarin steden, maatschappelijke partners en Rijksoverheid samenwerken aan het versterken van de innovatie van Nederlandse steden.

*De huidige partners zijn: Utrecht, Amsterdam, Den Haag, Leiden, Den Bosch, Dordrecht, Delft, AMS Institute, Platform BiKa, CROW, TKI Bouw en Techniek, Saxion Hogeschool, DHM, Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK), Ministerie van Infrastructuur & Waterstaat en Rijkswaterstaat (I&W en RWS), Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (OCW en RCE), Ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening (VRO). Ook is er een klankbordgroep van gemeenten die niet actief deelnemen, maar wel reflecteren op ontwikkelingen en wie de toekomstige gebruikers zullen zijn.

Benieuwd naar de presentaties of lees je dit verslag liever als pdf? Zie de links onderaan dit artikel.

Op dinsdag 10 september kwam het Agenda Stad-netwerk bijeen in café Kaapse Kaap in de Rotterdamse wijk Katendrecht om de City Deal Impact Ondernemen in de schijnwerpers te zetten op een inspirerende én relevante locatie. Want Kaapse Kaap is één van de locaties van impactonderneming Kaapse Brouwers, die volop gebruikmaakt van het lokale talent in Katendrecht. Maar de nadere kennismaking met deze ondernemer, was niet het enige dat op het programma stond op deze rijk gevulde CoP-dag.

Nadat dagvoorzitters Annemiek van Tol en Janneke ten Kate van Platform31 het gezelschap welkom hadden geheten, nam programmamanager Koen Haer ons mee in de laatste ontwikkelingen van Agenda Stad. Hij vertelde over de verschillende initiatieven onder de noemer ‘het jaar van de evaluatie’, zoals de Impact Maak- en Meettool en het PBL-onderzoek waar deze dag uitgebreid bij stilgestaan wordt, maar ook de bundel over dynamisch samenwerken die nu onder regie van onze CXO Suzanne Potjer wordt samengesteld. Ook blikte Koen vooruit op de ondertekening van de 32^ste City Deal, Tijdloze Grachten, tijdens het Future Green Cities-congres in Utrecht op 25 september en natuurlijk op de Dag van de Stad op 4 november. Tot slot kon hij meedelen dat de minister Agenda Stad in de begroting voor de komende jaren heeft opgenomen, waardoor we ons innovatieve werk voorlopig vol enthousiasme kunnen doorzetten. Vervolgens was de beurt aan projectleider Eva Vermeulen van Platform31 en Moniek Peen van Agenda Stad om de circa 25 aanwezigen bij te praten over de Impact Maak- en Meettool.

Tijdens de vorige CoP-bijeenkomst in juni werd al uitgebreid stilgestaan bij de Impact Maak- en Meettool en haalde Eva feedback op bij dealmakers en projectleiders. De tool biedt hen enerzijds een jaarlijks ‘reflectie- en leermoment’ om bij te kunnen sturen in de deal en helpt City Deals en Agenda Stad anderzijds om meer inzicht te krijgen in de resultaten. Eva vertelde dat de input van de vorige sessie verwerkt is en tot aanscherpingen heeft geleid. Ze toonde de interactieve pdf die in ontwikkeling is om de input voor de tool mee op te halen. Daarnaast wordt er een beknopte vragenlijst ontwikkeld die ook eenvoudig aan partners kan worden doorgestuurd. De tool zal in oktober beschikbaar zijn zodat alle dealmakers en projectleiders deze kunnen invullen. De resultaten worden geanalyseerd en tijdens de CoP van 19 november gepresenteerd, dus noteer deze datum vast in je agenda!

Transformatief beleid

Onderzoekers Eva Kunseler van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) en Rosa Spruit van het Athena Instituut van de Vrije Universiteit Amsterdam gaven vervolgens een toelichting op hun onderzoek naar Transformatief Beleid, waarin Agenda Stad een belangrijke casus is. Veel uitdagingen van deze tijd vragen om een andere manier van denken, doen en organiseren van het Rijk, maar de kennis en kunde hierover staat nog in de kinderschoenen. Daarom wil PBL wetenschappelijke en praktische kennis over transformatief beleid ontwikkelen, o.a. door de uitdagingen die dit beleid met zich meebrengt – en de strategieën om dit te ondervangen – te inventariseren.

PBL onderzoekt onder andere de transformatieve werking van Agenda Stad: hoe kunnen deals als basis dienen voor maatschappelijke verandering én beleidsinnovaties. Voor Agenda Stad is het onderzoek tevens een belangrijk evaluatiemoment. Eva en Rosa lichtten de workshop toe die ze vandaag verzorgen. Die laat de deelnemers in gesprek gaan over transformatieve aspecten van hun werk en biedt PBL tegelijkertijd waardevolle input voor hun onderzoek. We zoomen vandaag in op twee verschillende paradoxen. De eerste paradox is dat Agenda Stad heeft ervaren dat het voordelen biedt om soms in de politieke luwte te opereren. Tegelijkertijd zouden ‘politieke schijnwerpers’ ook voordelen – én uitdagingen – met zich meebrengen. Wat zijn de voor- en nadelen van beide en welke strategieën kunnen we inzetten om de voordelen van beide te benutten? Want, zo vertelden Eva en Rosa: zowel volledig in de luwte staan als volledig in de schijnwerpers, zijn risicovol, dus het devies luidt: balanceren!

De tweede paradox gaat over de rol die City Deals vervullen om lokale oplossingen te creëren. Door te experimenteren en kennis uit te wisselen, kunnen gemeenten concrete opgaven effectiever het hoofd bieden. Dit is een belangrijk doel van City Deals. Tegelijkertijd is het voor de zichtbaarheid en impact van Agenda Stad ook belangrijk dat met City Deals wordt aangesloten bij actuele beleidsagenda’s.

De deelnemers gingen in twee groepen uiteen en inventariseerden eerst de kansen en risico’s bij elke zijde van de paradox. In de groep die zich boog over ‘luwte vs schijnwerpers’, werd onder andere geopperd dat opereren in de luwte leidt tot: minder druk, meer experimenteerruimte, meer focus op inhoud en minder afbreukrisico. Tegelijkertijd ben je minder zichtbaar en kan het moeilijker zijn om partijen mee te krijgen. Ook kun je met je partners meer vanuit een ‘bubbel’ opereren. Voordelen van de politieke spotlights zijn dat er soms meer inzet is op het slagen van experimenten en het borgen van resultaten. Er is meer stimulans om randvoorwaarden te creëren en verantwoording af te leggen en het draagt bij aan de geloofwaardigheid binnen het departement. Maar op de loer ligt tevens dat het bestaansrecht in gevaar komt door een grotere bewijslast, de afweging tussen standpunten en belangen complexer is en er minder vrijheid is om te experimenteren. Strategieën die vervolgens genoemd werden om risico’s te ondervangen, waren onder andere het scheppen van voorwaarden voor experimenteerruimte en ruimte voor gemeenten in je borgingsstrategie om zelf te bepalen waar de ‘luwte’ en waar de ‘schijnwerpers’ voor hen lokaal het beste werken. Ook nauwere samenwerking met de beleidscollega’s die intern de politieke dossiers beheren, werd geopperd.

Afb.1. Lokale oplossingen creëren of beleidsagenda’s dienen? Eva Kunseler peilt de groep (Foto Paul Tolenaar)

In de tweede groep werden verschillende voordelen opgesomd van het creëren van lokale oplossingen, zoals: snelheid, het creëren van ideale experimenten voor opschaling, de kans om thema’s aan de lokale economie te koppelen, zichtbaarheid en tastbaarheid en draagvlak en eigenaarschap. Valkuilen kunnen zijn: capaciteit, de vraag wat ‘lokaal’ is (er kunnen spelers ‘buiten de boot’ vallen), de verwachting bij lokale partijen dat ze ‘veel krijgen’ en de pilot paradox (factoren die bijdragen aan intern succes, kunnen soms de kans op deelbaarheid en schaalbaarheid verkleinen).

Wanneer de focus meer op het bedienen van beleidsagenda’s ligt, kun je systeemveranderingen mogelijk maken en is er meer politiek commitment. Opgaven worden beter geagendeerd en er is vaak meer budget. Tegelijkertijd kan de aanpak dan ook erg ‘top-down’ en generaliserend zijn. Er is meer risico op concurrentie en bovenmatig ‘polderen’ ligt op de loer.

Om de risico’s te ondervangen en de gulden middenweg te benaderen, zou er meer een leercultuur moeten ontstaan bij beleidsagenda’s (“aanpassen en bijsturen mag!”), de focus zou meer op de samenwerking moeten liggen en lokale ervaringsdeskundigen moeten beter geconsulteerd worden (“niet invullen voor een ander”).

Beide groepen produceerden een rijk gevuld matrixbord, bezaaid met kleurrijke strategieën op post-it briefjes. Rosa en Eva bedankten de deelnemers voor het bevlogen gesprek en de input en gaven aan dat ze de input zullen verwerken en de opbrengsten zullen delen. Op de Dag van de Stad op 4 november in Apeldoorn, zal PBL een vervolgsessie verzorgen.

Impact ondernemen

Vervolgens is het woord aan projectleider Edwin Teljeur van de City Deal Impact Ondernemen, op wiens initiatief we vandaag te gast zijn in Rotterdam en bij de impact ondernemers van Kaapse Kaap. Hij introduceerde de City Deal Impact Ondernemen bij de deelnemers en vertelde hoe hij het stokje overnam als projectleider toen de deal al twee jaar onderweg was. Vanuit zijn bedrijf Wijzijnmeo bracht Edwin al 10 jaar ervaring als impact ondernemer mee, maar in de City Deal was hij eerst even zoekende naar zijn rol. Nu, 2,5 jaar later, vindt hij het jammer dat de City Deal eindigt. Impact ondernemingen zijn bedrijven die zich richten op het creëren van maatschappelijke waarde, náást financiële winst. Bekende voorbeelden zijn Tony Chocolonely en Tommy Tomato, dat gezonde schoolmaaltijden verzorgt én inmiddels ook sterk inzet op arbeidsparticipatie. Aan de hand van een model van maatschappelijke vs financiële waarde, toonde Edwin aan dat er een glijdende schaal is van goededoelenorganisatie naar regulier bedrijf.

Edwin lichtte de zeven thema’s van de City Deal toe, dat zijn:

1. Impact ondernemen zichtbaar maken
2. Impactfinanciering
3. Regionale impactnetwerken versterken en verbinden met reguliere MKB-netwerken
4. MKB impactvol werken
5. Impactvol inkopen door overheden
6. Impact ondernemerschap opnemen in onderwijscurricula
7. Beleid en ontwikkeling

Hij vertelde onder andere dat overheden met hun inkoopkracht een grote stimulans kunnen zijn voor impact ondernemen. Door werkdruk en onbekendheid worden oude aanbiedingsteksten helaas vaak gekopieerd, waardoor kansen gemist worden. Edwin is trots op het opnemen van impact ondernemerschap in onderwijscurricula, omdat de aandacht voor impact ondernemen hierdoor geborgd is, ook wanneer de deal is afgerond.

Afb.2. Edwin Teljeur over de City Deal Impact Ondernemen (Foto Paul Tolenaar)

Afsluitend betoogde Edwin dat samenwerking nodig is voor maximale impact. En dit vraagt dat we onze kwetsbaarheid durven tonen. Daarom rondt Edwin af met een kwetsbare vraag aan de deelnemers. Hij constateert dat de City Deal bestuurlijk draagvlak mist en dat het dus niet lukt om als City Deal en dealmaker de juiste personen bij overheden te bereiken en motiveren.

De vraag van Edwin, waar na de lunch uitgebreider bij stilgestaan zou worden, luidde: Hoe komt het instrument City Deal het best tot zijn recht? (Als activistisch en agenderend instrument dat leidt tot systeemveranderingen? Of als faciliterend instrument dat het netwerk bedient en daarmee leidt tot innovatie?)

Na een heerlijke lunch en frisse neus in Katendrecht, vertelde initiatiefnemer Tsjomme Zijlstra van Kaapse Brouwers hoe hij als masterstudent Filosofie in een Londense bar werkte en geïnteresseerd raakte in ‘craft beers’. Terug in Rotterdam begon hij in 2014 met het brouwen van bier in de Fenixloodsen op Katendrecht. Inmiddels wordt het bier gebrouwen in een productiebrouwerij aan de Keiweg en bevinden we ons vandaag in de ‘Tap Room’ van de brouwerij. Tsjomme vertelde dat een ‘korte keten’ en een goede relatie met de buurt vanaf het begin belangrijk waren. Via de Wijknetwerker in Katendrecht, kwam hij meer in contact met buurtbewoners en kon hij lokale bewoners aan een baan helpen. Hoewel dat soms tot een ‘clash in culturen leidde’, leerden Tsjomme en zijn compagnons zo de wijk wel goed kennen. De betrokkenheid bij de wijk was voor hem ‘vanzelfsprekend’. Toen het bedrijf in 2022 in contact kwam met het Sociaal Impact Fonds Rotterdam, werd er echter pas serieus ingezet op een structuur voor impact ondernemen. Tsjomme wil het programma dat rond die structuur is opgezet ook graag delen met andere horecaondernemers. De structuur helpt om de impact te meten. Zo krijgen medewerkers jaarlijks een vragenlijst waarop ze aangeven wat ze geleerd hebben en nog willen leren.

Afb.3. Tsjomme Zijlstra vertelt hoe Kaapse Brouwers aansluiting vond bij de wijk

Tsjomme vindt dat grote brouwers in Nederland meer het voorbeeld van een bedrijf als Guinness kunnen volgen, dat nog altijd veel doet voor en verweven is met Dublin. Hij heeft goede banden met de gemeente, maar vindt het ook lastig dat de overheid meerdere gezichten heeft: het ene moment spart hij constructief met ambtenaren over sociaal ondernemerschap en op het andere moment komt de gemeente langs voor een terrasinspectie. Ook vindt hij de Belastingdienst behoorlijk star voor kleine ondernemers die het na COVID al zwaar hebben, terwijl multinationals soms juist ontzien worden.

Activistisch of faciliterend?

Nadat Tsjomme wat vragen van deelnemers beantwoord had, was het de beurt aan Sarah Muller en Laura Termeer die namens Het Groene Brein een drietal prikkelende stellingen voorlegden. De deelnemers gaan in groepen uiteen, gebaseerd op hun ‘rol’: dealmaker, projectleider of anderszins betrokken om te discussiëren over de stellingen:

• De dealmaker moet vooral activistisch en agenderend zijn of faciliterend en programmatisch
• De projectleider moet vooral activistisch en agenderend zijn of faciliterend en programmatisch
• De City Deal zélf moet vooral activistisch en agenderend zijn of faciliterend en programmatisch

In de groep projectleiders werd onder andere gezegd dat het belangrijk is om ‘olifanten in de kamer’ te kunnen benoemen, zoals departementen die niet actief deelnemen in een deal. Een projectleider vulde aan dat het ook daarom belangrijk is om vooraf de verwachtingen over ieders rol en betrokkenheid in een deal uit te spreken. De dealmakers bespraken dat elke dealmaker, net als iedere projectleider, zijn of haar eigen stijl heeft. Daarnaast is je rolopvatting afhankelijk van je situatie. De groep van overige betrokkenen meende dat beide, zowel het activisme als het faciliterende, nodig zijn. Iemand wierp op: “Je hebt functioneel activisme nodig, de ene keer is dat bij iemand met je vuist op tafel slaan, op het andere moment is dat een opiniestuk laten schrijven in de krant.”

Afb. 4. Projectleiders (zonder olifant).

Terug bij de plenaire bespreking, praatten we in de vorm van een keukentafelgesprek door over de stellingen en de kwetsbare vraag van Edwin, waar deze nauw op aansluiten. Edwin licht toe dat BZK deelneemt aan de City Deal, maar dat er geen contactpersoon is bij beleid. Dat is problematisch. Tegelijkertijd waren er wisselingen bij de dealmakers, waardoor hij begrijpt dat het hen tijd kost om relaties binnen het departement op te bouwen. Ook nieuwe collega’s bij Agenda Stad merkten op dat het vaak makkelijker is ‘extern’ relaties op te bouwen dan binnen het departement. Die ‘nieuwigheid’ helpt hen echter om naïef intern de hulpvraag te stellen. Een van de nieuwe dealmakers vond dat ‘activistisch vs faciliterend’ een ‘schijntegenstelling’ is. “Het is contextueel en mensenwerk. Je moet weten welke stijl je moet gebruiken om beweging te houden.”

Afb.5. Goede gesprekken aan een bonte keukentafel

Een van de projectleiders zei dat je beter van ‘activerend’ dan ‘activistisch’ kunt spreken. “Soms speel ik met mijn dealmaker een ‘good cop / bad cop’-rol. Belangrijkste is dat je iémand voor je hebt en dat is een zoektocht, ook voor dealmakers: wie is de juiste persoon bij een departement die erover gaat?”

Een derde projectleider vulde aan dat de belangrijkste kwaliteit van dealmakers volgens hem de rol van ‘oliemannetje’ is. “De kern van de rol van Agenda Stad is niet activeren of programmeren, maar wat ertussen zit, die oliemannetjesrol.”

Volgens programmamanager Agenda Stad Koen Haer heeft het team na de verkiezingen eerst even moeten herijken, maar blijkt uit de 32 gesloten deals wel dat er veel contacten zijn binnen de departementen. Gespreksleider Annemiek vatte samen dat de vraag ‘wanneer escaleer je’ voor dealmakers wellicht goed is om mee te nemen. Koen vulde aan dat escalatie Agenda Stad soms juist ook helpt om intern de directeur te betrekken en zichtbaar te zijn.

Met dit mooie en openhartige keukentafelgesprek, werd het inhoudelijke gedeelte van deze Community of Practice-dag afgerond. Voor degenen die het druilerige weer wilden trotseren, had Tim Rolandus van Platform31 nog een mooie uitsmijter: een wandeling door Katendrecht. Hij stond stil bij het Deliplein, een voormalige tippelzone die nu een levendig plein vol horeca is, mede door de gentrificatie die door Kaapse Brouwers is ingezet.

Afb.6. Gelegenheidsgids Tim Rolandus over het roemruchte verleden van het Deliplein.

Daarna liepen we langs Café Belvédère, een ontmoetingsplek in en voor de wijk, waar ook voor en door mensen uit de wijk gekookt wordt. De route werd vervolgd door het park Kaapbos, waar de historische architectuur en moderne nieuwbouw samenkomen, om uit de komen bij de SS Rotterdam, het voormalige cruiseschip dat nu een nieuwe ontmoetingsplek is. Tot slot wandelden we langs Bakkerswerkplaats Wij Zijn Rotterdam, een impactondernemer die mensen een kans geeft die in een reguliere werkomgeving niet goed meekomen. De bakker illustreert mooi de strekking van de CoP-dag; dat impact ondernemers een belangrijke motor zijn voor de wijk en dat we nu als CoP-netwerk met eigen ogen hebben kunnen zien hoe zij door de buurt te betrekken een belangrijke bijdrage hebben geleverd aan het transformeren van een kansarmere wijk tot een gebied dat ‘hip en happening’ is.

Afb.7. Met de watertaxi van Kaapse Kaap naar Kaapse Wil’ns

De dag wordt na een rit in de watertaxi afgerond in de vestiging Kaapse Wil’ns van de Kaapse Brouwers.

Bekijk de presentaties

• Impact Maak- en Meettool, Update CoP 10 september (Eva Vermeulen en Moniek Peen)
• Presentatie Onderzoek Transformatieve Overheid, Workshop PBL/VU (Rosa Spruit en Eva Kunseler)
• Presentatie City Deal Impact Ondernemen (Edwin Teljeur)

Lees of download dit verslag in pdf-formaat.

Koen Haer is per 1 juli 2024 de nieuwe programmamanager van het interbestuurlijke innovatieprogramma Agenda Stad. Hij volgt Frank Reniers op die kiest voor een nieuwe uitdaging.

Haer, sinds 2019 als dealmaker werkzaam bij Agenda Stad: “Ik begin met veel enthousiasme en gedrevenheid aan deze nieuwe uitdaging. De afgelopen maanden heb ik deze rol al mogen verkennen als waarnemend programmamanager en ik ben blij dat ik nu officieel met dit fantastische team én met de vele gemeenten, kennisinstellingen en private partijen in en rond City Deals, als programmamanager kan bijdragen aan innovaties die onze gemeenten nog beter en veerkrachtiger maken.”

Frank Reniers, sinds de start als dealmaker bij het programma betrokken en sinds 2018 programmamanager: “Ik voel me zeer verbonden met Agenda Stad, de opgaven van steden en met het prachtige netwerk dat we in bijna 10 jaar hebben opgebouwd. Tegelijkertijd is het tijd voor een nieuwe uitdaging voor mij. De kabinetswissel is een mooi moment om het stokje door te geven aan Koen, die al vijf jaar onderdeel is van het team én de kneepjes van het vak kent. Ik ben blij dat we zo’n goede opvolger hebben kunnen vinden.”

Dirk Spannenburg, afdelingshoofd Regio en Leefbaarheid bij het ministerie van BZK, waar Agenda Stad deel van uitmaakt. “Ik ben ontzettend blij en trots dat Koen Haer de nieuwe programmamanager wordt van Agenda Stad. Koen heeft een ruime ervaring opgedaan de afgelopen jaren, niet alleen als dealmaker, maar ook als projectleider van de Dag van de Stad in 2022 en 2023. Tegelijkertijd ben ik Frank ontzettend dankbaar dat hij Agenda Stad en meer dan 31 City Deals nadrukkelijk op de kaart heeft gezet samen met de collega’s. Ik wens hem heel veel succes met zijn vervolgstap.”

Kernopgave duidelijk en kernteam compleet, nu op volle kracht vooruit

Op donderdag 27 juni kwamen de (toekomstige) partners van de City Deal Tijdloze Grachten bij elkaar in het historische Den Bosch Een belangrijke mijlpaal is namelijk bereikt: de City Deal kan definitief dóór, nadat er de afgelopen tijd hard is gewerkt om de juiste partners aan boord te krijgen en een gezamenlijk doel te formuleren. De deal is nu dus echt rond! Genoeg reden om daar bij stil te staan en vooral vooruit te kijken richting de toekomst.

Aanleiding City Deal Tijdloze Grachten

De City Deal Tijdloze Grachten is ontstaan vanuit een gedeelde urgentie als het gaat om het behoud van onze historische kades, bruggen en sluizen in binnensteden.

Historische binnensteden zijn namelijk hét symbool van ons nationale erfgoed. Veel van deze binnensteden kennen unieke, eeuwenoude grachtencomplexen die niet alleen een belangrijke rol spelen in de aantrekkingskracht van deze steden, maar ook in de waterinfrastructuur. De keerzijde van deze visitekaartjes is echter dat een goede staat van onderhoud cruciaal is om de bruggen, kades en grachten én die waterinfrastructuur veilig te houden. Diverse incidenten hebben de afgelopen jaren de kwetsbaarheid van deze eeuwenoude constructies aangetoond. Om onze historische binnensteden aantrekkelijk en leefbaar te houden is samenwerking nodig. Deze samenwerking zet zich,  met een blik gericht op de toekomst, in om het onderling delen en leren van elkaars ervaringen te bevorderen.

Urgentie is duidelijk

De verschillende partners die bij de bijeenkomst waren, waren het dan ook unaniem eens: laten we deze grote renovatie- én revitaliseringsopgave meteen aangrijpen, om meerdere thema’s te onderzoeken. Denk dan aan de opgave voor meer groen in de stad, het waterbeheer, en de energietransitie, maar ook: de ondergrond en het feit dat mobiliteit steeds meer verandert in een (historische) binnenstad. “Wat ooit begonnen is vanuit de invalshoek van sec renoveren en onderhouden, is nu uitgegroeid tot een integrale aanpak waar verschillende thema’s samenkomen.”, aldus dealmaker Tim Op ’t Hoog van het ministerie van BZK.

Deelnemende partijen

Vanuit die urgentie is de bal gaan rollen om een City Deal op te starten. Zo zijn de eerste gesprekken gevoerd met de gemeente Utrecht als partij die het thema echt geagendeerd heeft, waarna de  gemeenten Leiden, Delft, Den  Haag, Dordrecht en Amsterdam al snel volgden. Vervolgens was het belangrijk om een kwartiermaker en een projectsecretaris aan te stellen en verdere gesprekken te voeren met overige belangstellenden. Dat heeft uiteindelijk geleid tot een mooie, diverse groep partijen.

Met deze partijen zijn er voldoende partijen aan boord de deal officieel te sluiten op 25 september tijdens de Vakbeurs Openbare Ruimte. Daarna zal de City Deal gaan werken vanuit de volgende werklijnen, die zijn ontstaan vanuit de hoofddoelstelling van de City Deal om onze historische stadscentra zoveel mogelijk te kunnen behouden.

1. Samenwerken en Agenderen

De City Deal-partners zullen de omvang, urgentie en het belang van de opgave gezamenlijk agenderen en het financiële vraagstuk aanpakken. We stimuleren samenwerking en breiden het landelijke netwerk uit om ervaringen te delen en van elkaar te leren. We onderzoeken structurele samenwerking om succesvolle innovaties op te schalen, te investeren in ontwikkeling en innovatie, en systeemveranderingen effectief aan te pakken. 

2. Behoud van Constructies

We ontwikkelen strategieën om constructies in goede staat te houden, hun levensduur te verlengen en renovatiekosten te verlagen. Dit omvat passend gebruik, preventief onderhoud en nieuwe methoden om renovatiebehoeften te identificeren voor gerichte en effectieve renovaties. 

3. Renovatie in Synergie met Stedelijke Opgaven

Bij noodzakelijke renovaties en investeringen hanteren we een “gevel tot gevel” aanpak, waarbij we synergie zoeken met stedelijke transitieopgaven. Dit heeft als doel veerkrachtige en toekomstbestendige grachten te creëren.

4. Opschalen en Ontsluiten

Deze werklijn richt zich op kennisdeling en samenwerking binnen renovatieprojecten. We delen ervaringen tussen deelnemende partijen en ontsluiten deze voor niet-deelnemers. We borgen nieuwe technieken en werkwijzen in handboeken, ontwikkelen lesmethoden, organiseren bijeenkomsten en geven cursussen via bestaande gremia.

Officieel tekenmoment op 25 september

Vanaf nu werkt de City Deal toe naar de officiële ondertekening met alle bestuurders en directieleden van betrokken partners op 25 september. Dit vindt plaats op de Vakbeurs Openbare Ruimte in Utrecht.

De praatplaat van deze City Deal geeft goed schematisch weer met welke opgave we te maken hebben, en welke thema’s eraan gekoppeld zijn.

Van 23 tot en met 26 september 2024 delen ruim drieduizend experts van over de hele wereld vier dagen lang hun passie en kennis over de leefbare groene stad mét toekomst op het Future Green City World Congres in Utrecht. En daar wordt ook nog eens een nieuwe City Deal ondertekend.

Het congres is een initiatief van Koninklijke Vereniging Stadswerk Nederland en Koninklijke Vereniging van Hoveniers en Groenvoorzieners (VHG) en opgezet samen met gemeente Utrecht, VNG en Agenda Stad. Het congres verbindt bouw, groen, infra en water.

Stad met toekomst

“Door verschillende oplossingen te laten zien en netwerken in deze twee domeinen met elkaar te verbinden, bouwen we samen aan een stad met toekomst”, legt Maarten Loeffen, directeur van Stadswerk uit, een van de initiatiefnemers van het congres. “Die stad moet echt gebouwd worden vanuit de samenwerking tussen stadsingenieurs en groenprofessionals.”

Er komen steeds meer mensen in de stad wonen. Daar zijn woningen voor nodig. Tegelijkertijd willen we de stad vergroenen. “Dan heb je dus echt wel slimme oplossingen nodig om het groen in die betonnen rotsachtige omgeving tot wasdom te laten komen”, stelt Loeffen. “Onder de grond is het gevecht om de ruimte zeker net zo groot, met alle kabels en leidingen. Het is een uitdaging als je bomen wilt planten. Stadsingenieurs en groenprofessionals moeten dus meer met elkaar praten. Omdat ze hun eigen congressen hadden, leek het ons goed om ze bij elkaar te voegen tot één congres, het Future Green City Congres.”

Maarten Loeffen

Twee werelden bij elkaar brengen

De ambitie van Loeffen is dan ook om hier deze twee werelden echt bij elkaar te brengen en de dialoog tussen hen op gang te brengen. “Uiteindelijk hoop ik dat Future Green City uitgroeit tot een soort van beweging of een platform, een plek waar die twee werelden elkaar blijven ontmoeten. Want als we na het congres gewoon allemaal weer verder gaan met wat we al deden, dan heeft het weinig opgeleverd.”

Daarom heeft Loeffen de twee betrokken internationale koepels International Federation of Municipal Engineering en World Urban Parks uitgedaagd om een manifest op het congres in Utrecht door de deelnemers te laten ondertekenen. “Dat zou dan een soort van tienpuntenlijstje moeten zijn, wat straks iedereen wereldwijd op het beeldscherm heeft staan, of op de werkplek heeft hangen. Tien punten van hoe we nu in een betere samenwerking aan de slag gaan met die Future Green City.”

Het congres kent een uitgebreid programma met 170 activiteiten. Er zijn WorkshopsXL, waar experts met elkaar de diepte in gaan. Er zijn fieldtrips voor buitenlandse deelnemers naar andere steden en er zijn urban trails, werkbezoeken in en rond de stad Utrecht, en

De National Park City beweging is ook aanwezig, waar onder meer Rotterdam en Breda aan mee doen. Ook is er een bestuurlijk programma en legt het congres een speciaal accent op jonge professionals. Zo zijn vanuit de Future Green City Student Challenge het afgelopen jaar studenten van vijf hogescholen bezig geweest met de ontwikkeling van plannen voor de Utrechtse wijk Overvecht. De finale vindt op het congres plaats. In de stad vindt ook een tijdelijk vergroeningsproject plaats in de stad met de toepassing van stadspergola’s.

Loeffen: “We hebben een openbare ruimte waar we echt ongelooflijk trots op kunnen zijn. We kunnen mooie dingen laten zien, maar we moeten er wel aan blijven werken om ze toekomstbestendig te houden.”

City Deal Tijdloze Grachten

Daar past de ondertekening van de City Deal Tijdloze Grachten helemaal bij. Op 25 september ondertekenen zeven steden, drie ministeries, uitvoeringsorganisaties en andere instellingen de City Deal in het Future Green City Theater tijdens de vakbeurs Openbare Ruimte die samenvalt met het congres.

“Vanuit de City Deal willen we graag dat de historische waarde van grachten, kades en bruggen, die ouder zijn dan 1940, wordt meegenomen in de manier waarop we renoveren”, legt kwartiermaker van de City Deal Annemarij Kooistra uit. “De grachtengordels zijn van belangrijke waarde voor de identiteit van de steden en stadjes waarin ze liggen. Ook zijn ze een belangrijk element in de lokale economie. Ze hebben echt een intrinsieke waarde. We moeten ze niet slopen en vervangen door stalen en betonnen constructies. We willen de charmes behouden. Het zijn tijdloze grachten.”

Annemarij Kooistra

Landelijke samenwerking

Maar de renovatie en onderhoud van grachten en bruggen gaat de komende jaren veel middelen, en menskracht, kosten. Dat dit een groot vraagstuk is voor veel gemeenten wil de City Deal ook agenderen. “Gemeenten zullen wellicht onderbemensd zijn om dit goed aan te pakken. Of het wordt niet in de begroting opgenomen. Kunnen we hier geen landelijke samenwerking van maken? Kunnen we er geen landelijk team op zetten, zoals een expertteam? Dat willen we uitzoeken in de City Deal, en de behoeftes bij de verschillende gemeenten onderzoeken.”

De City Deal wil verder werken aan een nieuwe landelijke beoordelingssystematiek, gaat Kooistra verder. “We willen veel kennis bij elkaar brengen in een landelijke standaard die we dan gebruiken bij renovatie. Ook willen we inzetten dat er bij renovatie van bruggen, kades en grachten synergie is met andere vraagstukken, zoals de vergroening van de stad. Dat sluit aan bij de Future Green City. Er lopen immers verschillende opgaven door elkaar in de stad. Die willen we integraal aanpakken. Bij renovatie willen we ook aan de slag met energietransitie, ruimtelijke ordening ondergronds, hittebestendigheid en vaarwegen. Dat brengen we graag bij elkaar in een methodiek, zodat alles goed geborgd en ontsloten wordt. Daarvoor werken we samen met kennisplatform CROW aan een landelijke richtlijn.”

Na vier jaar hoopt Kooistra dat dankzij de City Deal steden daarvoor een vorm hebben gevonden, en dat ze verder structurele samenwerking met elkaar hebben gevonden en ontwikkelen. Een klankbordgroep van zeven kleinere steden gaat toetsen of de opgeleverde producten uit de City Deal ook voor iedereen bruikbaar zijn, dus niet alleen voor grote steden. Gemeenten kunnen zich blijven aanmelden voor de City Deal, ook na de ondertekening. Neem bij interesse contact op Agenda Stad, via het contactformulier.

Meer weten over het Future Green City Congres? Kijk op: https://fgc2024.com/nl/

Lees meer over de City Deal Tijdloze Grachten: https://agendastad.nl/over-agenda-stad/city-deals-in-voorbereiding/#kades

Het is zomer, althans, volgens de kalender. En dat betekent dat ook de professionals in het netwerk van Agenda Stad zich opmaken voor wat vrije tijd in binnen- of buitenland. Het is goed gebruik dat we vanuit Agenda Stad onze mede-workaholics in stedelijke opgaven en overheidsvernieuwing, wat leestips meegeven voor in de hangmat of bij het zwembad. Daarbij bieden we voor elk wat wils: zakelijk leesvoer voor wie zijn of haar honger naar kennis en kunde wil stillen in de werkluwe weken, máár ook verstrooiing in de vorm van literatuur of `boeken en artikelen die eens héél ergens anders overgaan. Veel plezier met de leestips van Agenda Stad voor de zomer van 2024.

Jeroen Maters, Maters & Hermsen, conceptontwikkelaar/programmeur Dag van de Stad, en Bart Stoffels, projectleider van de City Deals Klimaatadaptatie en Openbare Rumte, tippen Rotterdam, een ode aan de inefficiency.

Maters:  “Dit boek van Arjen van Veelen won de Brusseprijs voor beste journalistieke boek van het jaar 2023. Na twintig jaar keert Van Veelen terug naar Rotterdam.  Aanvankelijk is hij enthousiast over hoe mooi Rotterdam is wederopgebouwd. Maar dan rijst bij hem langzaam de vraag: waar is de mens gebleven? Het boek leest als een warm pleidooi voor het terugbrengen van de menselijke maat in steden. Arjen van Veelen is één van de hoofdsprekers op de achtste editie van de Dag van de Stad op maandag 4 november in Apeldoorn.”

Dealmaker van Agenda Stad Henk Jan Bierling is van alle markten thuis. Hij raadt ons zowel zakelijk leesvoer als literatuur aan voor in de koffer:

“Als dealmaker van de City Deal Energieke Wijken, Duurzaam en Sociaal, ben ik trots op de bijdrage die we met de pilot in Arnhem vanuit de City Deal hebben kunnen leveren aan de Investeringsregeling duurzame energie en energiebesparing, de ISDE-regeling. Ik denk dat het mooie artikel daarover, inspirerend is voor iedereen die werkt aan doorbraken, in City Deals of daarbuiten.” Deze City Deal is sowieso niet vies van het creëren van inspirerend leesvoer: onlangs verscheen nav een City Deal-tweedaagse in Groningen een minimagazine met portretten van ‘verschilmakers’ Marianne de Koning, Anke van Hal, Hans van den Broek en René Schellekens. En als klap op de vuurpijl bracht de City Deal een éigen zomerspecial uit, boordevol artikele en podcasts over de energietransitie in kwetsbare wijken.

Voor wie na dit alles toch behoefte aan verstrooiing heeft, raadt Henk Jan Luister! aan, de bejubelde roman van Sacha Bronwasser die hij met veel plezier las.

Voor projectleider en kennismakelaar Angélique Boel wordt het een lange zomer. Zij gaat per 1 juli met pensioen. Alle tijd om te lezen dus, al blijkt uit haar leestips dat ze daar, tussen het organiseren van de kennis- en inspiratiemiddag over Diversiteit, Inclusie en Innovatie door, tot nu toe ook al tijd voor wist te vinden. Vier titels maar liefst, die niet alleen leerzaam, maar ook leuk geschreven zijn:

• Mag niet bestaat niet. Doorbreek defensieve routinies, help mensen beter. Instituut voor Publieke waarden.
• De beleidsbubbel. En hoe we die liefdevol leeg laten lopen. Marije van den Berg
• Een wereld van gemeenschappen. Floor Ziegler en Teun Gautier.
• Voor de leut: Beslisbos, de 150 beste beslisbomen en nieuw materiaal. Katinka Polderman.

Marijke Bergh, dealmaker bij Agenda Stad tipt het boek De filosofie van de heuvel, met een mooie persoonlijke motivatie. Bergh: “Op mijn lijstje voor de zomer staat De filosofie van de heuvel van Ilja Leonard Pfeijffer. Ik hou enorm van Pfeijffer en zijn boeken en dit boek staat al een tijdje ongelezen in mijn kast. Ik wil zelf ook graag naar Rome fietsen en hoop de tocht te gaan plannen als ik Ilja’s boek heb gelezen. Het verhaal spreekt me aan: Ilja die op een gewone fiets op de bonnefooi naar Italië gaat en in Genua aangekomen zijn roman La Superba schrijft. Wat ik vermoed is dat het boek me zal leren dat ik niet hoef te trainen om over de Alpen naar Rome te fietsen, omdat de glooiende weg ernaartoe de training ís. Een mooie extra motivatie voor mij is dat mijn oudste vriendin in Luxemburg woont, aan de oude weg naar Rome! Ik beveel het boek ook van harte aan aan ons City Deal-netwerk, wellicht in het bijzonder de collega’s van de City Deal Fietsen voor Iedereen!”

Jos Sentel, programmacoördinator van de City Deal Dynamische Binnensteden, raad ons De Stad van Marcel van Engelen aan. Sentel: “In de jaren tachtig gaf niemand om Amsterdam en de binnenstad was een plek waar je liever niet kwam. Hoe anders is dat de laatste jaren! Journalist Marcel van Engelen beschrijft vanuit verschillende perspectieven hoe de stad weer tot leven is gekomen.”

(En, bescheiden als hij is, zou hij het nooit zelf noemen, maar wíj vinden dat het dubbelinterview met Jos Sentel en kwartiermaker van de City Deal Arno Ruigrok ook beslist het lezen waard is als je meer wilt weten over de doelen en projecten van de City Deal Dynamische Binnensteden)

Wie werkt aan de toekomst – en wie van ons doet dat nu niet? – en daarbij nog een goede soundtrack kan gebruiken, is misschien geholpen met de tip van Jan Bockma, tekstschrijver en adviseur van de City Deal Impact Ondernemen. Bockma: “Futuromania, een collectie artikelen van gerenommeerd muziekjournalist Simon Reynolds. In zijn eerdere werk Retromania liet hij zien hoe popmuziek continu de eigen geschiedenis herkauwt. Deze hoognodige tegenhanger belicht juist de artiesten die, door experiment en innovatie, het geluid van de toekomst maken – een soundtrack voor Agenda Stad?”

Voor wie zoekt naar nieuwe inspiratie in de aanpak van complexe opgaven, is er natuurlijk ook nog onze Special Ontwerpkracht. Verplicht leesvoer voor iedereen die ontwerpkracht wil inzetten – en voor iedereen die nog niet weet dat ‘ie dat zou moeten willen.

Tot slot wijzen we je graag op de Zomerspecial 2024 van Platform31. De Zomerspecials van Platform31 zijn een begrip. Elk jaar bundelt de kennis- en netwerkorganisatie een selectie van actuele publicaties, praktijkvoorbeelden, webinars en podcasts om je op vlieghoogte te brengen rond verschillende maatschappelijke opgaven.

Agenda Stad wenst je een fijne en inspirerende zomer!