Betrokken partners:

Gemeente Arnhem, ArtEZ, Van Hall Larenstein, Rijn IJssel, Hogeschool van Arnhem en Nijmegen
Contactpersoon: Annemieke Peeters, Annemieke.Peeters[at]han.nl

Een learning community

De unieke, onderscheidende en kwalitatief hoogwaardige opleidingen van vier kennisinstellingen (HAN, Van Hall Larenstein, ArtEZ en ROC Rijn IJssel) maken Arnhem tot een echte studiestad. Via de City Deal Kennis Maken zoekt Arnhem de samenwerking tussen deze instellingen meer op en benutten ze elkaars afzonderlijke kwaliteiten optimaal. Zo ontstaat in Arnhem gezamenlijk steeds meer een learning community.

Via verschillende labs in de stad, zoals in de wijken Presikhaaf en het Spijkerkwartier, en regio, de gemeente Westervoort, werken de partners op een interdisciplinaire manier samen om creatieve en innovatieve oplossingen te vinden voor lokale maatschappelijke opgaven. Ze richten zich hierbij op twee grote thema’s: kansengelijkheid en duurzaamheid. Studenten, docenten en onderzoekers werken hierbij samen met wijkbewoners, maatschappelijke organisaties, overheid en bedrijfsleven.

Nieuwe manier van samenwerken

Naast ‘kennis maken’ die ten goede komt aan maatschappelijke vraagstukken, willen de City Deal partners ook ‘kennis maken’ over deze nieuwe en uitdagende manier van samenwerken. Want multilevel (MBO-HBO-WO) samenwerken, hoe doe je dat eigenlijk? Hoe maak je kennis zichtbaar? Hoe creëer je maatschappelijke impact? Om antwoorden op dit soort vragen te vinden verbinden we nadrukkelijk onderzoek aan onze manier van samenwerken.

Onderzoek

De uitkomsten van dit onderzoek moeten in de eerste plaats ten goede komen aan het verbeteren van onze manier van samenwerken. De opbrengsten van het onderzoek vloeien dus rechtstreeks weer terug in onze learning community, in de vorm van verbeterde samenwerking tussen de kennisinstellingen en andere betrokken partners, nieuwe onderwijsinnovaties en slimmere oplossingen voor maatschappelijke problemen. Daarnaast vinden de partners het belangrijk om de uitkomsten en opbrengsten van dit onderzoek te delen met een groot publiek. Op deze manier vormt de CDKM een steeds hechtere, lerende gemeenschap die in staat is om kwalitatief hoogwaardig en toekomstbestendig onderwijs aan te bieden, kennis zichtbaar te maken en impact te creëren.

City Deal Kennis Maken

In het eerste jaar heeft de CDKM als vliegwiel gediend om de samenwerking tussen gemeente en kennisinstellingen te verstevigen. Daarbij zijn al een paar mooie resultaten geboekt. Door twee bestaande Sparkcentres van de HAN in de twee wijken op te schalen, zijn studenten en onderzoekers van de verschillende kennisinstellingen daar gaan samenwerken aan lokale maatschappelijke opgaven in samenwerking met buurtbewoners, wijkinitiatieven en maatschappelijke organisaties. Door onderzoek te verbinden aan deze projecten, is er meer zicht gekomen op de werkende principes van deze interdisciplinaire projecten. Daarnaast is het netwerk in Arnhem verder in kaart gebracht en de infrastructuur van een lerend netwerk verstevigd. Mede dankzij het reeds bestaande netwerk van Arnhem Studiestad werden snel verbindingen gelegd.

Doelen 2020/2021

Duidelijk is dat deze manier van samenwerken en kennis maken in de CDKM aanslaat in Arnhem. Daarom blijven de vier kennispartners en gemeente doorgaan op de ingeslagen weg om een stevige Arnhemse learning community te vormen. De komende twee jaar kiezen ze voor de volgende drie doelstellingen:

1. Kennis meer multidisciplinair inzetten voor het oplossen van maatschappelijke opgaven op het gebied van duurzaamheid en kansengelijkheid.
2. De manier van samenwerken onderzoeken om op deze manier ‘kennis te maken’ over de eigen manier van werken.
3. De lessen uit de eigen ‘gemaakte’ kennis weer ten goede laten komen aan onderwijsinnovatie.

Projecten

Concrete projecten die daarbij op de agenda staan zijn de drie kernprojecten in Westervoort, Spijkerkwartier en Presikhaaf. Een mogelijke samenwerking met het Nederlands Openlucht Museum wordt onderzocht. Mogelijk gaan we in samen met CDKM, overheid, lokale bedrijven en onderzoekers een aantal toekomstscenario’s voor het museum schetsen. Daarnaast gaat de CDKM een Lab Aardgasvrij opzetten rondom aardgasvrije wijken in opdracht van RVO, in samenwerking met de topsector energie. In de wijk Malburgen creëren we een lab waarin MBO en HBO aan de slag gaan, volgens het model van Westervoort. Daarnaast is het werken met de Kunsten, creativiteit als smeermiddel, in het samenwerken en leren een werkwijze die we inbedden in het Arnhemse.

Het jaarlijks terugkerend event Student Start Up krijgt dit jaar een extra boost, omdat het nadrukkelijk verbonden is aan de City Deal Kennis Maken. En daarmee de verschillende kennisinstellingen meedoen, een netwerkbijeenkomst aan gekoppeld wordt en de follow up een bijdrage levert aan de Arnhemse Learning Community.

Lees ook het interview met trekkers Miriam Jager en Paul Winters.

Betrokken partners:

Gemeente Utrecht, Universiteit Utrecht, Hogeschool Utrecht
Contactpersoon: Kim Zunderdorp, Beleidsmedewerker Onderwijs en Kwartiermaker Service Learning,  k.zunderdorp[at]uu.nl en Erik Mooij, erik.mooij[at]hu.nl

Challenge based leren

Missiegedreven opgaven, grote maatschappelijke vraagstukken: oplossingen voor complexe vraagstukken zitten vaak over de grenzen van vakgebieden, kennis, expertise en betrokkenen heen. Innovatieve en verrassende oplossingen komen juist dan tot stand als er gezamenlijk gewerkt wordt aan deze vraagstukken. Utrecht zet met deze City Deal Kennis Maken in op het bijeen brengen van verschillende partijen rondom deze maatschappelijke vraagstukken en brengt deze vraagstukken in, in het onderwijs dat challenge based is.

Daarbij zetten we een triple helix consortium op rondom een maatschappelijk vraagstuk dat in Utrecht speelt. Studenten uit diverse studierichtingen werken in groepen die geformeerd zijn uit de drie kennisinstellingen aan dit vraagstuk.

City Deal Kennis Maken

In Utrecht bestaat een jarenlange basis van samenwerking tussen overheid, kennisinstellingen en maatschappelijke organisaties rondom de economisch-maatschappelijke agenda van Gezond Stedelijk Leven voor iedereen. In het eerste fase van de City Deal Kennis Maken deed Utrecht dan ook mee om die samenwerking te verdiepen in twee succesvolle projecten.

Met het project Platform Proeftuinen is een start gemaakt rondom het gecoördineerd opzetten van proeftuinen in Utrecht als innovatie-instrument, door kennisdeling en een netwerk van experts en ervaringsdeskundigen te ontwikkelen en de zichtbaarheid van proeftuinen te vergroten. Vooral het contact tussen wetenschappers, ambtenaren en maatschappelijk betrokken inwoners van Utrecht bleek succesvol.

Het project Utrecht Challenge Alliantie startte met directe betrokkenheid van het ROC Midden Nederland. De thema’s die passen binnen de Utrecht Challenge Alliantie sluiten goed aan bij de ontwikkeling om steeds meer vanuit maatschappelijke opgaves te denken en werken. In de evaluatie bleek hoe waardevol de challenges zijn voor student, kennisinstelling en maatschappelijke partners. Tegelijk bleken ze organisatorisch een grotere uitdaging zijn dan oorspronkelijk voorzien – het bleek in het eerste jaar niet mogelijk om hiervoor een duurzame organisatievorm neer te zetten. Ook wat betreft de didactische aspecten bleek dat er nog veel kennis op te bouwen. Daarom is vervolgsubsidie nodig om de Utrecht Challenge Alliantie uit te bouwen, te professionaliseren en te verduurzamen.

Plannen 2020-2021

Daarom bouwt de tweede fase van de CDKM in Utrecht voort op het eerste projectjaar. Het sluit aan bij de richting die de gemeente Utrecht kiest rondom opgave-gericht werken. Gemeenten ervaren in toenemende mate andere kennis- en leervragen en doen vaker een beroep op andere partijen, zoals kennisinstellingen in de regio. Bij de Universiteit Utrecht sluit het aan op het Strategisch Plan, waarin het doel staat dat afgestudeerden de kennis en vaardigheden hebben om een substantiële bijdrage te kunnen leveren aan het oplossen van maatschappelijke uitdagingen. Het nieuwe ambitieplan 2026 van Hogeschool Utrecht heeft missie gedreven opgaves uitgeroepen tot één van de vijf strategische keuzes. ROC MN betrekt vraagstukken uit de praktijk direct in hun strategische UP! programma.

De komende twee jaar wordt de Utrecht Challenge Alliantie dan ook uitgebouwd, waarbij de impulsregeling bijdraagt aan:

1. Opgave gericht werken: organisatie van unieke challenges rondom maatschappelijke vraagstukken.
2. Professionalisering van de rol van de docent bij challenges, met kennisdeling over co-creatie, creativiteit en 21st century skills als belangrijke elementen.
3. Het verstevigen van de externe oriëntatie en samenwerking in triple helix verband rondom opgave gericht werken.

Lees het artikel over de Utrecht Challenge Alliantie.

Betrokken partners:

Gemeente Rotterdam, Erasmus Universiteit, Hogeschool Rotterdam, Hogeschool Inholland, Codarts Hogeschool voor de Kunsten
Contactpersonen: Femke Posthumus, f.posthumus[at]hr.nl en Gisella Silva, gisella.silva[at]inholland.nl

Digitale infrastructuur

Sinds jaren werken de Rotterdamse kennisinstellingen met gemeente en maatschappelijke partners samen aan de oplossing van grootstedelijke problemen. Het aantal initiatieven dat daaruit voortgekomen is, is groot en divers. Vanwege verschillende verbanden was er gebrekkig overzicht. Dat overzicht realiseren we nu wel. Daarvoor hebben we vanuit de impulsregeling City Deal Kennis Maken (CDKM) een digitale infrastructuur gecreëerd.

Mentoren op Zuid

Mentoren op Zuid (MoZ) is een van de initiatieven die positief opvallen, onder andere vanwege zijn impact. Bij MoZ worden studenten als mentor, coach en maatje voor kinderen uit het basis- en voortgezet onderwijs ingezet. Sinds de start in 2014, zijn er 5.093 matches gemaakt tussen mentor en mentee, waren 1.232 studenten mentor, werden mentoren door mentees met een 4,1 op een schaal van 5 gewaardeerd en participeren er dit schooljaar twee hogescholen. Indrukwekkende cijfers, maar voor een zo’n succesvol programma zouden meer studenten en leerlingen, en daarmee de stad, moeten profiteren. Zeker omdat er in Rotterdam vanwege achterstanden zoveel behoefte aan is. Een van de belangrijke speerpunten van het huidige College is gelijke kansen voor iedereen.

CDKM Rotterdam heeft besloten zich actief in te zetten voor MoZ. Onze ambitie is om het programma inclusief te maken voor de hele stad. En niet alleen voor studenten van het hbo, maar ook het mbo en de universiteit.

Ook in Noord en rest van Nederland

Binnen twee jaar willen we met behulp van deze subsidieaanvraag MoZ een aantal programma’s implementeren aan de Noordzijde van stad. Daarnaast verbeteren we monitoring en upgrades van het programma, door in te zetten op een update van de mentorenapp. Tevens besteden we extra aandacht aan promotie en kennisdelen, onder andere met een film en presentaties. Op die manier stimuleren we dat meer kennisinstellingen gebruik zullen gaan maken van het succesvolle programma MoZ. Niet alleen in Rotterdam, maar ook in de overige steden van de City Deal. De Erasmus Universiteit, Codarts en Inholland zetten actief in op kennisdeling.

Activiteiten 2020-2021

Concreet zullen er 3 pilots worden georganiseerd op het hbo (Thomas More Hogeschool/Hogeschool Rotterdam) in Rotterdam Noord en 2 pilots op het mbo (Albeda college). Die worden de komende periode gedefinieerd.  Vanuit de CDKM verzorgen de partners daar voorlichting voor en zetten training en begeleiding op.

Het is verder noodzakelijk om de naamsbekendheid en het enthousiasme te vergroten onder studenten en docenten van de betrokken faculteiten. Daartoe ontwikkelen de CDKM-partners een communicatiestrategie rondom de pilots. Hiervoor wordt ook een film gemaakt.

Verder krijgt de komende periode kennisdeling tussen de faculteiten over de uitvoering van het programma extra aandacht. Specifiek gaat het daarbij om de bestaande mentoren applicatie te implementeren bij meerdere faculteiten. Ook wordt een geanonimiseerd datamodel ontwikkeld om periodiek onderzoek te kunnen doen naar de effecten van het programma Mentoren op Zuid. PR- en communicatie over de ervaringen en resultaten van het project krijgen verder ook veel aandacht. Denk aan de inzet van ambassadeurs en de film, en presentaties, roadshow en een social media-beleid.

Lees ook het interview met Femke Posthumus over Mentoren op Zuid.

Betrokken partners:

Gemeente Maastricht, Zuyd Hogeschool, Universiteit Maastricht
Penvoerder: Zuyd Hogeschool
Projectleider: Prof.dr. Nurhan Abujidi
Contactpersoon: Nurhan Abujidi, Associate Professor(Lector) , nurhan.abujidi[at]zuyd.nl

Bestendiging van de samenwerking

De Gemeente Maastricht, Zuyd Hogeschool en de Universiteit Maastricht willen zich gezamenlijk meer inzetten voor ruimtelijke en maatschappelijke opgaven in de stad. De City Deal Kennis Maken biedt de mogelijkheid deze samenwerking tussen de instellingen, met bewoners en gemeente, interdisciplinair en meer gestructureerd vorm te geven. De samenwerking tussen de drie partners rondom het aanpakken van ruimtelijke en sociaal maatschappelijke vraagstukken is nog te weinig vanzelfsprekend, al worden daar sinds de eerste CDKM-regeling (2019) wel stappen in gezet. Vandaar dat de nieuwe Impulsregeling gebruikt wordt als de bestendiging en verdere ontwikkeling van deze samenwerking.

De focus ligt daarbij op de wijk. Door inzet van studenten, docenten en onderzoekers werken de partners aan de toekomstbestendigheid en vitaliteit van de Maastrichtse buurten. Speciale focus ligt daarbij op 4 thema’s:

1. gezondheid en bewegen
2. duurzaamheid en klimaatadaptatie
3. meedoen en ontmoeten
4. veilig en schoon.

Hiertoe is een multidisciplinaire (of interfacultaire) aanpak randvoorwaardelijk; samenwerking tussen studenten uit het sociale, technische, facilitaire/economische, technische, gezondheid/zorg en kunsten domein is vereist.

City Deal Kennis Maken

De City Deal is gestart met ongeveer 175 studenten van diverse opleidingen binnen Zuyd en UM. In september 2019 is een startprogramma georganiseerd om studenten kennis te laten maken met de City Deal en de thema’s in de wijken Mariaberg en Randwyck, de thematiek/problematiek en de buurten. Tijdens een ‘City Deal Kennis Markt’ hebben studenten hun eerste werkzaamheden en hun (deel)opgaven aan elkaar gepresenteerd en een basis gelegd voor verdere samenwerking. In een Design Thinking Workshop zijn tussentijdse resultaten vertaald naar concrete projectideeën en in november vond een internationale designweek plaats met ongeveer 50 studenten van Zuyd, UM en diverse internationale hogescholen/universiteiten. In het collegejaar 2019-2020 doen er ongeveer 600 studenten mee aan de verschillende projecten.

Via de City Deal willen UM en Zuyd de ontwikkeling van hun studenten verder versterken door actieonderzoek in het onderwijs te integreren. Hierdoor wordt datgene wat studenten leren actueel en innovatief, en wordt het onderwijs meer verankerd in de praktijk. Voor de studenten wordt de wijk zo een rijke leeromgeving. Er moet een win-win situatie ontstaan, waarin alle partijen, zoals  studenten, inwoners, docenten, onderzoeker, professionals en bedrijven, profiteren van elkaar en van het werk dat ze samendoen.

Resultaten 2020-2021

Na een tot twee jaar willen de samenwerkende partners het volgende hebben bereikt:

1. Een continu onderwijs- en onderzoekstraject met verschillende activiteiten, zoals een interdisciplinair project rond toekomstbestendigheid en vitaliteit van buurten, de internationale design workshop en stages en afstudeerprojecten.
2. Samenwerking met focusgroepen uit de lokale actoren/gemeenschappen in de wijken Mariaberg en Randwyck en, waar mogelijk, ook in andere buurten.
3. Er worden diverse pilotprojecten ontwikkeld en waar mogelijk uitgevoerd ten behoeve van de revitalisatie van openbare ruimte in Mariaberg en Randwyck.
4. De pilots fungeren als testcases om actieonderzoek verder uit breiden en onderzoek nog sterker te verankeren binnen de Zuyd- en UM-curricula.
5. De bevindingen van de pilots worden binnen twee jaar vertaald naar praktische suggesties voor toekomstbestendigheid en vitaliteit in de Maastrichtse buurten.
6. Er is een basis gelegd voor meer integratie van uitdagende actie-onderzoeksprojecten in de diverse onderwijsprogramma’s.
7. Een gezamenlijke onderzoeksagenda is opgesteld door gemeente en de twee kennisinstellingen. Hierin wordt ook aansluiting gezocht met andere onderzoeksprojecten, zoals ZONMW’s Ruimte voor gezondheid.
8. De meerwaarde en het effect van samenwerking in de pilots wordt tussentijds en binnen 2 jaar inzichtelijk gemaakt en geëvalueerd.
9. Ontwikkeling en kick-off  CDKM Community in verschillende wijken in Maastricht met sterk partnerschap tussen kennisinstellingen, gemeente, lokale organisaties en inwoners.

Lees ook het interview met Nurhan Abujidi.

Betrokken partners:

Gemeente Leeuwarden, NHL Stenden Hogeschool, Van Hall Larenstein, RuG Campus Fryslân, Friesland College, Friese Poort, Nordwin College
Contactpersoon: Diana Leigh, diana.leigh[at]nhlstenden.com

De Stad als campus, de regio als proeftuin

Als invulling voor de City Deal Kennis Maken bundelen de gemeente Leeuwarden en de onderwijsinstellingen in de stad hun krachten in nauwe samenwerking met bedrijfsleven en maatschappelijke instellingen voor het oplossen van relevante vraagstukken. De geactualiseerde Kennisagenda Fryslân 2019 – 2025 staat daarbij centraal, en met name de  de transitie-opgaven waar de (Friese) samenleving voor staat. Met de inzet van living labs en experimenten willen de City Deal-partners oplossingen ontwikkelen en testen voor deze maatschappelijke opgaven. Zo wil Friesland zich nu verder ontwikkelen als innovatieve en lerende regio. Er zijn op de gebieden van Agrofood, Watertechnologie, Duurzaamheid, Hospitality, Meertaligheid, Sociale innovatie, Cybersafety al verschillende experimenten gaande. Ook zijn er ontwikkelingen in de Friese kennisinfrastructuur die direct aansluiten op de maatschappelijke opgaven, zoals de komst van RUG/Campus Fryslân, het onderwijsconcept Design Based Education van NHL Stenden Hogeschool en het werken aan campussen en (inter)nationale verbindingen.

Kwartiermaken

De afgelopen twee jaar lag de focus bij de City Deal Kennis Maken Leeuwarden op kwartiermaken. Er zijn voorbereidingen getroffen voor het opstellen van een Living Lab Agenda en voor het uitvoeren van de living lab activiteiten door deelname van mbo, hbo en wo. Daarnaast zijn drie living labs als pilot ingericht: het Toerisme collectief Friesland, Living Lab Circulaire Horeca in Leeuwarden en Living Lab Circulaire Inkoop Friese gemeenten.

Verder heeft de eerste periode een aantal concrete resultaten opgeleverd, waaronder een geactualiseerde Kennisagenda, een ‘praatplaat’, -een illustratie van het project CDKM in Leeuwarden/Friesland- en een inventarisatie van Living Lab-vormen, die gepubliceerd is op een interactieve kaart op https://friesecosysteem.frl.

Duurzame infrastructuur

Het is de ambitie van de projectpartners om verder te bouwen aan de opzet, inrichting en uitvoering van een duurzame samenwerkingsinfrastructuur die zorgt voor een structurele inbedding van de living lab methodiek en experimenteerruimte in de curricula van de aangesloten onderwijspartijen. De samenwerkingspartners werken daarvoor aan een Living Lab Agenda voor het CDKM–traject en aan betere verbinding van de verschillende partners. Dat moet allemaal uiteindelijk resulteren in een jaarlijkse structurele inzet van studenten, docenten en onderzoekers op vraagstukken die verbonden zijn aan de Kennisagenda Fryslân. In 2020 moeten er 25 studenten meedoen uit het wo, 50 uit het hbo en 75 uit het mbo. In 2021 moeten dat 35 studenten uit het wo zijn, naast 100 uit het hbo en 100 uit het mbo.

De activiteiten voor 2020 en 2012 zijn verdeeld over drie lijnen.

• Inhoud (september 2019 tot februari 2020). Vanuit de inventarisatie en straks de Living Lab Agenda kunnen partners kijken welke welke vraagstukken en opgaven ze aanpakken. Met welk type living lab en met welke partners? Thema’s. die aan de orde komen zijn onder meer gastvrijheidseconomie, duurzaamheid & circulariteit, cybersafety, sociale Innovatie, watertechnologie en agrofood.
• Organisatie (november 2019-december 2021). Via ontwerpsessies zet het projectteam een programma op dat de onderwijsdeelneming van met name studenten in de living labs en experimenten zal realiseren. Het team maakt daarbij gebruik van design thinking. Dit programma wordt getest van maart tot en met augustus 2020. Het bijstellen, uitvoeren en opschalen ervan vindt plaats van september 2020 tot december 2021.
• Proces (september 2019-december 2021). Hoe gaan we onze activiteiten met elkaar vormgeven? Het proces wordt vormgegeven als een ‘blijvend lerend netwerk’, van complexe organisaties. Het proces wordt gemonitord en de uitkomsten worden gedeeld op de CDKM-site via het BZK-plein.

Lees ook het interview met Roland Jan Kuipers en Corrie Ponne over de CKDM in Leeuwarden.

Op 13 november streek het City Deal Kennis Maken netwerk neer in ’s-Hertogenbosch voor de tweede landelijke kennisdelingsdag van 2023. Een bijzondere editie in aanwezigheid van demissionair minister Dijkgraaf. Aan de HAS Green Academy trapte Liz Chermin, lid van het College van Bestuur, het programma af met lovende woorden over de intensieve samenwerking binnen en buiten de CDKM aan de Onderwijsboulevard.

“Hier gebeurt heel veel”, zegt Chermin in haar welkomstwoord. “Dat doen we samen met veel partners van de City Deal Kennis Maken, waaronder met onze buren, de andere kennisinstellingen hier op de Onderwijsboulevard. We wisselen makkelijk kennis en studenten uit. Onder de vlag van de City Deal hebben we dan ook een mooie samenwerking neergezet, bijvoorbeeld rond groene gezondheid, waarbij we onder meer samenwerken met mbo-studenten aan een gezonde leefomgeving en met Avans-studenten onderzoek doen naar gedragsverandering voor gezonder leven. Van de City Deal hebben we geleerd dat we dezelfde passie en drive hebben om te werken aan deze gezonde leef- en voedselomgeving voor de stad Den Bosch en regio, of we nu HAS, Avans, JADS, Koning Willem 1 College of Yuverta heten.”

Samenwerking zit in de genen van de HAS Green Academy, volgens Chermin. Afgelopen week ondertekende de hogeschool een convenant over inclusie. Onderwijsinstellingen in Nederland moeten een plek zijn waar elke student op voet van gelijkheid met andere studenten aan het onderwijs deelneemt. Waar elke student ongeacht achtergrond of visie zich welkom en geaccepteerd voelt. Chermin: “We hebben de stad nodig om dit verder te brengen, om inclusie en een weerbare samenleving te creëren.”

Onderwijsstelsel

Ze geeft het woord door aan demissionair minister van OCW Robbert Dijkgraaf, die geflankeerd wordt door vier studenten met wie hij in gesprek gaat. “Het is fijn om hier te zijn. Ik ben een enorme fan van de City Deal Kennis Maken en van wat er onder dat vaandel op innovatief vlak gebeurt aan onderwijs en onderzoek. Als minister behoud ik het vogelperspectief vanuit de Hoftoren en ik zie dat er veel mooie dingen gebeuren. Maar er kan nog meer. Hoe kunnen we ons onderwijsstelsel aanpassen aan de problemen in onze maatschappij? Als we kijken naar de architectuur van ons kennishuis, dan is die wat verouderd en verkaveld. De buitenmuur is belangrijk voor de veilige omgeving voor onze studenten, maar met de binnenmuren kunnen we wat soepeler omgaan. Ik spreek daarom van een waaier van onderwijs en wil niet over ‘hoger’ of ‘lager’ onderwijs praten.”

Er zijn twee fundamentele ideeën waar we wat mee moeten, volgens de minister. “We gaan toe naar een wereld waarin er meer banen zijn dan talenten. Iedere vorm van onderwijs moeten we maximaal ondersteunen en diversiteit moeten we vieren, dat hebben we nodig. Hbo, wo en mbo moeten de eigen kwaliteiten blijven benadrukken. Dan kunnen ze sneller aansluiten bij de noden van onze samenleving. Onderwijs en onderzoek worden steeds belangrijker. Iedereen moet iets nieuws kunnen leren en anderen kunnen helpen. We moeten deze positieve kracht aanwenden om de samenleving beter te maken.”

Het tweede punt waar de minister aandacht voor vraagt is dat we te veel denken vanuit het individu. “De maatschappij is teamwork. Hoe kunnen we afzonderlijke kwaliteiten beter bij elkaar brengen? Onderwijs is als een minisamenleving. We moeten heel veel werk verrichten om de maatschappij toekomstbestendig te krijgen. We kunnen hieraan beginnen met jonge mensen.”

“We zijn immers wereldkampioen samenwerken in Nederland”, stelt de minister. “Het is een zero sum game. Het is win-win om de puzzelstukjes van verschillende vormen van onderwijs te verbinden met andere stakeholders als gemeenten en regionale overheden. We moeten veel meer van die verbindingen maken. Ik ben erg enthousiast over wat hier gebeurt. Laten we dat enthousiasme vasthouden, er is genoeg werk te doen.”

In gesprek met studenten

De minister is erg blij om met studenten voor de zaal te staan. “Ik wil niet in een old male panel. We praten te vaak over en niet met studenten. Ik wil dan ook de opdracht meegeven aan iedereen die in het onderwijs werkt: ga in gesprek met studenten. Ze hebben een enorme schat aan kennis en kunnen ons veel leren. Zij hebben de antennes voor wat er nodig is om te leven in 2023, wat er nu speelt en welke moderne manieren nodig zijn om problemen aan te pakken. Betrek de studenten ook als kennisbron in het geheel.”

Colin (Koning Willem 1 College), Emily (HAS), Ramon (KW1C) en Bram (Avans) gingen in gesprek met de minister, onder meer over multidisciplinair samenwerken. “Het is altijd mijn droom geweest om talkshow host te zijn”, grapt Dijkgraaf. Colin denkt dat je in elke context studenten van iedere discipline wel kunt verbinden. Ramon is enthousiast over multidisciplinair samenwerken. “Alle vaardigheden komen dan bij elkaar. Je leert niet alleen je vak, maar ook persoonlijk veel van elkaar. Het mooie is dat je erop uitgaat. Normaal zit ik vier tot vijf uur per dag achter mijn laptop.”

Concreet heeft Emily veel geleerd van het samenwerken met andere opleidingen en studenten. “Ik ben heel wetenschappelijk opgeleid, anderen meer vanuit creativiteit. Ik heb geleerd wat creatiever te werken en niet meer uitsluitend af te gaan op feitjes. Andersom leer ik anderen om wat minder gek te werken.” Bram vult aan: “Er zijn dingen die ik niet kan als bedrijfskundige. Daar heb je anderen voor nodig, er zijn veel aanvullingen op elkaar.

Er mag meer aandacht zijn voor transferable skills, vinden de studenten. We moeten daarbij wel kritisch blijven nadenken. Zij benadrukken daarbij het grote belang van vakkennis en het vinden van een juiste balans tussen multidisciplinair en vakkennis: “Idealiter fifty-fifty.” Er is voorlichting nodig om de meerwaarde van multidisciplinair samenwerken te laten zien, denkt Ramon. “In de buitenwereld leer je in ieder geval werken met andere opdrachtgevers”, stelt Emily. “Je leert dat je informatie anders moet overbrengen.”

Na het gesprek bezoekt de minister een hackathon over het Westerpark, een stadspark gelegen aan de Onderwijsboulevard en 12 hectare natuur. Een dertigtal studenten van alle Bossche kennisinstellingen buigt zich over een door de gemeente aangeleverde vraag: hoe kan het park onderdeel gemaakt worden van de Onderwijsboulevard voor studenten en medebewoners? Het bezoek wordt vervolgd in de HAS Kas, waar de minister kennismaakt met studenten Bart, Floris en Francisco. Zij brengen hem de fijne kneepjes bij van het kweken van groente en fruit. Sterker nog: de oogst wordt rechtstreeks gebruikt voor de groene en gezonde lunch die in het opleidingsrestaurant van het KW1C klaarstaat voor alle deelnemers. Aan de lunchtafel gaat de minister in gesprek met CDKM-trajectleiders over de activiteiten in het landelijk netwerk.

Voor en na de lunch staan diverse deelsessies en excursies op het programma. Hieronder een overzicht.

SPRONG

In de sessie over SPRONG vertellen lector Groene Gezondheid, Herman Peppelenbos (HAS), strateeg Stadsontwikkeling, Jeroen van de Ven (Gemeente ’s-Hertogenbosch) en projectmedewerker onderzoek aan het Centre of Expertise Perspectief in Gezondheid, Laila Konijn (Avans) over de samenwerking binnen hun achtjarige SPRONG-onderzoekstraject. Hoe werken hogescholen, mbo-partners en gemeente? Hierbij wordt dankbaar gebruikgemaakt van ervaringen uit de CDKM. Ook sluit de voorgestelde SPRONG programmastructuur aan bij ontwikkelingen binnen de gemeente. Er is gestart met het delen van contacten en in de programmalijnen wordt de intentie opgezet om de gemeente duurzaam te verbinden. Deze opgave wordt herkend door veel van de deelnemers, die in een geanimeerde discussie hun ervaringen delen.

Impact zichtbaar maken

Een populaire andere sessie is Impact zichtbaar maken, die zowel in eerste als tweede sessieronde te volgen is. Willem van de Plas en Imke van Gaal van Activatie Bureau IMPAKT laten zien wat je kunt doen om de maatschappelijk impact van projecten aan te tonen en vervolgens zichtbaar te maken. Daarbij maken zij onder meer gebruik van het IMPAKTwiel. Meer informatie over deze aanpak bij veranderopgaven is te vinden in hun whitepaper.

Verduurzaming voedselketen

Het programma Beet! (Brabant Eet) is een van de vier grote transities waaraan vanuit het kennispact MBO Brabant wordt gewerkt. Het programma heeft als doel de voedselketen te verduurzamen door samenwerking van onderwijs en bedrijfsleven. Programmamanager Dimphy Kees vertelt hoe het kennispact als doel heeft om het mbo mee te nemen in grote transities waar Brabant mee te maken heeft. “In de agrofood sector heeft 70 procent van de mensen een mbo-achtergrond. Vaak is het mbo echter nog helemaal niet betrokken. Daarom is het zo belangrijk om het mbo meer te betrekken bij de samenwerking tussen bedrijfsleven en onderwijsinstellingen.” Het Kennispact is nu twee jaar bezig, en heeft vier programma’s lopen, waarvan er twee vandaag worden toegelicht. Naast Beet! is er ook het MBO Innovatie en Expertise Centrum (MIEC) DATA. Beide richten zich op toekomstgerichte opleidingen in rijke leeromgevingen. Beet! werkt veel met serious games. Kees laat daarvan een praktisch voorbeeld zien met de reis van het welbekende Brabantse worstenbroodje. Welke duurzame keuzes zijn er te maken? Ze laat bijvoorbeeld zien hoe weinig promotie er wordt gemaakt voor biologische producten, en dat biologische producten tot wel 89% duurder zijn dan reguliere producten. Het resultaat smaakt ook nog eens uitstekend, constateren de proevende aanwezigen ter plekke.

Maatschappelijke diensttijd

In een andere sessie vertellen onderwijsexperts Wendy Koopmans en Remco Janssen meer over Maatschappelijke diensttijd (MDT). Hun doel is jongeren voor te bereiden op de toekomst en te verbinden met de wereld om hen heen. Dat past goed bij de missie als school of gemeente. MDT biedt jongeren naast boeiende lessen ook inspirerende praktijkervaringen. Hierdoor werken zij aan het ontwikkelen van hun talenten, doen ze iets voor de maatschappij én ontmoeten ze mensen buiten hun eigen bubbel. MDT is in 2016 gestart. Sinds een jaar is onderwijs voor het eerst aangehaakt. Er doen al 250 gemeenten mee, en er zijn tot nu toe 100.000 deelnemers. Toch is MDT nog steeds een onbekend begrip in het onderwijs, en nog erg afhankelijk van een persoon die het draagt binnen een onderwijsinstelling. “Je hebt echt iemand nodig die het aanjaagt.” MDT kan echt een verlichting zijn voor onderwijs en past goed bij burgerschapsonderwijs.

Interessant voor het CDKM-netwerk”: op 21 december vindt in Nijmegen voor het eerst een MDT City Takeover plaats. Maar liefst duizend jongeren nemen de stad over, zetten zich in voor maatschappelijke activiteiten en genieten daarnaast van allerlei evenementen voor hen georganiseerd, zoals optredens van bekende muzikanten. Er is ook een programma speciaal voor het landelijke CDKM-netwerk. Schrijf je snel in!

De studentambtenaar

In een andere sessie staat de verbindende rol centraal van studentambtenaren die contact leggen tussen de gemeente, studentenorganisaties én studenten in het mbo, hbo en wo. Een aantal studentenambtenaren zijn aan het woord, en beantwoorden vragen vanuit de deelnemers. “Je staat met één been in het studentenleven, en met één been in de gemeente”, licht een van hen toe op aangeven van sessieleider Thijs de Jongh. Dit vanuit het Netwerk Kennissteden Nederland uitgerolde initiatief krijgt meer en meer aanhang, met als aandachtspunt een goede vertegenwoordiging van mbo, hbo en wo-studenten. Enschede heeft als pilot een mbo-studentenambtenaar in dienst genomen. In Nijmegen denken ze erover om een stage voor mbo-studenten hiervan te maken. In Deventer helpen studentenambtenaren de stad meer een studentenstad te maken, om zo onder andere het studentenwelzijn te bevorderen.

Actieve burgers

Margaret Gold, coördinator van het Citizen Science Lab van de Universiteit Leiden gaat in deze sessie in op burgerwetenschap. Aan bod komt niet alleen deze overkoepelende term voor participatieve onderzoekspraktijken, maar ook de synergie met open science en publieke betrokkenheid bij wetenschap en ‘community engaged learning’. Samen met Pieke Hoekstra, Head of Community Engagement & Outreach aan de TU Delft, worden diverse lokale en landelijke voorbeelden gegeven, waaronder projecten waarin buurtbewoners lichtvervuiling en luchtvervuiling onderzoeken. Geïnteresseerd? Doe zelf ook mee via deze link.

Het Talent Atelier

De enige sessie die in het Willem 1 College plaatsvindt is die van het Talent Atelier.  Dit is een dynamische plek waar studenten van verschillende mbo-opleidingen met elkaar in contact komen en met partners uit het werkveld. Projectleider Bert Verhoeven vertelt hoe studenten in projectgroepen multidisciplinair samenwerken aan vragen van echte opdrachtgevers die bovendien altijd gekoppeld zijn aan de Global Goals.

Na de sessies zijn er nog twee excursies te volgen. Sandra Das, coördinator onderwijs, neemt deelnemers mee op excursie naar het T-Huiz een bijzondere locatie waar zorg en technologie samenkomen. Dit initiatief van BrabantWonen, BrabantZorg en Koning Willem 1 College toont in wat er allemaal mogelijk is met zorgtechnologie in een thuissituatie. Dit doen ze door bewoners, mantelzorgers en professionals uit te nodigen om zelf hulpmiddelen te komen bekijken en ervaren.

Projectleider en kwartiermaker van het Innovatie Kwartier, Bertus Rosier verzorgt een rondleiding in het Innovatie Kwartier waarmee de gemeente Den Bosch haar ambities als datastad van Nederland én als cultuurstad van het Zuiden kracht bij zet. Dit binnenstedelijke gebied wordt komende jaren de spil van het Bossche data-ecosysteem waarin innovatie centraal staat.

Opgedane kennis wordt verder gedeeld tijdens de afsluitende netwerkborrel. Daar pitchen de hackathondeelnemers ook hun plannen voor een nieuw Westerpark.

Alle foto’s van het evenement zijn hier te bekijken © Florencia Jadia Photography.

Ieder jaar gaat het landelijke netwerk van de City Deal Kennis Maken op reis binnen Europa om kennis uit te wisselen en inspiratie op te doen. Ditmaal werd een zuidelijk stedelijk drieluik aangedaan in binnen- én buitenland: Maastricht, Leuven en Heerlen.

Op 9 mei ontvingen Florian Wijnants, beleidsmedewerker Cultuur & Studentenstad van de Gemeente Maastricht en Peter Princen, Directeur Technology & Science van Zuyd Hogeschool de deelnemers in de historische raadzaal van het stadhuis op de markt in Maastricht. Deze eerste dag stond in het teken van het onderling delen van kennis, van succesverhalen, maar ook van aandachtspunten bij het opschalen van de CDKM-aanpak. Daartoe gaven trajectleider Nurhan Abujidi en senior onderzoeker Herwin Sap het netwerk een kijkje in de keuken bij de CDKM>Limburg_Univer©ity. Zij werden aangevuld door Marijn de Weijer, die het Urban Living Lab Maastricht aanstuurt, bijgestaan door studenten die hun Urban Living Lab-ervaringen deelden en ingingen op de meerwaarde van de door hen uitgevoerde multilevel en transdisciplinaire projecten. Tijdens een doorregende maar actieve wandeling over De Groene Loper (2 km lange stadspromenade boven de A2-tunnel) werd onderstreept hoe grote stedelijke projecten baat hebben bij de actieve betrokkenheid en expertise van kennisinstellingen.

Op 10 mei volgde een rijk en inspirerend programma in Leuven, verzorgd door het team van Katholieke Universiteit Leuven Engage. In Leercentrum Agora werd de nauwe samenwerking tussen de stad Leuven, KU Leuven en UCLL belicht door KU Leuven vicerector Hilde Feys, wethouders Lalynn Wadera en Thomas Van Oppens van de Stad Leuven, UCLL-directeur Pieter Willems en Nicolas Standaert, coördinator van KU Leuven Engage. Het CDKM-netwerk kreeg de gelegenheid kennis en expertise uit te wisselen met Leuvense collega’s over onder meer service learning, studentparticipatie en urban labs. ’s Middags waren er wandelingen, waarbij verkennen en inspiratie opdoen centraal stonden: van buurtwerkingen tot een fonkelnieuwe holoprojector die het stadhuis middels VR ontsluit, van een multidisciplinaire Maakleerplek tot een rondwandeling over het hedendaagse Leuvense studentenleven.

De reis werd op 11 mei afgesloten in Heerlen. Wethouder Casper Gelderblom van Wonen, Milieu en Circulariteit, Dienstverlening en Vastgoed en Lars Rompen van Wonen Limburg vertelden over hun gezamenlijke missie om onder andere met de CDKM>Limburg_Univer©ity maatschappelijke vraagstukken in Heerlen aan te pakken: goede woningen voor iedereen in een duurzamer Heerlen dat werk maakt van de circulaire toekomst. Deze ambities werden concreet toegelicht, in de door lector Nurhan Abujidi en docent Herwin Sap, maar ook door coördinator Stefano Blezer en zijn met onderzoeksresultaten en posters gewapende studenten. In Urban Living Lab Heerlen werken zij als onderdeel van de CDKM onder meer aan het duurzaam verbinden en ontwikkelen van stadsdelen en het bevorderen van de leefbaarheid daarvan. Letterlijk en figuurlijk de bruggenbouwers van morgen. Nóg concreter werd het programma tijdens een rondleiding langs het gebouw Aurora en  het Maankwartier: twee van de studie- en onderzoeksobjecten die eerder op tafel waren gelegd door de studenten en sprekers. De dag werd afgesloten met een werksessie waarbij het CDKM-netwerk vooruitblikte naar de toekomst.

In april 2023 zijn 12 trajecten gehonoreerd binnen de call City Deal Kennis Maken 2023. Zij kunnen de komende 3 jaar ambitieuze implementatieplannen uitvoeren die de verbinding tussen onderwijs, onderzoek en maatschappelijke opgaven van steden versterken.

Met het oorspronkelijke budget van de call konden 10 aanvragen gehonoreerd worden. Na de beoordelingsprocedure kregen 12 aanvragen een positief oordeel. Het ministerie van OCW heeft daarop besloten, in het kader van deze regeling, het beschikbare callbudget te verhogen van € 5 miljoen naar € 6 miljoen zodat alle 12 positief beoordeelde aanvragen gehonoreerd konden worden.

Tijdens het bestuurlijk diner pensant voor het landelijke City Deal Kennis Maken-netwerk in november 2022 vatte minister Dijkgraaf deze volgende stap krachtig samen: “We willen de band tussen de kennisinstellingen en maatschappij versterken. Waar het land op slot zit, zien we dat kennis het kan openbreken.”

Duurzaam verbinden van onderwijs, onderzoek en maatschappij

Onderwijs en onderzoek grootschalig en duurzaam verbinden met maatschappelijke opgaven van steden blijkt vaak lastig voor hogeronderwijsinstellingen. Zo is het moeilijk om de verbinding structureel in te bedden in het curriculum en vergt grootschaligheid meer samenwerking met externe partners. Ook kan het zijn dat geldstromen permanent moeten worden verlegd.

City Deal Kennis Maken stelt financiering beschikbaar zodat de 12 gehonoreerde trajecten van hogescholen en universiteiten de komende 3 jaar een instellingsbreed implementatieplan (inclusief financieringsmodel) kunnen uitrollen. Het ambitieniveau is hoog: deze trajecten zorgen ervoor dat op termijn alle studenten tijdens hun studie met de City Deal in aanraking komen. Daarnaast wordt er binnen de trajecten gewerkt aan de verbreding en verdieping van de samenwerking met diverse consortiumpartners: de gehele kenniswaaier van mbo, hbo en wo, maar ook gemeenten, mkb, maatschappelijke partners, et cetera. Binnen de consortia wordt de stad als rijke leeromgeving gebruikt in onderzoek en onderwijs. Vanuit een multilevel en multidisciplinaire aanpak, werken studenten zo aan het versneld oplossen van wicked problems die op stedelijk en regionaal niveau spelen.

De gehonoreerde projecten

Titel: Leren met de Stad Leiden 2023-2025
Aanvragende hogeschool: Hogeschool Leiden

Leren met de Stad (LmdS) is een programma van Hogeschool Leiden, Universiteit Leiden, gemeente Leiden en mboRijnland. Het biedt studenten de kans om samen met bewoners en lokale organisaties te werken aan maatschappelijke vraagstukken uit de stad op het gebied van gezondheid & welzijn, biodiversiteit & duurzaamheid en cultureel erfgoed. Dit is relevant voor de stad, voor de student en voor het onderwijs en onderzoek.

De afgelopen jaren heeft LmdS succes geboekt en impact gemaakt. In dit traject zetten de samenwerkende partners in op inbedding van de LmdS-methodiek in onderwijs en onderzoek van de kennisinstellingen: van innovatie naar geïntegreerde werkwijze. Onderdeel van deze overgang van project naar programma is het verankeren van LmdS in de reguliere organisatiestructuur van de kennisinstellingen.

Titel: CDKM Deventer 2023-2026: Samen leren, samen innoveren
Aanvragende hogeschool: Saxion

Saxion, Gemeente Deventer en ROC Aventus willen urgente maatschappelijke transities versnellen en de impact hiervan te vergroten in stad en regio. Hiervoor wordt een leergemeenschap opgezet op basis van kennis en ervaring van voorgaande CDKM-regelingen en initiatieven zoals FieldLabs.

Binnen de leergemeenschap is er aandacht voor burgerschapsvorming van studenten én professionals. We zetten in op begeleiding, grenswerk en een gezamenlijk gegevensfundament met (onderzoeks)data van de betrokken partners, waardoor kennisoverdracht en intensievere samenwerking wordt gefaciliteerd. In 5 projectfases groeit de leergemeenschap van 1 naar 7 gebieden. Dit leidt ertoe dat over 3 jaar 1200 studenten vanuit verschillende interdisciplinaire onderwijsconcepten met andere betrokkenen hebben gewerkt aan Deventer-vraagstukken: duurzaamheid, positieve gezondheid, ruimtelijke ontwikkeling en IT.

Titel: OostLAB Enschede
Aanvragende universiteit: University of Twente

Onder de naam ‘OostLAB’ gaat een Twents consortium bestaand uit de Universiteit Twente, Saxion, ROC van Twente, AKI ArtEZ, de gemeenten Enschede en Hengelo de komende jaren meer gemeenten verbinden en de onderwijsaanpak een plek geven in de opleidingen en vakken van de deelnemende kennisinstellingen.

Leidend voor de vraagstukken zijn de door de gemeenten Hengelo en Enschede opgestelde kennisagenda’s. De daarin benoemde thema’s zijn tevens opgenomen in de Agenda voor Twente, het samenwerkingsverband van 14 Twentse gemeenten. Het gaat om een slimme, toekomstbestendige energievoorziening, de transformatie naar een duurzame en circulaire economie en innovatieve gezondheidszorg. Om de ervaringen ook te kunnen delen zet het consortium ook in op onderzoek naar de eigen aanpak en monitoring van de impact.

Titel: WIJS in Wederkerigheid
Aanvragende hogeschool: Hanzehogeschool Groningen

Groningen is een dynamische studentenstad, die tegelijk met grote uitdagingen kampt zoals armoede en eenzaamheid. WIJS (Wijkinzet door Jongeren en Studenten) is een samenwerkingsverband in Groningen waarbij gemeente, kennisinstellingen (mbo, hbo, wo) en sociale teams de talenten van studenten benutten bij het beantwoorden van maatschappelijke vraagstukken. Dat gebeurt op fysieke locaties in de stad met behulp van de ‘WIJS-methode’.

Opschaling betekent in de ogen van de Hanzehogeschool en de Rijksuniversiteit Groningen méér vragen ophalen, méér studenten betrekken op méér locaties (in stad en regio) via multilevel en multidisciplinaire onderWIJSprogramma’s, binnen méér faculteiten, opleidingen en expertisecentra, met de behoeften van de samenleving als uitgangspunt. Daarbij wordt de aanpak verbreed van het sociale domein naar onder andere het fysieke/ruimtelijke domein.

Titel: CDKM ‘s-Hertogenbosch: Iedere Bossche student is een deelnemer!
Aanvragende hogeschool: HAS green academy

Vanaf de start heeft de City Deal Kennis Maken (CDKM) een stevige impuls gegeven aan de samenwerking tussen onderwijsinstellingen Koning Willem I College, Yuverta, Fontys, HAS green academy, Avans Hogeschool en Jheronimus Academy of Data Science1, Juridische Hogeschool en de gemeente ’s-Hertogenbosch. In de pioniersfase tot 2022 hebben projecten en activiteiten plaatsgevonden waar studenten, docenten en onderzoekers hebben bijgedragen aan maatschappelijk stadsopgaven.

Nu, in 2023, wordt gekozen om de samenwerking uit te diepen met een focus op het thema Groene en Gezonde Leefomgeving. In het traject worden de volgende 3 aspecten versterkt om te komen tot concretere implementatie en opschaling:

1. hetverduurzamen van de huidige samenwerking
2. het koppelen van onderwijs en onderzoek aan actuele gezondheidsvragen in de stad
3. het ontwikkelen van een methode om de impact van de samenwerking te meten.

Titel: Leeromgeving Stad Wageningen
Aanvragende universiteit: Wageningen University & Research

WUR, gemeente Wageningen en partners hebben afgelopen jaren intensief ervaring opgebouwd in het verbinden van maatschappelijke vraagstukken aan het WUR-onderwijs. In het komende traject Leeromgeving Stad Wageningen is de ambitie de impact te vergroten door een thematische aanpak rond kernthema ‘Wijken van de Toekomst’. Hierbij worden individuele projecten tot programmalijnen gebundeld. De aanpak sluit aan bij de wensen van bewoners en houdt rekening met de unieke eigenschappen van de stad Wageningen.

De partners dragen vanuit hun eigen expertise en interesse bij aan de Leeromgeving Stad Wageningen. Vanuit gedeeld eigenaarschap worden oplossingsrichtingen voor huidige en nieuwe maatschappelijke vraagstukken versneld uitgewerkt. Studenten ontwikkelen cruciale boundary crossing competenties, in én met de lokale samenleving, om zo mee te bouwen aan een duurzame leefomgeving, nu en in de toekomst.

Het resultaat is een robuuste samenwerking tussen WUR, gemeente Wageningen, Regio Foodvalley, Thuis en de openbare bibliotheek Wageningen, die stevig verankerd en geborgd is in de eigen werkprocessen.

Titel: Naar een Inclusive Learning Community Elke student leert van en met de stad.
Aanvragende hogeschool: Fontys Hogescholen

Eindhoven en Tilburg zijn welvarende regio’s. Maar niet iedereen deelt mee. Uiteenlopende maatschappelijke vraagstukken vergroten de verschillen tussen inwoners en zetten de sociale cohesie in de wijken onder druk. Overheden en professionals zetten programma’s in, maar het lukt vaak niet om inwoners te bewegen en transformaties in de wijk te realiseren.

In dit traject worden de bestaande Hybride Leeromgevingen (HLO’s) in de wijken doorontwikkeld, zodat studenten samen met professionals beter in staat te zijn om vraagstukken van de stad bij inwoners op te halen in plaats van eigen beroeps- of schoolopdrachten uit te voeren. Inwoners krijgen hierdoor meer regie over hun eigen vraagstukken. De HLO’s worden via een nieuw netwerk met elkaar verbonden, zodat ze hun kennis kunnen delen en van elkaar leren.

Dit nieuwe kennisnetwerk is de Inclusive Learning Community. Het bestaat uit KennisPunten (de verbeterde HLO’s) op fysieke locaties in de wijken en een centraal KennisLab, waar het netwerk wordt beheerd, de kennis wordt verzameld en complexe transdisciplinaire vraagstukken worden aangepakt.

Met behulp van de City Deal Kennis Maken 2023 wil het consortium 12 bestaande HLO’s analyseren om via design thinking tot het ideale model voor het KennisPunt en KennisLab te komen. Daarna willen we het model uitrollen naar zoveel mogelijk van de huidige 131 HLO’s.

Titel: City Deal Kennis Maken >Limburg – Univer©ity
Aanvragende hogeschool: Zuyd Hogeschool

Zuyd Hogeschool werkt sinds 2019 aan versterking van de vitaliteit en toekomstbestendigheid van Maastrichtse wijken via de CDKM>Maastricht. Zuyd wil deze lokale samenwerking met ‘City Deal Kennis Maken (CDKM)>Limburg_Univer©ity’ opschalen naar een regionale samenwerking, waarbij studenten instellingsbreed met maatschappelijke partners werken aan het ontwikkelen van oplossingen voor stedelijke vraagstukken.

Het Urban Living Lab (ULL) van CDKM>Maastricht, het lectoraat Smart Urban Redesign (SURD) en de academie Built Environment zijn actief met onderwijs- en onderzoeksopdrachten in ULL’s in Heerlen en Sittard-Geleen. Naast het integreren van ULL Heerlen en ULL Geleen binnen de CDKM>Limburg_Univer©ity, worden 2 nieuwe ULL’s opgezet met de gemeenten Roermond en Weert. Om vanuit Zuyd goed aan te sluiten bij stedelijke opgaven, heeft elke ULL een eigen onderzoeksagenda passend bij de gemeentelijke context.

CDKM>Limburg_Univer©ity bouwt in de vijf ULL’s voort op huidige ervaringen om onderwijs en onderzoek te verbinden en samenwerking tussen bestaande minors te faciliteren. Bijvoorbeeld door het organiseren van interdisciplinaire onderwijs- en onderzoeksactiviteiten, zoals challenges, stages en afstudeerateliers.

Titel: City Deal Kennis Maken Nijmegen – Uitvoeren van implementatieplannen
Aanvragende universiteit: Radboud Universiteit

Sinds de ondertekening van CDKM zijn er in Nijmegen mooie resultaten geboekt wanneer het gaat om het betrekken van docenten, studenten en onderzoekers bij bijdragen aan maatschappelijke vraagstukken in de stad Nijmegen. Er is veel geëxperimenteerd en geleerd en er is een goede basis gelegd voor intensieve samenwerking. Tegelijkertijd is het ook duidelijk geworden dat deze samenwerking complex is, afstemming vereist op meerdere niveaus binnen en tussen organisaties en overbrugging vraagt van organisatiestructuren en onderwijssystemen.

In 2022 heeft het Nijmeegse CDKM-consortium gewerkt aan het opstellen van implementatieplannen om een antwoord te vinden op ondervonden uitdagingen bij het werken aan maatschappelijke vraagstukken in onderwijs en onderzoek. Elke instelling heeft gewerkt aan een eigen implementatieplan, specifiek gericht op de eigen uitdagingen en vraagstukken. Daarnaast is er een gezamenlijk implementatieplan om zo richting te geven aan onze gezamenlijke langetermijnambitie. We gaan dit doen op de volgende manier:

1. Meerjarige grote projecten (multilevel) – De inhoudelijke focus ligt op de twee inhoudelijke programmalijnen vanuit gemeente Nijmegen (langdurig, duurzaam ingebed), waarop kennisinstellingen aansluiten in onderwijsprojecten.
2. Kortlopende, actuele vraagstukken – Verbinden van kennisvragen en aanbod tussen gemeente en kennisinstellingen. Kortlopende vraagstukken waar ‘energie zit’ en waar snel op ingezet kan worden.
3. Kennisdeling en communityvorming – We werken zowel aan kennisdeling als aan communityvorming onder de paraplu van ‘Nijmegen Studiestad’.
4. Instellingen werken aan de doelstellingen van eigen implementatieplannen – Elke consortiumpartner werkt aan randvoorwaarden voor het werken aan maatschappelijke opgaven in het onderwijs. Voor elke instelling gelden hierbij andere aandachtspunten.

Titel: Arnhem maakt
Aanvragende hogeschool: HAN University of Applied Sciences

Arnhem is een toekomstbestendige stad die duurzaam, groen, kansrijk en verbonden is. Gemeente en kennisinstellingen maken hier, in een circulaire economie, op een creatieve manier samen met maatschappelijke organisaties, ondernemers en burgers werk van: Arnhem maakt.

Het consortium van het CDKM-traject ‘Arnhem maakt’ bestaat uit de partners van Arnhem Studiestad: gemeente Arnhem en de kennisinstellingen HAN University of Applied Sciences (HAN), ArtEZ, Hogeschool Van Hall Larenstein (HVHL) en Rijn IJssel.

De ervaringen en opbrengsten van de eerdere CDKM-projecten leerden dat écht impact maken niet eenvoudig is: bestaande onderwijspraktijken, (machts)relaties en systemen werken soms belemmerend. Het implementeren van het samenwerken aan complexe maatschappelijke opgaven vraagt om een toekomstbestendige manier van kennisontwikkeling: multilevel, interdisciplinair en inclusief.

Het consortium voelt de urgentie om de krachten te bundelen voor het ontwikkelen van deze kennis en het implementeren ervan voor een sociaal, economisch en ecologisch toekomstbestendig Arnhem. Daarom wordt in dit traject een gezamenlijke kennisvisie ontworpen en geïmplementeerd die de samenwerking voor een toekomstbestendige stad verlegt en verankert. Het geeft een verandering van perspectief voor leren en samenwerken bij complexe maatschappelijk opgaven in en voor Arnhem.

Titel: Denken en doen in co-creatie: Delftse vraagstukken in het MBO, HBO en WO
Aanvragende universiteit: TU Delft

Delft is een stad van denken en doen, waar zowel wetenschap als maakindustrie een lange traditie kennen. Hier sluit het convenant van 2016 tussen de TU Delft (TUD) en de gemeente Delft op aan met “de verbinding van de Universitaire gemeenschap, stad en inwoners” via het programma TU Delft | WIJStad. De afgelopen jaren is vanuit dit programma met docenten en studenten gewerkt om zowel academische resultaten te bereiken als resultaten die direct tot nut zijn voor de stad Delft en haar bewoners. Voor vrijwel alle wicked problems van deze tijd geldt dat wetenschappelijk onderzoek en technologische innovaties een doorslaggevende rol spelen. Bovendien zijn technologische doorbraken cruciaal voor welzijn en welvaart. Echter, TUD ziet ook steeds vaker hoe belangrijk sociaal-maatschappelijke factoren en ethische context zijn naast (en in) de technologie. TUD leidt studenten op als maatschappelijk betrokken ingenieurs, die buiten hun bubbel leren kijken en breed kunnen samenwerken. Centraal in dit traject staat hoe TUD de hele onderwijsketen op mbo-, hbo- en wo-niveau integraal wil betrekken, onder andere met een lokaal loket in Delft-West dat zich vooral richt op vraagstukken rondom gezondheid, duurzaamheid en leefbaarheid. Op die manier dragen studenten optimaal bij aan de belangrijkste opgaven van de stad Delft.

Titel: Innovatiehub Gezond Stedelijk Leven
Aanvragende hogeschool: Hogeschool Utrecht

Binnen de City Deal Kennis Maken is in Utrecht de afgelopen jaren samengewerkt door Gemeente Utrecht, Hogeschool Utrecht, ROC Midden Nederland en Universiteit Utrecht in de Utrecht Challenge Alliantie. Utrecht kiest met de innovatiehub Gezond Stedelijk Leven voor een netwerkbenadering om de opgaven van de stad structureel te verbinden aan het onderwijs, en het onderwijs meer te verbinden aan de plekken in de stad waar deze opgaven spelen. Vanuit de ambitie om gezond stedelijk leven voor iedereen mogelijk te maken, richt de innovatiehub zich op ongelijk innoveren voor gelijke kansen. Utrecht wil zich met de onderwijsactiviteiten binnen de innovatiehub met name inzetten voor bewoners bij wie het niet vanzelf goed gaat en voor het tegengaan van de groeiende ongelijkheid.

De innovatiehub vormt de komende jaren een netwerk voor het leren en werken rond stedelijke opgaven.In de toekomst stelt dit iedere Utrechtse student in staat om tijdens de studie direct bij te dragen aan maatschappelijke vraagstukken in Utrecht. De innovatiehub kent 3 bouwstenen:

1. Leernetwerken van o.a. studenten, docenten en ambtenaren rond een specifieke opgave.
2. Werken in stadslabs: fysieke locaties in de stad waar met bewoners, gemeente en maatschappelijke organisaties wordt gewerkt aan deze opgaven.
3. Een ‘opgavecurriculum’: een combinatie van bestaand onderwijs en een ondersteunend sociaal programma rond deze opgave.

Op 2 juni kwamen de onderzoek- en onderwijsvernieuwers van de City Deal Kennis Maken weer bij elkaar voor de landelijke kennisdelingsdag. Op deze dag stonden veel concrete projecten uit de praktijk centraal in een inspirerende omgeving, de Openbare Bibliotheek Amsterdam aan het Oosterdok, snijpunt van kennis en samenleving.

Met trots opent Christiaan Seemann, programmamanager van de City Deal, de dag met een korte film, waarin een aantal projecten uit de stad Amsterdam voorbijkomen die lopen onder de vlag van de City Deal. Zo vertellen studenten over hun werk in de Amsterdam Law Hub, een broedplaats voor innovatie op het gebied van maatschappelijke juridische dienstverlening. Hierin werken studenten en medewerkers van de Faculteit der Rechtsgeleerdheid van de Universiteit van Amsterdam (UvA) samen met maatschappelijke partners, juridische maatschappelijke ondernemers en gevestigde partners. In de wijk Nieuw-West zetten studenten van de Vrije Universiteit zich in tegen eenzaamheid in de Kennisalliantie Eenzaamheid, en in het project Living Sports werken studenten eraan om mede-Amsterdammers meer aan het bewegen te krijgen.

Amsterdam

Na de film neemt wethouder Hester van Buren het stokje over om iedereen in ‘haar’ stad te verwelkomen. Ze heeft veel affiniteit met het onderwerp van de City Deal en neemt de zaal even terug de historie in, toen calvinisten zich zorgen maakten in 1630 dat er een universiteit in zo’n losbandige stad als Amsterdam moest worden opgezet. “Als ik nu de zaal inkijk vierhonderd jaar later, is het met het hoger onderwijs in de stad wel goed gekomen”, verzekert ze. “Het samen optrekken binnen de City Deal Kennis Maken komt de stad dan ook alleen maar ten goede.” Als voorbeeld van zo’n samenwerking noemt ze Energie Lab Zuidoost, waar onderzoekers, ambtenaren en studenten samen met bewoners werken aan de verduurzaming van de buurt.

Amsterdam is al eeuwen een centrum van nieuwsgierigheid, stelt de wethouder. Uit die nieuwsgierigheid is Aletta Jacobs gaan studeren, zijn studenten met de collectebus gaan lopen voor het voortbestaan van de VU. “Het is dan ook mooi om vandaag hier collega’s van andere steden te leren kennen en kennis uit te wisselen. Alleen wanneer steden en kennisinstellingen de handen ineenslaan kunnen we de complexe problemen aanpakken waar steden mee te kampen hebben en werken aan de gedeelde levensvatbare toekomst van Nederland. Nieuwe generaties verlangen van ons dat we onze nieuwsgierigheid bundelen.”

In gesprek met studenten

Van Buren gaat verder in gesprek met Sadiq el Kahal, masterstudent Wetenschap voor duurzaamheid en energie aan de VU, die onderzoek doet naar rechtvaardigheid en inclusie in de energietransitie. Zijn focus ligt vooral op mensen met een multiculturele achtergrond. “Niemand mag achterblijven.” Hij werkt samen met studenten van de Hogeschool van Amsterdam en ROC Amsterdam in het project Wetenschap met de Wijk. Hij wil weten van de wethouder hoe het interdiscipinair samenwerken beter kan worden gefaciliteerd. Van Buren hamert op het belang van meer integraal kijken naar de stad in plaats van verkokerd te werken. “Leef je in de ander in. Probeer elkaar niet te overtuigen met argumenten. Ga op bezoek bij elkaar. Begrijp wat anderen doen en welke belangen bij hen leven.”

Ramla Yusuf en Leonoor De Neeling studeren allebei rechten aan de UvA en werken in de Vrouwenrechtswinkel in Amsterdam Zuidoost. Daar geven ze met een team rechtenstudenten gratis juridisch advies op maat voor vrouwen. “Het is mooi om onze kennis in te zetten voor een goed doel”, zegt Yusuf. “We hebben spreekuren waar de vrouwen langskomen. Het is een mooi team van advocaten, juristen en lokale ondernemingen. We willen iedereen een kans bieden.” Het is belangrijk om een goed netwerk te hebben. Van de wethouder wil ze weten hoe zo’n netwerk versterkt kan worden. Van Buren pleit voor meer fysieke verzamelplaatsen in de stad, zoals de vrouwenrechtswinkels, waar mensen kunnen binnenlopen zonder dat ze een stigma hebben dat ze hulp nodig hebben.

De Neeling is het opgevallen hoe weinig vertrouwen de inwoners van Zuidoost hebben in de overheid. “Ze durven niet meer te komen, omdat ze bang zijn dat ieder verkeerd zinnetje of document resulteert in dat ze geen hulp meer krijgen. Er is wantrouwen richting burgers. Hoe gaat u dat oplossen?”

“Dat vertrouwen terugwinnen staat hoog op de agenda samen met burgemeester Halsema”, reageert Van Buren. “Maar het is niet makkelijk. Er werken 18.000 mensen bij de gemeente Amsterdam. Die heb je niet gelijk om dat ze meer vertrouwen krijgen in de burger. Het is een enorm aandachtspunt. We willen een cultuuromslag maken, we hebben allemaal geleerd van de Toeslagenaffaire. We hebben jullie ook nodig om ons alert te houden, advies te geven”, geeft ze de studenten mee.

Chaymae Benmeseoud, werkt als student Social Work van de HvA in de Buurtcampus Nieuw-West, waar ze mee helpt om sociale ongelijkheid tegen te gaan en sociale cohesie te verbeteren in de wijk. Ze wil onderzoek gaan doen in het feministisch veld en vraagt de wethouder wat er wordt gedaan om de rechten van jonge vrouwen te behartigen. Van Buren reageert dat ze vrouwenrechten heel belangrijk vindt. De burgemeester is al betrokken bij meiden in Nieuw-West en Zuidoost die moeilijk meekomen. “Meld je vooral bij de gemeente en we kijken of we de connectie kunnen maken. We zijn blij met vrouwen die initiatieven nemen. Ik word er blij van dat de jeugd zo betrokken is bij de maatschappij, de toekomst, verduurzaming en kansengelijkheid. Dat geeft zoveel optimisme. Kijk ook vooral ook in de toekomst bij de vacatures gemeente, we hebben echt mensen zoals jullie nodig”, zegt ze met een knipoog.

Een plek om samen te komen

Kansengelijkheid staat hoog op de agenda bij de OBA, de stichting Openbare Bibliotheken Amsterdam. De OBA zet zich in voor een Amsterdam waar iedereen gelijke kansen heeft. De OBA biedt kansen om kennis en vaardigheden te verwerven, om actief deel te nemen aan het maatschappelijk leven, talenten te ontplooien. De OBA wil bovendien de plek van de stad zijn om elkaar te ontmoeten, niet alleen in het centrum, maar ook in de wijken. Naast de hoofdvestiging aan het Oosterdok, heeft OBA nog 26 andere vestigingen in de stad. Directeur Martin Berendse vertelt kort meer over de stichting en hoe belangrijk het is om in de wijken te zitten, zeker in de twintig gebieden die voorheen krachtwijken of Vogelaarwijken heetten. “Als bibliotheek trekken we veel op met G4 steden, maar ook breder in bijvoorbeeld het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid. Zou dit overlappen met de CDKM-steden? En hoe verbinden we ze met elkaar? We zijn inmiddels in gesprek met die steden hoe we kunnen aansluiten. Van Heerlen tot Zaanstad.”

De OBA is rechtstreeks verbonden met maatschappelijke partners in Amsterdam. “We zijn opgericht voor de andere helft van de stad, de mensen die niet meekwamen. Mensen moeten vertrouwen dat er een plek is waar je kunt samenkomen zonder dat je iets hoeft of moet. Dat willen wij.” Het past volgens Berendse bij de thema’s kennismaken en kennis delen. Daar wil hij graag ook twee woorden bijvoegen: ervaring en inspiratie. “Oftewel, wijsheid maken. Hoe kunnen wij plek zijn waar mensen elkaar een beetje optillen, een plek van hoop, waar je vertrouwen kunt hebben. Daarom vind ik mooi dat al die initiatieven vandaag hier weer kennis uitwisselen op deze vloer want die vloer is van jullie allemaal. ”

Stand van zaken

Roselinde Wijnands en Christiaan Seemann, programmamanagers en aanjagers van de City Deal, nemen de zaal aan het eind van het plenaire deel mee in de stand van zaken rond de City Deal Kennis Maken. De drie doelen staan nog steeds: het versterken van de kennisverbinding tussen stadsbestuur en kennisinstellingen, het aanbieden van de stad als rijke leeromgeving en het uiteindelijk versnelld komen tot oplossingen voor wicked problems. De verhalen van de studenten illustreren dit. “Dit is precies waarom we het doen”, aldus Seemann. Er zijn 20 steden verbonden aan de City Deal en de afgelopen vijf jaar hebben een enorme diversiteit aan stadslabs, challenges, urban living labs en thematische wijkaanpakken opgeleverd. “We zijn sinds 2017 heel ver gekomen.” Na verduurzaming van de samenwerking de afgelopen drie jaar, is nu met de CDKM 2023 regeling de fase van inbedding en opschaling gestart.

Het netwerk van de City Deal gaat één keer per jaar op studiereis, het afgelopen jaar was dat naar Leuven (zie hier voor het reisverslag). Twee keer per jaar komt het netwerk samen op kennisdelingsdagen en daarnaast zijn er intervisiebijeenkomsten en een monitoringstraject. Eens in de twee jaar worden bestuurders bijgepraat tijdens een diner pensant. Dit jaar start een nieuw leertraject, waarbij de 20 steden bij elkaar op bezoek gaan om kennis te delen en onder begeleiding van experts gezamenlijk de volgende stap voorwaarts te zetten. Zie hier voor het reisverslag.

Onderwijs- en onderzoeksactiviteiten in de wijk

Na het plenaire deel stonden in verschillende sessies concrete projecten uit de 20 steden centraal. Zo delen deelnemers in de sessie Stadslabs hun ervaringen met het opzetten en programmeren van onderwijs- en onderzoeksactiviteiten in en vanuit fysieke plekken en leeromgevingen in een wijk of buurt. De HvA werkt bijvoorbeeld samen met de Openbare Bibliotheek Amsterdam met het concept de Buurtcampus. Mieke de Ruijter vertelt over initiatieven als De Groene Kans, een project tegen voedselverspilling waarbij studenten samenwerken met vrijwilligers en buurtbewoners. In De Buurtklas begeleiden studenten kinderen in de naschoolse opvang en helpen hen bijvoorbeeld met lezen. Buurtbewoners in Geuzenveld kunnen terecht bij Het Spreekuur waar studenten hen helpen met praktische zaken. “Door onderzoek en onderwijs te verplaatsen naar de wijk kunnen we mensen een extra steuntje in de rug bieden.”

De Buurtcampus loopt al vijftien jaar inmiddels, met name in een aantal wijken. Met steun van de gemeente is er een enorm netwerk opgebouwd. “Omdat je fulltime in de wijk bent heb je als student continu mensen uit de wijk om je heen. Je hebt zo echt voelsprieten van wat er speelt in de wijk.”

Is er samenwerking met andere stadslabs in Amsterdam? Nee, concludeert de zaal gezamenlijk. Zelfs niet projecten die ook van de HvA zijn. “Vanuit onderzoek komen er labs oppoppen, hoe kunnen we de samenwerking versterken? Dat is een volgende stap.” Er is wel een kaart ontwikkeld HvA in de stad, waarop veel initiatieven te vinden zijn.

In andere steden, zoals Leiden, Den Haag, Rotterdam en Groningen (WIJS), zijn andere vormen van (stads)labs ontwikkeld. Wat kunnen we van elkaar leren van deze schat aan ervaringen? Hoe is het mbo betrokken? Hoe verduurzaam je de samenwerking? Hoe krijg je partners mee? Genoeg stof voor gesprek zo blijkt tijdens de sessie.

Energie Lab Zuidoost

Een concreet project met studenten en hoe je kennisontwikkeling kan inzetten bij grootstedelijke vraagstukken is het Energie Lab Zuidoost in Amsterdam. Dit is dé plek waar onderzoekers, studenten, bewoners, bedrijven en de overheid samenwerken aan een energieneutraal Amsterdam Zuidoost in 2040. Het lab benadert deze transitie als een technische en sociaal-rechtvaardige opgave, door ook kennis op te doen over uiteenlopende en diverse huishoudelijke praktijken in de (kwetsbare) wijken. Hoe pakt het Lab dit aan? Mark Kauw, programmacoördinator van het Energie Lab Zuidoost vertelde hoe dit project hét praktijkvoorbeeld wil worden voor andere stadsdelen van Amsterdam en daarbuiten, op weg naar een CO2-uitstoot reductie van 95% in 2050. Het realiseren hiervan vraagt om samenwerking tussen veel verschillende partijen. Zowel van de overheid en de bewoners, als van bedrijven en onderzoekers. Energie Lab Zuidoost brengt deze partijen samen. Het doel is om met wetenschappelijke expertise direct bij te dragen aan de vraagstukken en projecten in Amsterdam Zuidoost. In verschillende ‘Living Labs’ wordt geëxperimenteerd en worden innovaties getest. In deze labs werken bedrijfsleven, bewoners, overheid en onderzoekers samen.

Het Energie Lab Zuidoost is in 2020 opgericht door AMS Institute, TU Delft, de Hogeschool van Amsterdam en Universiteit van Amsterdam om zich te concentreren op de rechtvaardige energietransitie. Alle deelnemers moeten zich houden aan een manifest, zodat ze echt een maatschappelijke bijdrage leveren. Ook is met bewoners van de wijk een document opgesteld dat duidelijk maakt dat het gaat om sociale energietransitie. Zo is onder meer een moskee met 120.000 leden aardgasvrij gemaakt. Ook worden nu kerken geholpen om te verduurzamen.

Onderwijsvernieuwingen

In een andere sessie stond Community Service Learning centraal. Frederique Demeijer van de VU, Roos van Lin, Jorg Huijding van de UU, Anke Zwanenberg en Hanna Eppink van de WUR gingen in gesprek over de verschillende manieren waarop dit type onderwijs kan worden vormgegeven met maatschappelijke partners, docenten en studenten.

In een vervolgsessie werd ingezoomd op het perspectief van de docent. Frederique Demeijer, Geertje Tijsma van de VU, Hanneke Goosen van de HvA en Julie Kurris van het Comeniusnetwerk  gingen met elkaar en met de deelnemers in gesprek met vragen als: Wat vraagt het geven van maatschappelijk betrokken onderwijs van hen? Welke competenties hebben zij nodig? En hoe kun je deze competenties trainen? Maar ook: wat zijn de verschillen tussen docenten aan diverse kennisinstellingen? In verschillende kennisinstellingen worden immers weer verschillende eisen aan docenten gesteld.

Leertraject brede vaardigheden

In een andere sessie kwamen landelijke innovaties op het gebied van onderzoek en onderwijs aan bod, waar het CDKM-netwerk inspiratie uit kan putten. Zo deelden Erik Mooi van de UU en Miriam de Jager van de HAN hun expertise op het gebied van het Leertraject Brede Vaardigheden. In een landelijk leernetwerk werken zij samen met andere kennisinstellingen aan het beter laten aansluiten van hun onderwijs op een voortdurend veranderende samenleving en arbeidsmarkt. .

Partnerschappen

In de tweede ronde vertelde Rob Andeweg van de HvA over Amsterdamse partnerschappen tussen kennisinstellingen en gemeente. Daarbij kwam naar voren dat kennisinstellingen in toenemende mate een gewilde samenwerkingspartner zijn voor gemeenten. Het grote reservoir aan talentvolle studenten en de kwaliteit en onafhankelijkheid van het verrichte onderzoek zorgen ervoor dat uiteenlopende organisaties en bedrijven structurele vormen van samenwerking zoeken. Naast praktische, financiële en organisatorische aandachtspunten spelen ook inhoudelijke en ethische vragen een rol bij de keuze om voor duurzame samenwerking te gaan.

Pakkende verhalen over migratie

Een mooi partnerschap kwam naar voren in de sessie Pakkende verhalen over migratie. Kunstenaar & documentairemaker Ahmed Emin Batman en Boudewijn Koopmans van de UvA vonden een bijzondere samenwerking. Koopmans werkt sinds 2017 via de Amsterdam Time Machine, een onderzoeksproject van de Universiteit van Amsterdam, aan het digitaal tot leven brengen van de Amsterdamse geschiedenis. Emin Batman was met zijn project Tussen Tompouce en Baklava gestart met het vastleggen van pakkende verhalen van Turkse gastarbeiders in de Amsterdamse haven. Zijn vader verbleef als ongedocumenteerde gastarbeider in de flat die werd getroffen bij de Bijlmer-ramp. Daarna mocht hij officieel blijven. Daar raakte Emin Batman door geïntegreerd, die later werd geboren in Amsterdam. “Hoe zou mijn leven er anders hebben uitgezien? Wat zijn al die andere migrantenverhalen?” In zijn project sprak hij met 43 gastarbeiders. Hoe kun je die verhalen verbinden met informatie uit archieven, andere (museale) collecties zodat deze verhalen hun verdiende plek krijgen in de geschiedenis van de stad en kunnen bijdragen aan een beter begrip voor migranten in de stad? Daar hebben de Amsterdam Time Machine en studenten van de UvA bij geholpen.”

Werkplaatsen

Amsterdam kent 20 werkplaatsen, die vormen een belangrijke schakel in de lokale kennisinfrastructuur tussen onderzoek en beleid. Het is de ultieme samenwerking tussen stad en kennistelling. Welke impact wordt daarmee beoogd en gerealiseerd in de stad? Daarop gingen Caroline Nevejan, Chief Science Officer van gemeente Amsterdam en Marco Bik, Kennis- en onderzoek coördinator van gemeente Rotterdam dieper in tijdens een sessie waarin verschillende Amsterdamse én Rotterdamse voorbeelden voorbijkwamen.

Na de lunch konden de deelnemers kiezen uit drie excursies, een rondleiding door OBA Oosterdok, een rondleiding op het Marineterrein, -wat de afgelopen jaren is uitgegroeid van een technologisch innovatiedistrict met vooral startups tot een divers collectief van bedrijven en onderwijsinstellingen-, of een rondvaart langs de Roeterseilandcampus, Amstelcampus en Sluisbuurt van inHolland, UvA en HvA.

Nagenieten kan via de aftermovie die hier te vinden is.

In gezelschap van minister Robbert Dijkgraaf (OCW) luiden op 30 november tijdens een diner pensant bij het ROC Mondriaan 78 bestuurders van mbo, hbo en wo-instellingen in Den Haag de nieuwe fase van de City Deal Kennis Maken in. Met de nieuwe regeling van 5 miljoen euro is de City Deal verlengd tot 2025. Tot groot enthousiasme van de minister: “We willen de band tussen de kennisinstellingen en maatschappij versterken. Waar het land op slot zit, zien we dat kennis het kan openbreken.”

Dagvoorzitter Ruben Maes start de avond door het woord te geven aan een van de docenten van het ROC Mondriaan. Het diner is deze avond geheel verzorgd door studenten van ROC Mondriaan. In het gebouw zijn normaal meerdere restaurants gevestigd, en een hotel met vijf kamers, zodat studenten de kneepjes van het vak meteen in de praktijk leren.

Na een inleidende video, waarin de zaal wordt meegenomen op reis door de afgelopen vijf jaar City Deal Kennis Maken en een vooruitblik op de periode tot 2025, geeft Maes het woord aan Marja van Bijsterveldt, voorzitter van Netwerk Kennissteden Nederland (NKN) en voorzitter Huib de Jong van Nationaal Regieorgaan Praktijkgericht Onderzoek SIA. Zij benoemen allebei het belang van de samenwerking tussen gemeenten en kennisinstellingen als motor voor het oplossen van grote maatschappelijke vraagstukken. “Je hebt vraagstukken waar alle kennisinstellingen mee rondlopen, hoe kunnen we de verbinding zoeken en de krachten bundelen?”

Energie om kennis bij elkaar te brengen

Van Bijsterveldt is verder heel erg enthousiast om iedereen weer te zien. “Vanuit alle delen van het land zijn we hier gekomen. Dat is echt eigen aan het CDKM. Al die energie uit hogescholen en universiteiten, en nu ook steeds meer vanuit het mbo, om de kennis bij elkaar te brengen en elkaar te versterken. Voorheen was er in veel steden een grote kloof tussen gemeenten en kennisinstellingen. Dat is echt verbeterd dankzij deze City Deal.”

Huib de Jong is heel blij dat steeds meer ROC’s bij de City Deal betrokken zijn. Hij ziet veel goede voorbeelden uit het land, zoals kennismakelaars en ambities, bijvoorbeeld bij de Universiteit van Twente. “Je mag ontspannen zijn in je studentencocon, maar kunt niet de universiteit verlaten zonder actief kennis te hebben gemaakt met de stad in je opleiding.”

SIA gaat zich hier komende jaren verder voor inzetten, stelt De Jong. Er zijn gesprekken met VNG en Platform 31 om structuren van samenwerkingsverbanden te verduurzamen. “Opschalen en verder brengen, dat is nu de fase waarin we zitten. Wat in de ene stad werkt, wil je ook overbrengen naar een andere stad.”

Leertraject

Joshua Cohen en Suzanne Potjer, begeleiders van het CDKM Leertraject voor alle deelnemende steden, delen de opbrengsten van dit traject over opschalen van het afgelopen jaar met de aanwezige bestuurders. Met een inspirerende keynote stimuleren ze de aanwezige bestuurders om deze opschaling voort te zetten in hun respectieve steden. Potjer vertelt hoe ze in de City Deal zowel een krachtige beweging van onderop tegenkwamen -met talloze projecten en vakken in de wijken- maar ook van bovenaf: “er is veel commitment in de besturen om het verder te brengen en dit samen te doen.”

De City Deal is volgens Potjer geen eenzame boom in het bos, maar een florerend ecosysteem. “U heeft met elkaar echt iets heel bijzonders in handen, met de gedeelde missie om maatschappelijke vraagstukken te verbinden aan het onderwijs en onderzoek.”

De 20 betroken steden vormen een landelijk netwerk waarin veel projecten en pilots te vinden zijn, maar hoe nu verder? De stap van opschalen is notoir moeilijk, stelt Potjer. “Pilots never fail, but also never scale. Er is dan systeemverandering nodig. Het vraagt om een heel ander soort werken.” Ze waarschuwt verder voor de pilot paradox: wat in een pilot succesvol is, worden juist faalfactoren in de opschaling. Kun je in de pilot bijvoorbeeld regels ontwijken, die komen wel weer terug als je opschaalt. Veel mensen denken bij opschaling aan groei, bijvoorbeeld meer studenten in de wijken. Maar dat is te beperkt, stelt Potjer. Opschalen kan bijvoorbeeld ook meer verspreiden of verdiepen zijn. Verder geeft ze nog twee tips: “groot denken, klein doen, is de basis voor opschalen.” En: “vier de successen van kleine stappen voorwaarts. Achteraf blijkt de impact daarvan vaak veel groter te zijn dan gedacht.”

Cohen vertelt over waar de City Deal verder op wil inzetten, namelijk het opschalen en  institutionaliseren van de aanpak, het grenswerken, en het netwerken met energie. Denise Leidelmeijer van project WIJS ziet dat we nu op een golf zitten. “Dat zie je terug in het netwerk met alle convenanten, samenwerkingen die er overal zijn. We hebben rugdekking en ruimte van bestuurders nodig.” “Hoe kunnen we van een samengesteld geheel een team maken?”, vraagt Piet-Hein van der Ploeg zich af.

Daarom is aandacht voor grenswerkers ook zo belangrijk zegt Cohen, zoals bijvoorbeeld kennismakelaars. “Je moet elkaar laten inburgeren, ambtenaren en docenten kennis laten maken met elkaar. Alleen gaan we het niet kunnen.” Zoals een van de aangehaalde projectleiders opmerkt: “zonder samen ben je ook niks.”

In ieder geval zit er genoeg energie in de City Deal, vindt Cohen. Zowel in de stad, bij studenten, docenten als bij ambtenaren. Er komt ook in het landelijke netwerk veel energie vrij en ook op bestuurlijk niveau. “De volgende uitdaging is om al die energie vast te houden en te kanaliseren.” Het brede gedeelde eigenaarschap is de ultieme kracht van het netwerk, voegt Potjer toe. “Een gemeenschappelijke taal daarbij is belangrijk.”

Diner pensant

Tijdens het hoofdgerecht krijgen de bestuurders de opdracht om met elkaar in gesprek te gaan hierover. Een glansrol is hier weggelegd voor de CDKM-studenten en projectleiders. Als dynamische tafelhoofdduo’s leiden zij de discussies aan de hand van concrete praktijkvoorbeelden en fragmenten uit vijf CDKM-podcasts over opschaling. Na het hoofdgerecht maakt Maes een rondje per tafel om te kijken of er inzichten zijn opgedaan. Rob Andeweg (Hogeschool van Amsterdam) vertelt over hoe zijn tafel heeft gepraat over het geven van ruimte aan studenten, aan hun verlangens en ambities. “Dan kun je tijdens de studie al het verschil maken op het gebied van duurzaamheid bijvoorbeeld. Die ruimte kun je geven in het curriculum om ontmoeting met collega’s vorm te geven.”

De bestuurders aan tafel bij studente Maartje van den Bosch (WUR), waaronder de minister, praten over de mogelijkheden en verschillen tussen hbo, universiteit en mbo. “We zijn hier echt om van elkaar te leren. We hebben bijvoorbeeld gekeken naar microcredentials als Edubadges.” Anka Mulder (Saxion) geeft toe dat het bij haar aan tafel wat uit de hand liep. “De City Deal betekent iets anders voor alle verschillende mensen. We hebben het gehad over het maatschappelijk domein.” Bestuursvoorzitter Laurent de Vries (Summa College) vraagt zich af hoe we ook het deel van de bevolking erbij kunnen betrekken dat zich afkeert? Hij ziet dat gebeuren in Eindhoven en Helmond. “Segregatie is hier een groot probleem. De City Deal kan een bindweefsel zijn om alle partijen aan elkaar te verbinden. We moeten de handen ineenslaan voor deze grote maatschappelijke opdracht. De ambitie is er om meer dan alleen kennisinstellingen te zijn.”

Wereldkampioen samenwerken

Minister Robbert Dijkgraaf (OCW) sluit de avond af met een reflectie, waarin hij de grote waarde van multilevel en multidisciplinair leren prijst. Hij noemt de bijzondere kracht van de ‘verschilmakers’ in het CDKM-netwerk die zo “Nederland iedere dag een stapje beter maken”. “Ik ben ontroerd en trots door wat ik hier vanavond zie. Onderwijs en kennis zijn een grote bron van optimisme. Ik heb de afgelopen tien jaar met afstand naar Nederland kunnen kijken. We zijn wereldkampioen samenwerken, dat zie ik hier vanavond ook weer. Ik heb veel concrete initiatieven gehoord, en het is mooi om de gesprekken over de volgende stap te horen. Ik vond het mooi om met alle aanwezigen – bestuurders, maar zeker ook studenten – te praten over de opschaling van City Deal Kennis Maken. Het is belangrijk het gesprek aan te gaan over het oplossen van maatschappelijke opgaven in de steden.

We moeten veel breder gaan kijken, stelt hij. Het is dan ook niet vrijblijvend, om er ruimte voor te maken in het curriculum. “Het vraagt wat van de studenten, maar ook van de steden. Als de kennis komt, moet je er ook iets mee doen.”

Ook moeten we oppassen dat we als onderwijs ons niet verbinden met verre plekken en dan niet dichtbij huis kijken, gaat de minister verder. “Je kan niet een kennisinstelling zijn en je niet verbinden met de plek en land waar je bent gevestigd. Je helpt regio en stad, maar ook je eigen instelling ermee. Studenten, docenten en instellingen leren ervan. Het is een win-win.”

Aan het eind van de avond gaan de bestuurders en projectleiders van de CDKM zo geanimeerd in gesprek, en geven zij de minister zoveel spraakmakende en concrete voorbeelden, dat hij maar moeilijk afscheid kon nemen. Het bewijst maar weer hoe vol energie de City Deal zit en dat ze klaar is voor de volgende drie jaar.

De podcasts die de tafelgasten beluisterden tijdens het diner pensant zijn hier terug te luisteren.