Met een groot aandeel studenten binnen de gemeentegrenzen heeft de stad Tilburg van oudsher een sterke verbinding met het hoger onderwijs. Toch was de afstand met de Universiteit Tilburg te groot, volgens wethouder onderwijs Marcelle Hendrickx. Met een gezamenlijke agenda van maatschappelijke vraagstukken, de komst van een Kennisas langs de Spoorzone en allerlei studentenprojecten in de stad werkt Tilburg aan een sterkere verbinding tussen stad en onderwijs.

Hoe ben je als wethouder betrokken bij de City Deal?
Hendrickx: “Natuurlijk ben ik bestuurlijk betrokken vanuit mijn portefeuille, waarin ik onder meer verantwoordelijk ben voor hoger onderwijs. Vanuit daar kijk ik naar het belang van onze stad, de netwerken die er zijn en de inhoudelijke agenda’s die we met elkaar afsluiten. De City Deal Kennis Maken is daar een van. Als landelijk netwerk sluit het mooi aan bij onze ambities in Tilburg.”

Wat valt je op als je kijkt naar de verbinding stad en hoger onderwijs?
“Wij zijn als Tilburg een van die typische Nederlandse studentensteden: we hebben een enorm aantal studenten in onze stad. Inclusief de mbo-studenten zijn dat er meer dan 50.000, op een bevolking van ruim 200.000 inwoners. Kortom, ze zijn een enorm belangrijk onderdeel van de stad, dus die verbinding is erg belangrijk. Aan de ene kant zijn we een onderwijsstad met een onderzoekpoot, tegelijk zijn we ook studentenstad. Op die twee aspecten willen we beleid ontwikkelen en samenwerken met kennisinstellingen. We hebben de laatste jaren daarin al mooie stappen gezet.”

De groene omgeving van de Universiteit Tilburg.

Kun je daarvan een paar voorbeelden noemen?
“De Universiteit van Tilburg is echt een campusuniversiteit. Die ligt midden in de bossen aan de rand van de stad. Daardoor is er een afstandelijke verhouding ontstaan met de rest van de stad. Samen, -stad en universiteit-, hebben we eraan gewerkt om de universiteit weer een stap dichter bij de stad te brengen, en tegelijk de stad meer op de campus aanwezig te laten zijn. We hebben daarvoor een gezamenlijke agenda opgezet rond een aantal maatschappelijke vragen. Daarnaast hebben we als gemeente de universiteit en hogeschool nadrukkelijker uitgenodigd om op plekken in de stad aanwezig te zijn. We ontwikkelen nu  bijvoorbeeld de Kennisas, het gebied tussen station Tilburg en station Tilburg Universiteit. Dit deel van de stad heeft de potentie om zich te ontwikkelen tot een binnenstedelijk gebied met een breed, kennisgerelateerd ruimtelijk programma. Vanuit het centrum kom je via deze Spoorzone naar de campus toe, waar alle kennisinstellingen te vinden zijn. Ook werken we met MindLabs in de stad aan een gezamenlijke onderzoeksagenda.”

Wat levert dat de stad dan op?
“Het is belangrijk dat inwoners hier ook profijt van hebben, de mensen die naast de kennisinstanties wonen. Nu leven ze vaak in een soort haat-liefde verhouding met de universiteit samen. De studenten zijn hun buren, maar zorgen bijvoorbeeld ook voor parkeeroverlast, drukte en troep. We willen dat inwoners gaan inzien dat studenten ook een waardevolle bijdrage kunnen leveren. Daarom zijn we nu heel nadrukkelijk met elkaar in gesprek. We organiseren culturele evenementen waar we inwoners en studenten ook voor uitnodigen. Een voorbeeld is het project Serve the City. Studenten doen tijdens hun studietijd vrijwilligerswerk in de stad: van mantelzorg tot het schoonmaken van parken en wijken.”

De verbetering van de verhouding inwoners en studenten zal niet ineens beter gaan denk ik?
“Nee, niet vanzelf. Maar we werken er met zijn allen hard aan. We zoeken naar de juiste invulling. De universiteit wil groeien, de hogeschool ook. We vinden het heel erg belangrijk om in de stad daarvoor ruimte te bieden. Dat betekent ook meer woningen voor studenten en internationale studenten. De praktijk is ingewikkeld: het botst wel met de belangen van bewoners in de wijk. Wie krijgt voorrang bij de huizen? Hoe zit het met parkeren? We voeren een voortdurend gesprek in de stad, -zo open en transparant mogelijk-, en werken continu aan de ontwikkeling van die verbinding. Als we elkaar kennen zijn we namelijk meer genegen om elkaar wat te gunnen. Dat is heel erg Brabants. De gezamenlijkheid is hier dan ook echt het uitgangspunt. Maar daarvoor moeten de mensen elkaar wel echt leren kennen en ontmoeten.”

Wethouder Marcelle Hendrickx voor de Pont. Foto: Frans LaHaye

Hoe zou je deze trends graag doorontwikkelen de komende tijd?
“Je hebt aan de ene kant de harde kant van het verhaal. We bouwen een netwerk, de infrastructuur en bouwen aan de Kennisas. Maar het gaat ook om je gemeenschap, dat het goed gaat met de community die je bouwt. Daar moeten we meer oog voor hebben. We zijn dan ook nadrukkelijk bezig samen met de kennisinstellingen met het welzijn van de studenten in onze stad. Denk aan het maatschappelijk vraagstuk van kamers voor internationale studenten. De bordjes ‘Dutch only’ op deuren zijn een groeiend fenomeen en wij als inclusieve stad vinden dat onacceptabel. Ervan uitgaand dat studenten een deel vormen van onze stad, horen daar ook internationale studenten bij. We zijn dus intensief aan het samenwerken om een agenda te vormen rond maatschappelijke vraagstukken en we kijken hoe we onszelf daarbij organiseren.”

Wat voor vraagstukken?
“Momenteel zijn bijvoorbeeld wetenschappers, docenten en studenten bezig met het thema veiligheid en ondermijning. We informeren elkaar en kijken hoe we elkaar kunnen helpen om de aanpak van dit probleem een stap verder te brengen. Voor Tilburg is het een groot probleemgebied. Een ander vraagstuk is hoe je de jeugd aan de goede kant van de streep houdt. Voor jeugdhulp hebben we daarvoor academische werkplaatsen opgezet. Ook regionaal kijken we hoe we meer samen kunnen doen. Wat zijn de kwaliteiten van de regio? Zo zijn we in gesprek met Breda om te kijken hoe we ons samen kunnen profileren als Urban Innovation regio. Waar Eindhoven high tech en design uitstraalt, zie je hier in de regio meer de soft tech, gericht op gedrag en innovaties. Hoe kunnen we met elkaar daar een programma op ontwikkelen, en daarin een interessante verzameling kennisgebieden aan elkaar knopen op het gebied van mens, gedrag en informatie. Denk aan toegepaste techniek, die we in mindlabs verkennen, zoals voor de gaming industry. In het kader van het verstedelijkingsakkoord willen we sowieso met Breda verkennen hoe we intensiever kunnen samenwerken. Vanuit Europees perspectief moeten we meer in regio’s gaan denken in ons land, als je wat wilt betekenen.”

Krijgt dit ook impact op het werk van ambtenaren?
“Ja. We willen die maatschappelijke opgaven laten terugkomen in het werk van onze mensen. We willen laten zien wat we allemaal rond die vraagstukken organiseren, los van het dagelijkse goede werk wat we al doen. Veel van de kennisopgaven in de stad zijn verbonden met de maatschappelijke opgaven in het akkoord ‘Gezond en gelukkig in Tilburg’, zoals gezondheid, preventie en goed onderwijs. We willen dat onze ambtenaren weten aan welke maatschappelijke opgave ze meewerken, zodat ze zich nog beter kunnen verbinden aan de kennisopgaven.”

Skyline Tilburg bij zonsopkomst. Foto: Red Junasun/Flickr Creative Commons.

Met oog op de toekomst: wat is volgens jou belangrijk voor de City Deal? Wat heeft het nodig?
“Ik denk dat het belangrijk is om de City Deal te blijven voeden. Mensen moeten elkaar blijven ontmoeten. Ook moeten we de samenwerkingen blijven stimuleren en financieren. Voor gemeenten is dat niet vanzelfsprekend dat zoiets kan. Ik zou specifiek ook meer aandacht willen zien voor de vraag hoe we de opgedane kennis die we met elkaar opdoen, kunnen borgen, en tot beschikking stellen van anderen. Daar zijn al allerlei voorbeelden van zoals kennisbanken en open data.”

Waar ben je het meest trots op?
“Ik ben vanuit de City Deal het meest trots op de impact die de kennisagenda ook daadwerkelijk heeft op de wijk. Fundamentele wetenschap en onderzoek vind ik heel belangrijk, maar voor mij als wethouder vind ik het allerbelangrijkst dat de geleerde lessen ook echt bij de inwoners terechtkomen. En dat het impact heeft op het leven in de wijken.”

Dag van de Stad

In 2022 komt de Dag van de Stad naar de Spoorzone in Tilburg. Tijdens dit congres komen stedelijke professionals samen voor inspiratie en kennisuitwisseling over economische sterke, duurzame, toekomstbestendige én leefbare steden. Meer in ’t bidbook: http://bit.ly/3bRQw5v

 

Op de vooravond van weer een tijdelijke lockdown ontmoette het netwerk van de City Deal Kennis Maken elkaar op 12 november in de oude Honig-fabriek in Nijmegen. Dat was alweer twee jaar geleden. “Het is echt heel bijzonder om hier weer bij elkaar te zijn en elkaar weer in het echt te zien”, opende Rowinda Appelman, programmamanager City Deal Kennis Maken de dag.

Vandaag 12 november stond weer helemaal in het teken van de verbinding stad en het hoger onderwijs. Inmiddels werken twintig steden, samen met de twee ministeries en andere partners, mee aan de City Deal.

Opnieuw uitgevonden

Rob Verhofstadt, voorzitter van het College van Bestuur van de Hogeschool Arnhem Nijmegen heette de deelnemers welkom in Nijmegen. Deze stad is al sinds de Romeinse tijd een plek van innovatie, vertelde Verhofstadt. “Dit gebied heeft zichzelf altijd opnieuw uitgevonden.”

Zo ook de familie Honig, die hier in de fabriek ging innoveren, en uiteindelijk soepen en vermicelli ging maken. “Honig heeft onze keuken veranderd dankzij de innovatie”, aldus Verhofstadt. Ook zorgde de familie voor verbinding met de wijken die om de fabriek liggen. De arbeiders woonden op steenworp afstand. “Nu anno 2021 is de Honig-fabriek gesloten maar is het oude pand opnieuw een plek die zichzelf heeft uitgevonden als broedplaats voor innovatie. Hoe leuk is dat? Het is nu een plek die innovatie en verbinding zoekt zowel met de wijken in de buurt, als met de overheid en onderwijs. Mooi dat juist hier de City Deal dag plaatsvindt”.

Innovatie is ook een term waar Jan van Dellen, wethouder Economische Zaken van gemeente Arnhem warm voor loopt. Zeker die innovaties die samen met onderwijsinstellingen van de grond komen. “Jullie zijn voorvechters en verbinders van vandaag en morgen”, gaf hij de zaal mee. “Ik vind samenwerken met kennisinstellingen cruciaal voor de toekomst.” Arnhem en Nijmegen zijn gestart met de energietransitie. Waar Nijmegen de focus heeft op hightech, ligt die in Arnhem op energiebedrijven.

Maar het gaat te langzaam, stelde Van Dellen. “Al die innovaties waren eigenlijk gisteren al nodig. De energieketen werkt niet goed samen nog, en schone energie kun je nog steeds niet opslaan. Die miljoenen elektrische auto’s die energie teruggeven hebben we ook niet voor elkaar. Daarom bundelen wij de kennis met de HAN, de Provincie, TU Delft en zo’n veertig bedrijven die allemaal willen investeren in waterstof, energie en IT. We willen de studenten heel snel tijdens hun opleiding laten kennis maken met energie, waterstof, zodat producten sneller de fabriek ingaan.” Ook hoopt Van Dellen sneller een slag te slaan met waterstof. De gasleidingen, die straks niet meer nodig zijn, kunnen daarvoor worden gebruikt. “Dit soort ideeën komen allemaal uit onze innovatielabs. Daar hebben we studenten voor nodig. We hebben jullie nodig om de kennis en innovatie verder te brengen.”

Appelman vertelde over de nieuwe fase waarin de City Deal is beland. Drie weken geleden zijn 14 grote projecten goedgekeurd voor financiering voor opschaling. “Van kleine projecten met groepjes studenten kunnen zij doorgroeien. Hoe krijg je ze ingebed, duurzaam, en niet meer ad hoc?” Ook vertelt ze over de vijftien onderzoeken die met CDKM-subsidie zijn uitgevoerd het afgelopen jaar. “Zijn labs de oplossing voor werken met studenten in de stad? Hoe meet je impact van studentenprojecten?”. De publicatie met resultaten uit alle onderzoeken werd gepresenteerd op de Kennisdag.

Kansen en belemmeringen voor gemeenten

Na het plenaire deel gingen de deelnemers uiteen in zes verschillende deelsessies die in ruimtes in de oude Honig-fabriek zijn verspreid. Zo leidde Kim Hoeks, strategisch adviseur van gemeente Nijmegen met collega’s uit gemeente Arnhem een werksessie over de gemeentelijke strategie rond de City Deal in de twee steden. Wat zijn kansen en belemmeringen voor de gemeentelijke organisatie? Wat is hun aanpak rond samenwerkingsovereenkomsten met het hoger onderwijs in hun steden? Hoe activeren beide steden hun ambassadeursnetwerk rond verbinding met de samenleving? Hoe werken zij toe naar de gemeenteraadsverkiezingen vanuit CDKM-oogpunt? Wat voor focus is er op de regio en verdere samenwerking, en hoe is de samenwerking met het hoger onderwijs intern binnen de eigen organisatie ingebed?

Arnhem is al een aantal jaren bezig met de City Deal. Het past goed bij een ander project dat ernaast loopt, Arnhem Studiestad. Dat heeft als doel om de stad aantrekkelijk te maken voor studenten. Ook de Arnhemse Leeragenda en Arnhem van Wijk naar Beter sluiten goed aan op de City Deal. Om te voorkomen dat er allemaal dingen langs elkaar lopen in de wijken, of dat verschillende groepen met hetzelfde bezig zijn, heeft Arnhem acht wijkmanagers aangesteld.

Uitwisseling tussen de verschillende projecten is dan ook heel belangrijk, vertelden de strategische adviseurs van Arnhem. Alleen in de wijk Spijkerwartier zijn het afgelopen jaar al tweehonderd studenten geweest. De ene groep bracht woningtypen in kaart, anderen hielden zich bezig met inclusie, meervoudige waarde creatie of met de aanpak van armoede. Het zijn allemaal toepasbare onderzoeken waar ze aan werkten.

Ook in Nijmegen zijn ze al jaren bezig met de City Deal. Belangrijk is dat je daarvoor eerst de basisstructuur neerzet in je stad en dan pas gaat nadenken wat je wilt doen, stelde Hoeks. De City Deal is een impuls geweest om meer met elkaar te verbinden. “Nu is het tijd om op te schalen en slimmer te organiseren. Daar staan we nog in de kinderschoenen. De door ons gemaakte praatplaat rond interne ambassadeurs helpt in die structuur.” Hoeks lichtte deze plaat toe tijdens de sessie.

Edubadges

In een andere zaal leidden Nienke Fabries (Fontys), Frank Evers (Saxion), Nurhan Abujidi (CDKM Maastricht) en Suzan de Bruijn (Labs en Werkplaatsen) een sessie over innovatiecampussen en labs. Hoe zet je een sterk lokaal of regionaal lab op? Welke trends zijn er zichtbaar in Nederland? Hoe trek je nu structureel met grote groepen studenten de stad in? Saskia Leenders (Wageningen University & Research) en Joanne Bos (CHE) leidden een sessie over best practices met betrekking tot het meten van impact van projecten in en met de stad, en hoe deze impact informatie ook is in te zetten voor betere burgerparticipatie, stakeholdermanagement en doorontwikkeling van onderwijs en onderzoek.

In het HAN Allesbinder Lab presenteerden Arnhemse en Nijmeegse onderwijs- en onderzoeksvernieuwers hun lokale onderzoeken en projecten, terwijl een zaal verder Frank Pinxt (SURF) vertelde over een ander soort onderwijsvernieuwing: Edubadges. In zijn sessie gaf hij een blik op de toekomst over deze digitale certificaten. Die worden steeds meer gezien als dé optie om studenten te belonen voor hun opdrachten in en met de samenleving.

SURF werkt al vijf jaar aan het project Edubadges en onderzocht hoe een infrastructuur voor digitale certificaten vorm kan krijgen. “We zijn er snel mee gestart. Urgentie is er niet, maar dit geeft instellingen de kans te experimenteren.” Een van de toekomstscenario’s van ons onderwijs volgens Pinxt is die van flexibel onderwijs. Edubadges passen daar heel goed in. Onderwijsinstellingen zijn de uitgevers van de badges, studenten zijn de houders, en werkgevers en onderwijsinstellingen zijn de raadplegers. Momenteel is er nog geen regie op, maar het project Microcredentials is wel begonnen om kaders vast te stellen. Er moet regie op komen, stelde Pinxt. Eigenlijk over de sectoren heen, zodat je ook overstap kan maken. Kunnen Edubadges gebruikt worden voor CDKM-projecten? Een voorbeeld volgens Pinxt is een zelfstandige organisatie, die namens gemeenten stages organiseert voor onderwijsinstellingen. Die zou dan de digitale certificaten kunnen uitreiken namens de onderwijsinstellingen.

Samenwerking

Na de lunch was er weer een sessieronde. Onderzoekers Saskia Weijzen en Cassandra Onck organiseerden een doe-workshop rond hun onderzoek naar rijke leeromgevingen, waarin ze deelnemers aan het werk zetten om met elkaar tot een gemeenschappelijke boodschap te komen via schilderen, tekenen en schrijven. Uiteindelijk is het thema duidelijk corona, de dreigende tweedeling in de maatschappij en hoe we weer meer met elkaar kunnen verbinden. Precies op die manier werken ze ook in de wijkcentra in de Arnhemse wijken, waar studenten van verschillende opleidingsniveaus samenwerken en werk maken van gezondheid en kansengelijkheid. Samenwerking met elkaar, met docenten, onderzoekers, professionals en met de stad staat daarbij centraal.

In de plenaire zaal mochten een aantal CDKM-projecten uit het hele land een pitch geven, om daarna aan losse tafels door te praten met de deelnemers van deze sessie in een World Cafe setting. Best & worst practices, werkvormen, dilemma’s, knelpunten, succesfactoren, het komt allemaal langs. In een andere sessie praatten deelnemers in focusgroepen over het doorontwikkelen van systematische aanpakken rond de verbinding met de samenleving. Tafels onder leiding van Menno Pistorius (HAN), Erna Klein-Ikkink (Vrije Universiteit) en Henny Wibbelink (gemeente ’s-Hertogenbosch) zetten hierbij vooral het thema opschaling centraal. Rowinda Appelman leidde een besloten bijeenkomst over de gezamenlijke aftrap van de veertien gehonoreerde projecten van de nieuwe financieringsregeling, en Wiro Kuipers en Erik Mooij leidden een sessie over het veelbesproken Challenge Based Learning. Hoe kunnen Challenges het beste ingezet worden? Hoe train je docenten en onderzoekers in deze aanpak? En hoe breng je op landelijke schaal samen wat er lokaal plaatsvindt aan Challenge ontwikkelingen?  Senior Docent Bekwaamheid Wâtte Zijlstra (HHS), onderzoeker Wietske Kuijer (HAN) en Jan Bransen (Radboud) praatten met anderen over docentprofessionalisering, met specifieke aandacht voor blended learning, transdisciplinaire samenwerking, erkenning en waardering voor docenten en onderzoekers.

Fuck-ups

Als laatste onderdeel verspreidden de deelnemers aan de landelijke Kennis Maken Dag zich over Nijmegen op excursies door het Honigcomplex, op fietsexcursie langs de Waal, op bezoek bij het Talentlab ROC Nijmegen en onderwijsexcursie in het Binder gebouw, dé plek voor de CDKM Nijmegen. Een kleine delegatie bleef achter in het Honigcomplex om meer te horen over elkaars mislukkingen in een zogeheten Fuck-Up Sessie, met het landelijke Agenda Stad team. Onder leiding van Henk-Jan Bierling deelden de deelnemers heel open minder geslaagde dingen uit hun werk. Wat ging grandioos fout in de afgelopen jaren CDKM? Waar blijf je tegenaan lopen? En hoe bouw je toch door?

Een ambtenaar van een ministerie vertelde hoe hij op een bijeenkomst met burgemeesters wilde vertellen over het succes van City Deal, wat helemaal niet werd gewaardeerd. Het was een verkeerde inschatting om het op dat podium te doen. Een andere deelnemer vertelde over de keuze om een bepaalde baan te nemen, waarvan ze al tijdens het sollicitatiegesprek wist dat het geen goede keuze was. Iemand anders vertelde hoe, omdat er een Engelstalige gast aanwezig was, ineens een bijeenkomst die ze had georganiseerd, in het Engels moest. Terwijl zij als organisator die taal niet zo goed machtig was.

Er heerste een soort lotgenotengevoel zo eind van de vrijdagmiddag in het Honigcomplex. Het gaf weer de nodige energie. Een deelnemer noemde het ‘heel ontspannen om elkaars fuck-ups te horen. Je voelt je ineens heel menselijk.’ Een mooi einde van een geslaagde landelijke Kennis Maken Dag!

Met de Onderzoeksregeling City Deal Kennis Maken werd in 2020 financiering vrijgemaakt voor het onderzoeken van kennisvragen die leven in het City Deal Kennis Maken (CDKM)-netwerk. Op de Landelijke Kennisdelingsdag op 12 november is het eindrapport van deze onderzoeksregeling gepresenteerd.

15 onderzoeken rond rijke leeromgevingen

In april 2020 werden 15 projecten gehonoreerd binnen de onderzoeksregeling CDKM. Onderzoekers en docent-onderzoekers verbonden aan de kennisinstellingen die meedoen aan de CDKM kregen de mogelijkheid om kortdurende onderzoeksprojecten uit te voeren binnen het thema rijke leeromgevingen.

De onderzoeken gaan in op verschillende aspecten van dit thema. Denk hierbij aan het effect van rijke leeromgevingen op de vaardigheden die studenten opdoen, het optimaliseren van de samenwerking tussen complexe partners, de inbedding van rijke leeromgevingen in het mbo, hbo en wo, en de evaluatie van het vormen van rijke leeromgevingen.

Het eindrapport

Stuk voor stuk leveren de onderzoeken interessante resultaten op voor het City Deal-netwerk en daarbuiten. Deze resultaten zijn gebundeld in een eindrapport. Het rapport bevat per onderzoek een interview met betrokkenen, een samenvatting en in enkele gevallen ook het gehele onderzoeksrapport.

Duurzame samenwerking en een sterk netwerk

De CDKM zet in op het versneld oplossen van maatschappelijke opgaven in steden, door de samenwerking tussen stadsbestuur en kennisinstellingen te verbeteren. Hierbij worden onderzoekers, docenten en studenten grootschalig betrokken. Inmiddels zijn er 20 steden actief in dit landelijke netwerk. Zij werken aan verschillende projecten en wisselen op regelmatige basis kennis en ervaringen uit. Regieorgaan SIA ondersteunt de CDKM met subsidieregelingen.

Lees de executive summaries van de 15 onderzoeken die hebben plaatsgevonden binnen de onderzoeksregeling City Deal Kennis Maken. Binnen deze regeling kregen onderzoekers en docent-onderzoekers, die verbonden zijn aan de kennisinstellingen die meedoen aan de City Deal Kennis Maken, de mogelijkheid om kortdurende (maximaal 12 maanden) onderzoeksprojecten uit te voeren binnen het thema rijke leeromgevingen.

8. Routes naar stedelijke vraagstukken
Lees de executive summary.
Bekijk de roadmap Routes naar de Stad.

9. Wijkmakers on the move
Lees de executive summary.

10. Burgerschapsvorming in een interdisciplinaire leeromgeving
Lees de executive summary.
Lees het onderzoeksrapport.

11. Missiegedreven opgaven: Leeromgevingen op de Utrechtse stadskaart
Lees de executive summary.

12. Nieuwe stellingnames, erfgoedworkshops als ruimtelijke ontwikkelmethode voor gemeenten en ontwerpopleidingen
Lees de executive summary.
Lees meer over het onderzoek in het vakblad Groen.

13. Integrated Learning: Van de collegezaal naar de praktijk en weer terug
Lees de executive summary.

14. De ontwikkeling en evaluatie van werkvormen voor complexe samenwerkingen
Lees de executive summary.

15. Ontwikkeling interventietool voor docenten om maatschappelijke vraagstukken structureel te verbinden aan academisch onderwijs
Lees de executive summary.

In oktober 2021 zijn 14 projecten gehonoreerd binnen de call City Deal Kennis Maken. In totaal is € 1.125.000 beschikbaar gesteld voor het ontwikkelen van implementatieplannen die de verbinding versterken tussen onderwijs, onderzoek en maatschappelijke opgaven van steden.

Duurzaam verbinden van onderwijs, onderzoek en maatschappij

De gehonoreerde projecten

De bevolking in onze steden wordt steeds diverser. Dat is ook terug te zien in klaslokalen, waar het voor lastige uitdagingen kan leiden. Sociale en inclusievaardigheden zijn daarom deel gaan uitmaken van het competentieprofiel van de docent van vandaag. Hoe kun je kunst inzetten om verschillen in de wereld te overbruggen? Karolien Dons ontwikkelde er een nieuwe leeromgeving voor in haar door de City Deal Kennis Maken-gefinancierde onderzoek.

Diversiteit en inclusie krijgen ook een steeds grotere rol ook in stedelijk beleid, Etniciteit, leeftijd, fysieke of mentale beperking, gender of armoede zouden geen barrière meer mogen vormen om mee te doen in de stad. De kunstvakopleidingen Docent Muziek (DoMu) en Docent Beeldende Kunst en Vormgeving (DBKV) van de Hanzehogeschool Groningen die studenten opleiden om als kunsteducator aan de slag te gaan, willen deze competenties intensiever, actueler en werkveldgetrouwer gaan aanspreken in hun onderwijs door een bestaande leeromgeving te verrijken.

Karolien Dons.

Wat was de aanleiding voor dit onderzoek?
Dons: “Van kinderen met beperkingen en rugzakjes, gender tot meer nieuwe Nederlanders. Kunst- en muziekdocenten komen diversiteit steeds meer tegen in hun klaslokaal, Ze zien steeds meer verschillen in hun groep. Hoe ga je daar mee om, hoe anticipeer je daar op en hoe zet je de kunsten daarvoor in om verschil geen drempel te laten zijn. Het Prins Claus Conservatorium en de Academie Minerva wilden daar wat mee in hun opleidingen, en hun curriculum vernieuwen. Hoe kunnen ze die laten meegaan in de samenleving?”

Wat hebben jullie precies gedaan in het onderzoek ‘Meerstemmig kunst leren: effecten van een verrijkte leeromgeving op inclusievaardigheden van studenten aan kunstvakdocentopleidingen’?
“We hebben een soort leeromgeving ontworpen, waarbij zowel partners uit het werkveld als studenten van binnenuit meedoen. Het oorspronkelijke plan was dat deze leeromgeving direct verbonden was aan stages van studenten, en aan wat activiteiten die plaatsvinden op scholen. Door corona hebben we al die activiteiten moeten schrappen, en hebben we ons uiteindelijk dus vooral gefocust op die leeromgeving. Door corona hebben we helaas geen data kunnen verzamelen over hoe het doorwerkt in stages bijvoorbeeld. Of hoe studenten het oppakken in de praktijk.”

Wie deden mee?
“Er deden twaalf deelnemers mee: drie alumni, twee docenten, een onderzoeker en zes studenten. Ik ben als onderzoeker betrokken geweest, en een lector was betrokken als supervisor. Ik zie de alumni en studenten echt als mede-onderzoekers.”

Waar hebben jullie je verder op gefocust met het onderzoek?
“We hebben gelukkig heel veel kunnen doen in tijden van corona. Wat echt interessant is aan onze leeromgeving is dat we die participatief hebben ingericht. Zeker voor hoger onderwijs is dat vrij nieuw om de vraag neer te leggen bij studenten. Wat wil je eigenlijk leren, nu je hier bent? Je bent hier omdat je getriggerd bent door het thema. Het begon dan ook met een gesprek met de studenten. Wie ben je? Wat brengt jou hier? Dan komen er biografische verhalen. Mensen die wat hebben meegemaakt in hun leven of zijn bijvoorbeeld heel erg activistisch om meer inclusie te bereiken in onze samenleving. Of ze hebben juist niet zo veel met inclusie en diversiteit. Waarom moeten we daar zoveel aandacht aan besteden? Het was dan ook de kracht van dit project: we hadden allerlei verschillende typen mensen. Het ideaal van meerstemmig, dus meer stemmen bij elkaar, is in die zin wel gelukt. Dat was de eerste fase van ons project, met elkaar in gesprek gaan.”

Wat was de volgende stap in het onderzoek?
“De tweede fase was rond de vraag hoe we dit dan kunnen vertalen in een lesprogramma waar we allemaal wat aan hebben? We kwamen op vormen van dialoog uit, die we konden voeren met elkaar. Van gespreksvormen als socratische dialogen, tot gespreksvormen die we in de kunst gebruiken om dialoog op gang te brengen. Denk aan beeldtaal: met beeld het gesprek op gang krijgen en een structurele dialoog creëren. Het hele traject bestond uit drie fasen, waarbij de derde fase de meest intensieve was. Daarin hebben we 7 sessies met elkaar georganiseerd, een heel dagdeel aan dialoogvoeren. Persoonlijk vond ik de voorkant van de leeromgeving het meest interessante aan, dat je met elkaar iets gaat ontwerpen. Het thema diversiteit zat dan ook in de aanpak. Dat vind ik een mooie winst van het project. Natuurlijk heeft het ook wat moois aan de achterkant opgeleverd. De opleidingen zijn heel enthousiast en willen er graag verder mee doorgaan. Een van de opleidingen biedt het nu aan als keuzevak, de ander wil het structureel gaan aanbieden in alle opleidingen.”

Hoever zijn jullie nu in het onderzoek?
“We zijn nu aan het afronden. We zijn bezig met het maken van een video essay als eindrapport. Die vorm vond ik echt passen bij allemaal mensen die heel erg in beeld en geluid denken. We zijn nu bezig met de montage. Op 1 november is het klaar en ik presenteer het op de landelijke Kennis Maken dag op 12 november. Ik hoop echt dat de meerstemmigheid door klinkt in de video.”

Hoe kun je kunst inzetten om verschillen de wereld te overbruggen? Foto: Bruce Mars.

Wat zijn de belangrijkste conclusies die je al wil delen, voorafgaand aan de landelijke dag?
“Ik denk dat dit onderzoek duidelijk laat zien dat er een enorme meerwaarde zit in participatief onderwijs. Dat we als docenten ook wel eens mogen loslaten vanuit ons instituut. Natuurlijk heeft dat wel consequenties voor de docent, want die stelt zich anders op. Het is niet langer alleen maar zenden. Je bouwt een ander soort relatie op. Dat is voor de Hanzehogeschool een enorme winst. Ik denk dat we ook voor het werkveld, de stadse context waarvoor we dit hebben gedaan, winst hebben gemaakt. We hebben mensen getraind en laten ervaren wat het is om op een andere manier te luisteren naar elkaar, en je vak te benaderen. Mensen voelen zich daar prettig bij. Ze hoeven niet meteen te gaan zitten in een oordeel. Dat zit namelijk heel erg in de kunst. Je oordeelt of iets lelijk of mooi is, goed of fout.”

En kunnen muziekdocenten er ook al wat mee in de praktijk?
“Ja. Dat even loslaten hoor ik ook positief terug van de alumni. Een van hen geeft nu les op een vmbo-school en loopt daar tegen heel veel stereotyperingen aan. Ze zei dat loslaten van al die bagage en met elkaar puur genieten van iets, haar al een heel ander contact opgeleverd heeft met die leerlingen. Het zijn kleine dingen, maar daar zie ik toch een grotere beweging gaande. Althans dat hoop ik. We hebben nu nog maar gewerkt met twaalf mensen, dat is heel kleinschalig, maar het biedt potentie. Een soort hygiëne, van hoe gaan we met elkaar om.”

Nu de rest van de samenleving nog?
“Zo idealistisch ben ik ook weer niet. Ik geloof echt in die kleine stapjes. Zeker voor de scholen in de stad daar merk ik er wat gebeurt. Daar wordt gereflecteerd op waarmee ze bezig zijn. Dat vind ik een waanzinnige uitkomst.”

Wat kun je vanuit je onderzoek meegeven aan het City Deal netwerk?
“Ik denk dat steden die heel erg met inclusiviteit bezig zijn, hier zeker wat aan kunnen hebben. Ik weet dat al kunst gebruiken om meer participatie in de samenleving te faciliteren. In stedelijke ontwikkeling, participatie en leefbaarheid ligt een rol voor de kunstdocent. Die kan dat verder vooruitbrengen.”

Van oude paleizen tot resten uit de Tweede Wereldoorlog; Nederlanders willen steeds meer meedenken over wat er gebeurt met het erfgoed in ons land. Voor gemeenten en provincies levert dat soms ingewikkelde processen op. Steeds vaker roepen ze de hulp in van studenten via workshops en schetssessies. Hoe die sessies beter georganiseerd kunnen worden onderzocht Gerdy Verschuure-Stuip met hulp van de City Deal Kennis Maken onderzoeksregeling.

Of je het nu gaat om mooie kastelen, waarvan iedereen weet dat we ze moeten behouden, of om oude industriële gebouwen, waar we het liefst van af willen, alles heeft mogelijkheden om te gebruiken in de toekomst. Erfgoed in ons land is heel breed. “Alles heeft waarde”, stelt Verschuure-Stuip. “De afgelopen twintig jaar is ons duidelijk geworden, dat erfgoed veel breder is dan mooie objecten en dat er heel veel gevoel bij is, ook bij oude gebouwen die we op het eerste oog minder interessant vinden. “En aangezien we niet alles kunnen bewaren, moeten we anders gaan nadenken over wat we dan wel of niet bewaren,” aldus de onderzoekster. “Een gebouw kan misschien niet beschermd blijven maar met de verhalen en ideeën waar het voor stond, kun je ook ontwerpen maken en een slag slaan. Je hoeft dus niet altijd een object echt te behouden en beschermen om het als monument, als inspiratie, vernieuwing en een manier om mensen te verbinden te bewaren.”­­

Steeds vaker vragen overheden de burger om over dit soort vraagstukken mee te denken. Verschuure-Stuip: “Een tendens die we zien, breder in ruimtelijke ordening, is, dat we steeds meer bewust worden dat we erfgoedbescherming wel echt moeten doen voor iemand. Ik kom uit de landschapsarchitectuur en we hebben een gezegde: als de tuinman vaker in de tuin komt, dan de bezoeker of eigenaar, voor wie doen we het dan? Het gevoel dat erfgoed iets voor mensen moet doen, heerst steeds meer.”

Studenten kunnen daar dus nog een unieke bijdrage bij leveren. Verschuure-Stuip organiseert al tien jaar workshops met studenten. Het is voor beide partijen goed. De student leert in de praktijk en de gemeenten worden geholpen in participatieve processen. Zo hebben de afgelopen tien jaar studenten bijgedragen aan allerlei maatschappelijke workshops rond beladen erfgoed zoals de Muur van Mussert, maar ook bij buitenplaatsenlandschappen in Gelderland. Ook nieuwe ontwerpen van openbare ruimte voor de DRU-fabriek in Ulft en voor toerisme in Giethoorn zijn door studenten ontwikkeld.

Gerdy Verschuure-Stuip, universitair docent Landschapsarchitectuur en onderzoekscoordinator LDE Center for Global Heritage and Development

Je hebt met ‘Nieuwe stellingnames: erfgoedworkshops als ruimtelijke ontwikkelmethode voor gemeenten en ontwerpopleidingen’ onderzoek gedaan naar de samenwerking van studenten bij participatie bij de Zuiderwaterlinie in Breda. Wat voegden ze toe?
Verschuure-Stuip: “Hoe betrekken we de burger erbij? Gemeenten vinden het soms moeilijk. Soms heb je paleizen, kastelen, daar zijn we het allemaal over eens. Wat doe je met meer lastig erfgoed, zoals bijvoorbeeld het militaire erfgoed van de Zuiderwaterlinie? Haal je het weg, of moet je het behouden? Geef je het een nieuwe plek? Veel gemeenten en eigenaren worstelen ermee. Wat is er dan mooier als er een groepje studenten langskomt met frisse ideeën? Die komen drie dagen lang discussiëren over wat we ermee kunnen doen. Met hun plannen lijkt er ineens een oplossing mogelijk, een uitkomst, en ligt er een soort ‘praatplaatje’. Dat is waarom dit soort workshops zo goed werken.”

Wat was de aanleiding voor dit onderzoek?
“Als je goede uitkomsten wil hebben met de workshops moet je het wel op een bepaalde manier organiseren en dat wilde ik onderzoeken. Hoe betrek je mensen erbij? Hoe geef je al die partijen, die een rol spelen in het proces, een plekje? Ik ben bezig geweest om samenwerkingsmodellen uit te werken. Voor mijn onderzoek heb ik gekeken naar een project in de Zuiderwaterlinie, waar we als TU Delft bij betrokken waren.”

Waar heb je precies op gericht in het onderzoek?
“Er blijken verschillende soorten workshops te zijn. Je hebt workshops die heel erg gaan over kennis verbreden. Hoe ontwikkel je nieuwe ideeën en terminologieën? Dat is echt heel erg expertgericht en gebeurt vooral op de universiteit. Dat soort workshops doen we als academici heel graag, want daarmee versterken we onze kennis. Het is echter minder op de praktijk gericht. De tweede type workshops is veel meer gericht op het genereren van ideeën. Wij komen met studenten als een soort interventieteam bij de gemeente of lokale partijen en laten zien wat voor mogelijkheden er zijn. De derde type workshop is er veel meer een vorm, die samenwerking genereert met al betrokken partijen. Juist op dit laatste type heb ik mijn onderzoek gericht. Welke partijen zijn nodig, wat voor bouwstenen zijn er en wat voor werkschema hoort erbij? Wat moet je voorbereid hebben, wat doe je op de dag zelf en wat na afloop?”

Wat zijn de belangrijkste conclusies en geleerde lessen?
“Wat ik echt geleerd heb is dat de workshop vooral wordt georganiseerd in de weken voorafgaande aan de daadwerkelijke workshop. Dan moeten we zorgen dat alle partijen op de hoogte zijn, dat ze weten wat er speelt en dan moet je het draagvlak zien te vinden. Ik heb veel gepraat met gemeenten en hele leuke ideeën opgedaan. Ik benadrukte zelf veel meer het belang van de discussie aangaan, het gesprek of debat uitwerken. Dat is misschien een beetje zwaar. Van gemeenten heb ik juist meer die inspirerende kant leren kennen om mensen ergens bij te betrekken. Vraag bijvoorbeeld burgers of ze foto’s maken wat ze nu het mooiste vinden aan hun erfgoed. Die inspiratie is net zo goed te gebruiken in het debat. Ik vond die samenwerking met de mensen uit Breda heel erg bijzonder. Ze kwamen met hele leuke ideeën die ik nu weer ga toepassen in Den Haag, een toekomstige opdracht.”

Loopt het onderzoek nog?
“De workshops waren in september 2020. Dat onderzoek is gedaan. Maar eigenlijk is het helemaal niet klaar. Ik heb de modellen ontwikkeld en ik ga ermee verder. Nu gaan we het toepassen in een samenwerking die we hebben met een aantal andere universiteiten en de gemeente Den Haag. Daar gaan we ook weer workshops opzetten. Het is iets dat ik heel actief verder wil gaan uitrollen.”

Wat kan het City Deal Kennis Maken netwerk leren uit je onderzoek?
“Hoe belangrijk de verbinding met de mensen is. Hoe maken we Nederland beter? Academisch bezig zijn is leuk, maar we doen het voor mensen. Dat vind ik juist zo interessant. Dat vind ik ook de meerwaarde van de City Deal Kennis Maken. In de praktijk worden zo veel leuke ideeën gegenereerd, die blijven echter vaak in de praktijk. Juist door die ideeën meer ook in de academische wereld mee te nemen, kunnen we van elkaar leren. Met deze wisselwerking kunnen we enorm veel winnen. Ook het leren samenwerken met anderen was erg waardevol.”

Studenten aan het werk in een erfgoedworkshop. Foto: Gerdy Verschuure-Stuip.

Met wie hebben de studenten samengewerkt in de workshops?
“Juist in de erfgoedworkshops kunnen we over onze grenzen heen stappen en van elkaar leren. We organiseren de workshops bijvoorbeeld samen met collega’s van Universiteit van Leiden, de Wageningen University en de VU. Zo laten we veel studenten samenwerken. Ze leren niet alleen elkaar kennen, maar ook wat de taal is die zij spreken. De taal van een ontwerper is bijvoorbeeld anders dan die van een erfgoeddeskundige of een archeoloog. Ze worden geconfronteerd dat we hetzelfde willen maar het anders zeggen. Dat is ontzettend waardevol. Ook leren ze veel over het werkveld waar ze terechtkomen. Ik hou dan ook graag een pleidooi voor transdisciplinair onderwijs waarin studenten van allerlei disciplines samenwerken. Het erfgoed is daarvoor een heel geschikt domein.”

Blue City, gevestigd in het voormalige Tropicana-zwembad, is dé plek in Rotterdam voor iedereen die bezig is met de circulaire economie. Tussen de startups en andere ondernemers is ook plek voor studenten van Hogeschool Rotterdam. Om verbinding te krijgen met de ondernemers. Maar wat is daarvoor nodig? Katri Kaunismaa regisseur samenwerking Hogeschool Rotterdam en Blue City deed een onderzoek met subsidie van de City Deal Kennis Maken onderzoekregeling.

Waarom een onderzoek naar Blue City?
Kaunismaa: “Het idee voor dit onderzoek is ontstaan vanuit de bestaande samenwerking die we als Hogeschool Rotterdam hebben met Blue City. Zes jaar geleden kwam deze circulaire hub hier in de stad. Met zo’n unieke hub moeten we wel wat mee. Circulaire economie is namelijk een hele belangrijke maatschappelijke verandering, waar wij als hogeschool op wilden aanhaken. Zo is de samenwerking drie jaar geleden ontstaan. Het is handig om in die startup hub een plek te krijgen. Dan komen we in contact met die startups. We hebben een ruimte gehuurd, een soort klaslokaal, en we huren ook nog zes werkplekken in het laboratorium. Dan zitten we in ieder geval dichter bij de context van circulaire economie. Wat kan die samenwerking opleveren voor beide partijen?”

Wat heb je precies onderzocht?
“We willen proberen meer opleidingen, docenten en studenten bewust te maken dat de mogelijkheid bestaat om te werken in Blue City, dat we daar een lokaal hebben en terecht kunnen. Dat is lang niet bij iedereen bekend. In het onderzoek monitoren wie er komt, hoe het wordt gebruikt. Het is echt een heel praktisch onderzoek, niet echt een wetenschappelijk onderzoek. Wat zijn de belangen in de contextrijke leeromgeving waarin we zitten? Welke belangen zijn er voor zowel de opleidingen, de onderzoekers als de connectie met de ondernemers, die er ook zitten? Wat hebben die ondernemers nodig? We hebben daarvoor een aantal sessies georganiseerd op de hogeschool om te kijken wat onze opleidingen nodig hebben. We hebben gesproken met de mensen die de grote lijnen schetsen voor onderwijs en onderzoek: met iemand van het college van bestuur, een aantal directeuren die hiermee bezig zijn, en met lectoren. Daarnaast hebben we ook input opgehaald van docenten en hoofddocenten, die ook echt in het klaslokaal in Blue City gaan lesgeven. Wat hebben zij nodig? Docenten zijn zelf capabel om connecties met de bedrijven te maken, dat hoeven wij niet per se voor ze te doen, maar misschien helpt het wel dat we plek bieden om ze makkelijker tegen te komen.”

Katri Kaunismaa.

De samenwerking met de bedrijven is waar het dus echt om gaat in Blue City?
“Ja. Hoe beter we samenwerken en hoe beter het onderwijs werkt in zo’n hub. Het aanbod aan bedrijven is heel divers. Het zijn niet alleen maar makers. Het gaat allemaal over biocirculariteit, maar er zitten ook marketingbedrijven tussen die gespecialiseerd zijn in circulaire economie. Dat is heel interessant voor onze businessopleidingen. Een belangrijke opbrengst is ook dat we elkaar intern beter zijn leren kennen op zo’n grote hogeschool. Ik ben zelf positief verrast hoeveel mensen er bij ons iets doen met circulariteit. Dat wist ik een jaar geleden niet. Dat is ook een deel hiervan: dat mensen elkaar beter leren kennen. Uiteindelijk moeten de studenten als ze zijn afgestudeerd wel buiten hun eigen grenzen gaan samenwerken met allerlei andere mensen. Hoe eerder ze dat kunnen oefenen in een veilige omgeving op e hogeschool hoe beter. Dat proberen we te stimuleren.”

De studenten konden ook werken in het open lab van de Blue City, samen met startups. Hoe ging dat?
“Dat stuk is wat anders gelopen. Het idee dat onderzoekers en studenten te allen tijde terecht konden in het lab om experimenten te doen liep in de praktijk anders. Het is toch een lab waarmee je zorgvuldig mee om moet gaan met materialen. Dat moet je toch wel op een gestructureerde manier doen. Uiteindelijk hebben we toch afgesproken dat we het niet open gooien, want het bleek niet werkbaar voor de mensen die het lab runnen. We hebben de focus verlegd op hogeschool-studenten die stagelopen bij bedrijven in Blue City, en vanuit die rol experimenten doen in het lab van Blue City.”

Het onderzoek is nu klaar. Wat is de volgende stap nu?
“We proberen nu de vruchten te plukken van het feit dat onze studenten wel in het lab zijn geweest. Hoe kunnen we die kennis vanuit die stageonderzoeken terugbrengen? De studenten zijn echt met hele interessante dingen bezig, bijvoorbeeld voor een ondernemer die decoratie-en isolatiemateriaal maakt uit zeewier, en dat moet getest worden. Dat soort kennis is leuk om terug te brengen naar het onderwijs, zodat niet alleen die ene stagiair er iets aan heeft, maar dat de kennis ook wordt verspreid. Daar kijken we nu naar hoe we dat kunnen organiseren. Het gesubsidieerde deel is nu afgelopen. We gaan door met docenten die de stagiaires begeleiden in Blue City, met hen kijken we welke plek kunnen we het terugbrengen in het curriculum, en meer studenten bewustmaken van circulaire economie en de oplossingen die vanuit de bedrijven komen.”

Heb je al een idee hoe die kennis kan worden verder gedeeld?
“De meest voor de hand liggende optie is in verschillende projecten in de eerste twee jaar, of dat het terugkomt in minorenonderwijs in het derde jaar. Het verschilt natuurlijk per opleiding wanneer ze met deze projecten bezig zijn, dus het moet ook maatwerk worden.

Wat kun je vanuit het onderzoek meegeven aan het City Deal Kennis Maken netwerk?
“Wat ik zelf heb geleerd is dat de contextrijke leeromgeving heel belangrijk is, en die praktijk veel kan bieden. Anders blijft het een beetje in de theorie hangen, en zie je als student niet hoe het in het echt gebeurt. Het kan enorm helpen bij de bewustwording van zowel studenten als docenten. Het is goed om met je onderwijs in zo’n plek te zitten, ook om echt goede stageplekken te bieden voor de studenten, die iets met circulariteit willen. Voor een thema dat doorbreekt en steeds belangrijker wordt, is het dus juist goed om in zo’n hub te zitten. Zodat studenten er mee kunnen experimenteren: wat werkt, wat niet? De andere les die ik heb geleerd is dat je met de partner hele goede afspraken moet maken. Maak hele goede afspraken, maak goed duidelijk wat de verwachtingen zijn van beide partijen, en schrijf het duidelijk op.

Blue City.

Hoeveel studenten werken momenteel nog in Blue City?
“Op dit moment werken er twee studenten bezig in het lab, het hangt af per semester. Elke week komen er drie of vier groepen werken in het lokaal vanuit minor onderwijs. Sporadisch komen er nog andere groepen, met name onder de ondernemersopleiding is het heel populair. Die vinden het geweldig om tussen de startups te werken. Onze enige eis is dat ze wel echt iets doen met circulariteit. Dat is de reden waarom we in Blue City zitten.”

De hogeschool is een spil in de regio. Het zorgt voor levendigheid en draagt bij aan innovatie. Toch komt die regio nauwelijks voor in het hoger onderwijs- en onderzoeksbeleid. Dat moet anders, stelt Anka Mulder, voorzitter van het College van Bestuur van de Saxion Hogeschool. ‘Met de City Deal Kennis Maken is daarvoor al een eerste stap gezet.’

Anka Mulder is sinds 2018 voorzitter van het bestuurscollege, en is afkomstig uit de universiteitswereld. Ze werkte eerder als lid van het college van bestuur van de TU Delft, en is een internationaal expert op het gebied van digitaal onderwijs. Wat haar meteen opviel toen ze de overstap maakte naar de hogeschool is hoe sterk de link met de regio is.

Hoe ziet die verbinding eruit in Enschede, Deventer en Apeldoorn, waar Saxion is gevestigd?
Mulder: “Natuurlijk verschilt het heel erg per onderwijssector. We hebben al lang goede banden in de regio met de organisaties, bedrijven, zorginstellingen, maar ook de gemeenten. Hiervoor heb ik vijftien jaar in het wo gewerkt. Daar is dat toch wel anders, die speelt meer een nationale of internationale rol. Als Saxion Hogeschool zijn we erg verankerd in de regio. We zitten echt in de haarvaten van Oost-Nederland. Bijvoorbeeld 70 procent van onze studenten in Twente blijft na het afstuderen in de regio werken. Vanuit onze eigen instellingen zie ik dat we in Enschede al heel goed verbonden waren en dat het in Deventer, mede dankzij de hulp van de City Deal, echt is verbeterd.”

Anka Mulder.

Hoe zie je dat die verbinding in Deventer is verbeterd door de City Deal?
“In Deventer merkten we dat onze studenten nog niet zo betrokken waren bij de stad, ook al hebben we daarin al wel stappen gezet, met een stadslab bijvoorbeeld. We zien nu dankzij dat stadslab en dankzij de City Deal Kennis Maken dat het aantal studenten dat actief betrokken is bij vraagstukken  de stad verviervoudigd is. Dat vind ik erg mooi. Samen met de gemeente Deventer, City Marketing, ROC Aventus èn studenten denken we na over hoe Deventer meer neer te zetten als studentenstad. Ik denk dat mensen Deventer vooral kennen als hele mooie en authentieke stad, maar dat er nog wel wat kan worden verbeterd om de stad ook aantrekkelijker te maken voor jonge mensen, voor studenten. Citymarketing heeft daar natuurlijk een belangrijke rol in, maar hoe leuk is het om dit juist ook met studenten te bespreken?”

Je stelt dat het hoger onderwijs essentieel is voor de regio. Waaruit blijkt dat?
“Na bijna vier jaar werken bij Saxion zie ik om mij heen hoe ontzettend belangrijk hoger onderwijs is voor de vitaliteit van de regio’s waarin we werken. Zonder studenten is er echt een stuk minder levendigheid. Ook onze alumni vervullen een enorme berg vacatures. Zonder ons praktijkgericht onderzoek is er veel minder innovatie. Onze onderzoekers werken momenteel in lokale hubs samen met bedrijven in Enschede, Apeldoorn, Deventer, Haaksbergen, Tubbergen en Zwolle. Met die mkb-bedrijven werken ze samen aan innovatie. Als zij er niet zijn dan zit er echt een grote kink in de kabel van innovatie. Je ziet steeds meer hoe belangrijk hoger onderwijsinstellingen zijn voor de regio. Gemeenten zien dat ook. Niet voor niets proberen ze universiteiten en hogescholen naar hun stad te brengen. Heel logisch is dat.”

Maar de regio komt dus niet terug in het hogeronderwijsbeleid?
“Nee. Terwijl iedereen weet hoe belangrijk het is, komt het woord regio niet terug in ons hoger onderwijs- en onderzoeksbeleid. Dat is raar. Alles is nationaal ingeregeld. Ik denk dat de City Deal daar een hele mooie stap in is. Die is klein gestart en heeft kleine, en soms grotere, successen behaald. Mensen hebben elkaar beter leren kennen over en weer. Ik denk dat het een hele mooie eerste stap is om de regio een plek te geven in het hoger onderwijs- en onderzoeksbeleid en welke successen je krijgt als je investeert in de regio.”

Wat zou een volgende stap kunnen zijn?
“Als ik kijk naar de toekomst zou je met de City Deal een vervolgstap kunnen zetten om die regiofunctie van het hoger onderwijs te helpen versterken en daarmee dus de verankering in de regio. Ik ben dan ook heel erg benieuwd naar wat de vervolggedachten zijn, ook vanuit het ministerie achter de City Deal. Financieel was de eerste stap klein maar toch vrij succesvol. Dat komt ook doordat de City Deal heel goed paste bij een aantal ontwikkelingen die mensen al waren gestart.”

Wat voor ontwikkelingen zijn dat precies?
“Je ziet overal dat organisaties en bedrijven in de regio’s talent en kennis opzoeken. Ik denk dat deze City Deal heel goed past bij deze trend. Ook in onze regio’s is deze trend al langer gaande. Kijk naar Enschede. Onze technische labs zijn echt ontmoetingsplaatsen waarin wij met het mkb werken aan innovatievragen. Samen met het ROC van Twente en de Universiteit Twente hebben we hubs opgezet in kleinere gemeenten in de Achterhoek en Twente, die worden gerund door alumni en waar stagiaires terecht kunnen en mensen elkaar ontmoeten, en waarbij het bedrijfsleven in contact komt met onze trainees en studenten.”

Wat is volgens jou nodig voor die volgende stap?
“Ik denk dat voor alle partners stabiliteit belangrijk is. Anders kan je niet iets opbouwen. Ook de City Deal gaat over het opzetten van langdurige relaties met elkaar. Niet een projectje hier, telefoontje daar. Je wil een huwelijk, geen kortstondige relatie. Het gaat om programma’s ontwikkelen en elkaar langjariger spreken. Helderheid voor de langere termijn is belangrijk voor alle partners. Een zorg die ik heb voor die stabiliteit is dat we als hogescholen worden gefinancierd per student.”

In hoeverre brengt dat dan de gewenste stabiliteit in gevaar?
“De feitelijke bekostiging die we krijgen is voor onderwijs. Of we nu een City Deal- of onderzoeksproject doen, in relatie met de provincie of met iets internationaals, alles komt uit het budget voor het onderwijs. Dus je kunt je afvragen als we zo’n belangrijke regionale rol hebben zou daar dan ook geen financiering voor moeten komen? Op het moment dat we minder studenten krijgen, -en Saxion zit in zo’n krimpregio-, wordt het voor ons best moeilijk om te blijven investeren in die rol in de regio met al die hubs. Maar ook voor de City Deal. Voor de City Deal is het dus goed dat het wat langjariger wordt en dat we elkaar die stabiliteit gunnen.”

Hoe kunnen studenten bijdragen aan een veiligere maatschappij? In de nieuwe bacheloropleiding Security Studies aan de Universiteit Leiden gaan ze in de praktijk aan de slag te gaan met ‘real-life’ vraagstukken op het gebied van veiligheid. Met hulp van de onderzoeksregeling City Deal Kennis Maken onderzochten programmadirecteur Daan Weggemans en onderzoeker Saskia Postema hoe deze nieuwe innovatieve onderwijsvorm het best ingevuld kan worden.

Waar draaide het onderzoek Integrated Learning: Van de collegezaal naar de praktijk en weer terug precies om?
Postema: “Wat we hebben willen onderzoeken is wat de beste manier is om de koppeling tussen wetenschap en studenten enerzijds en samenleving anderzijds vorm te geven. In integrated learning brengen we maatschappelijke vraagstukken in het academisch onderwijs, en de studenten naar de praktijk. Zij doen wetenschappelijke kennis en ervaring op in geïntegreerde projecten. Maar hoe zorg je er daarna voor dan dat dit weer terugkomt bij de maatschappij, en dat het werken aan maatschappelijk vraagstukken ook echt een deliverable oplevert voor de maatschappij en omgeving?”

Daan Weggemans.

Wat was de aanleiding voor dit onderzoek?
Weggemans: “Security Studies richt zich op het doen van onderzoek naar veiligheid. Daar passen heel veel links en verbindingen met die praktijk in, om het zo tastbaar mogelijk te maken. De onderzoeksregeling was een mogelijkheid om daar echt bij stil te staan: een idee te ontwikkelen en te theoretiseren en het tegelijk praktisch handen en voeten te geven en verbindingen te leggen met de praktijk. We zitten in de regio Den Haag-Leiden, een plek waar je duizend en één kansen hebt om iets met veiligheid te doen. De regeling gaf ons de luxe om een jaar lang deze onderwijsfilosofie uit te werken. We kunnen hiervan de komende jaren de vruchten plukken. Het is namelijk een cirkel dat we elk jaar gaan herhalen. We hebben twee Integrated Learning vakken in het programma Security Studies die we hier structureel aan hebben gekoppeld. Hierin laten we studenten aan de slag gaan met praktijkvragen, en dat willen we elk jaar gaan ophalen. Dankzij de regeling hebben we het goed in de steigers kunnen zetten.”

Wat hebben jullie concreet gedaan in het onderzoek?
Postema: “Onze aanpak was tweeledig. Allereerst lag de focus echt op de theoretische fundering die we rond wilden krijgen. Wat is nou precies die onderwijsfilosofie van integrated learning? Waar bestaat het uit? Wat zijn de essentiële stappen die nog vaak missen om die laatste link te slaan, terug naar de maatschappij? Het andere deel was gericht op de slag maken richting praktijk, en ervoor te zorgen dat studenten ook de middelen hebben om hiermee aan de slag te gaan. Dat betekende echt het professionaliseren van de twee vakken. In deze vakken krijgen studenten heel veel ruimte om zelf aan de slag te gaan met vraagstukken van partners uit de veiligheidssector en uit de omgeving. Als ze bijvoorbeeld gevraagd worden om een beleidspaper te schrijven of om een podcast af te leveren of andere vormen waarmee ze gedragsverandering kunnen stimuleren, dan moeten ze dat echt op een professionele manier kunnen doen. Dan gaat het dus om de aanschaf van podcast- of filmapparatuur en software.”

Weggemans: “We hebben daarvoor eerst een rondje langs de velden, -gemeenten, politie en andere relevante veiligheidspartners-, gemaakt om input op te halen. Waar zitten jullie mee? Waar willen jullie nou een antwoord op van onze studenten? We hebben bijna 250 studenten per jaar, dat is een leger aan denkkracht. Stel maar vragen. Wij helpen studenten bij het zoeken van een thema, of een onderwerp voor een paper. We hebben bewust gekozen bij de twee vakken voor niet-traditioneel wetenschappelijke output. In plaats van een wetenschappelijk paper, dat nauwelijks wordt gelezen, kiezen we voor een podcast, een filmpje, documentaire, of een change campaign of ondernemersplan.”

Postema: “We hebben als laatste een conferentie georganiseerd waar de studenten hun oplossingen moesten presenteren. De partners waren allemaal verrast door de kwaliteit van waar de studenten mee gekomen waren: de ideeën waren origineel, en de invalshoeken verfrissend. Het interdisciplinaire karakter van het programma draagt heel erg bij aan wat de studenten kunnen doen voor deze partners in de maatschappij. Daarom wilden sommige partners dan ook de samenwerking voortzetten. Dit soort domino-effect is ook iets wat we graag willen.’

Wat voor concrete thema’s en vraagstukken kwamen aan de orde?
Postema: “Voor de politie waren studenten bijvoorbeeld bezig met een aantal onderwerpen die inspeelden op protesten en demonstraties. Wat is de rol van de politie daarin? Wat voor trends zijn er te herkennen? Dit was een onderwerp wat heel erg leefde onder studenten. Er zijn een aantal podcasts en change campaigns gemaakt. Andere onderwerpen waar onze studenten aan werkten waren sex trafficking, veiligheid in het uitgaansleven en coronamaatregelen. Ook voor het Veiligheidshuis in Leiden mochten studenten een opdracht doen, namelijk om te kijken welke factoren verbeterd kunnen worden in het contact met inwoners. Daar hebben studenten een beleidsadvies over geschreven dat op dit moment in overweging wordt genomen.”

Saskia Postema.

Wat zijn de belangrijkste conclusies? Wat zijn de belangrijkste lessen uit het onderzoek?
Weggemans: “Ik denk dat de belangrijkste conclusie is dat dit een leervorm is waarbij dus zowel vanuit de praktijk als vanuit de studenten behoefte aan is. Het helpt studenten verder, het is didactisch veel groter dan wanneer we het allemaal op de klassieke manier in de collegezaal vertellen. De studenten komen nu op plekken, ze horen dingen over wat we in de praktijk doen. Het is het waard om die verbinding te blijven leggen en met elkaar eerst te weten wat er speelt, er vervolgens mee aan de slag gaan.”

Zijn er lessen uit jullie onderzoek die je kan meegeven aan het CDKM-netwerk?
Weggemans: “Hoe groot het potentieel van de studenten voor de praktijk is, dat is een enorme les waar we met zijn allen op door moeten gaan. Je kan echt steden en landen beter maken door de studentenpopulatie te benutten. Zorg ervoor dat ze het leuk vinden, voor hen is het een enorme leerervaring. Dat het twee kanten opwerkt is voor mij de reden waarom het zo leuk is, en we ermee doorgaan in de komende jaren. Constant kunnen we ons afvragen wat er speelt en waar we bij kunnen helpen?”

Postema: “Ook de connectie en het contact onderhouden met het netwerk, niet alleen lokaal maar ook daarbuiten, is denk ik ook heel belangrijk. Alles is tegenwoordig in de wereld zo met elkaar verbonden, dat het ook erg onlogisch is om het alleen op lokaal niveau aan te pakken en niet te kijken naar de complexiteit daarbuiten. Juist die interdisciplinaire aanpak is daarvoor heel erg geschikt.”

Studenten van Security Studies aan het werk.